Subtelna różnica

Wybrano rabunkową wersję wytłumaczenia morderstwa Jaroszewiczów, choć śledczy szeroko rozpatrywali również wątek rodzinny. Było bowiem tajemnicą poliszynela, iż synowe byłego premiera – Andrzej i Jan – najdelikatniej mówiąc, nie przepadali za sobą. Andrzej, wzięty kierowca rajdowy, pochodził z pierwszego małżeństwa Piotra Jaroszewicza z Oksaną, natomiast Jan z drugiego, ze znaną dziennikarką Trybuny Ludu, Alicją Solską, która ponadto posiadała jeszcze dwoje dzieci ze wcześniejszego małżeństwa.

Jak twierdzą wtajemniczeni, Alicja Solska nienawidziła Andrzeja Jaroszewicza, nie cierpiała jego obecności w domu i chciała go wyeliminować z rodziny.
Do pozornego przełomu w śledztwie doszło, gdy policja połączyła zabójstwo Jaroszewiczów z włamaniami dokonywanymi w zbliżonym okresie na terenie i w okolicach Anina. Ustalono wówczas, iż istnieje sekwencja napadów posiadająca tożsame lub podobne cechy. Na podstawie powziętej w ten sposób analizy wytypowano grupę domniemanych zabójców małżeństwa Jaroszewiczów, mieli ją stanowić cztery osoby z Mińska Mazowieckiego: herszt bandy Krzysztof R., pseudonim „Faszysta”; Jan K. – „Krzaczek”; Wacław K. – „Niuniek”; oraz Jan S. – „Sztywny”.

Dodatkowo rzekomych zabójców obciążyła jeszcze konkubina „Faszysty”, Jadwiga K., która zeznała, iż jej partner wraz z „Niuńkiem” planowali włamanie do wilii Jaroszewiczów, omawiając w tej sprawie różnego rodzaju szczegóły. Jednak wiarygodność kobiety od początku śledczy oceniali dość ambiwalentnie.

Koronnym dowodem w sprawie miał okazać się fiński nóż, który Piotr Jaroszewicz otrzymał w prezencie od prezydenta Finlandii. Był to charakterystyczny, łatwy do rozpoznania przedmiot. W czasach PRL tylko 17. tego typu noży trafiło do Polski. Dokładnie takich samych.

Gdy prowadzono czynności śledcze, na jednym z okazań, Andrzej Jaroszewicz rozpoznał identyczny nóż znaleziony w mieszkaniu jednego z domniemanych morderców, Jana K., pseudonim „Krzaczek”. Jak wymaga policyjna rutyna dowód pokazano mu w zestawieniu z innymi nożami. Andrzej Jaroszewicz miał wówczas powiedzieć, że nóż jest taki sam, który widział u swojego ojca: „Dałbym sobie głowę uciąć, że nóż leżący jak piąty od lewej, w pierwszym rzędzie, widziałem u mojego ojca” – tłumaczył śledczym starszy syn byłego premiera.

Sprawa wydawała się prosta, a dowody mocne. W kwietniu 1994 podejrzanym postawiono zarzuty włamania oraz morderstwa. Miesiąc później ruszył proces karny. Nieoczekiwanie materiał dowodowy, który zebrano przeciwko oskarżonym posypał się niczym zamek z piasku. Kluczowym, koronnym dowodem przemawiającym na rzecz winy oskarżonych miał być fiński nóż znaleziony w domu jednego z włamywaczy, „Krzaczka”, który następnie rozpoznał Andrzej Jaroszewicz. Niestety w tym zakresie zeznania świadka okazały się nieścisłe: na policji zeznał, że to ten sam przedmiot, zaś w sądzie, że taki sam. Różnica niby niewielka, subtelna, w potocznej mowie prawie nie do zauważenia, ale w prawniczym języku procesowym, niezwykle istotna. Zeznając pod odpowiedzialnością karną w czasie procesu nie mógł powiedzieć, iż był to nóż, który widział w domu swojego ojca, gdyż nie dokonywał definiowania cech indywidualnych czy osobliwych, w postaci jakichś porysowań czy innych znaków szczególnych, a jedynie gatunkowe, związane z marką. Takich noży trafiło do Polski 17 i zawsze istniało prawdopodobieństwo, że jeden z nich znalazł się, czy to na zasadzie oficjalnego zakupu, czy obrotu czarnorynkowego, czy też kradzieży, w posiadaniu oskarżonego Jana K.

Adwokaci podsądnych natychmiast wykorzystali ten dysonans. W ten sposób koronny dowód przerodził się w działającą na rzecz fundamentalnej prawniczej dewizy – „In dubio pro reo” – wątpliwość, którą należało zgodnie z doktryną prawa zinterpretować na korzyść oskarżonych. W międzyczasie upadł drugi dowód uzyskany w fazie śledztwa z zeznań Jadwigi K. Konkubina Krzysztofa R. („Faszysty”) nie potwierdziła w sądzie swojej wcześniejszej wersji, twierdząc, iż policja w postępowaniu przygotowawczym dopuściła się manipulacji jej zeznaniami.

Tak oto, ostatecznie w 2000 roku, cała czwórka oskarżonych została uniewinniona. Państwo polskie, podobnie jak niedawno znanemu gangsterowi Ryszardowi B., musiało im wypłacić po 50 tyś odszkodowań.

Damski trop

Kto w takim razie napadł na dom Jaroszewiczów i w bestialski wręcz sposób, po okrutnych torturach, zabił starsze małżeństwo byłych komunistycznych tuzów? Jaki cel przyświecał zabójcom? Po co przyszli do wilii w Aninie?

Wariant włamania oraz zabójstwa dla rabunku dokonany przez bandę z Mińska Mazowieckiego od początku nie trzymał się kupy, miał poważne luki, a przede wszystkim nie porządkował całej wiedzy, którą udało się zebrać w sprawie morderstwa. Do hipotezy rabunkowej nie pasowało zachowanie przestępców i ich poczynania kreowane w domu Jaroszewiczów: ślady splądrowania nosił jedynie gabinet byłego premiera, w którym przechowywano dokumenty, zabójcy przeglądali jego notatki, nie tknęli jednak sejfu, i nie zabrali cennych obrazów, kolekcji monet, książeczek czekowych, wartościowych znaczków, oraz biżuterii. Jedna z rąk Jaroszewicza nie była związana, pozostawiono ją swobodną, być może w celu wskazania miejsca przechowywania jakiejś ważnej rzeczy lub podpisania jakichś dokumentów. Ustalono, iż przed śmiercią podawano mu w kubku picie.

Policyjne śledztwo skoncentrowało się na czterech mężczyznach z Mińska Mazowieckiego, tymczasem jeden ze świadków zeznał już na wstępnym etapie śledztwa, iż rano 1 września zobaczył, jak z wilii Jaroszewiczów przy ulicy Zorzy 19 wychodziło trzech mężczyzn i jedna kobieta. Prawdopodobnie ten świadek widział prawdziwych morderców. Wątek obecności kobiety podczas napadu nie pasował do schematu śledczego mówiącego, iż zabójstwa dokonali włamywacze z Mińska Mazowieckiego (kobiety wśród nich nie było). Jednak tę okoliczność policyjni dochodzeniowcy całkowicie zarzucili. W sprawie pozostawało wiele znaków zapytania oraz tajemniczych, niewyjaśnionych okoliczności.

Sekret trzech

W pewnym momencie kulisami zabójstwa Piotra Jaroszewicza zajął się dokumentalista Jerzy Rostkowski. Wpadł on na trop dwóch kolejnych morderstw z lat 90. XX wieku: Tadeusza Stecia i gen. Jerzego Fonkowicza. Okazało się, że istnieje związek pomiędzy śmiercią wszystkich trzech mężczyzn, są elementy, które łączą ich nienaturalne zejście ze świata żywych. Po pierwsze, każdemu z tych przypadków towarzyszyły podobne okoliczności zabójstwa, które można określić jako wyjątkowo okrutne, brutalne, bestialskie; i Jaroszewicz, i Steć, i Fonkowicz zginęli w męczarniach po długotrwałych torturach, byli w podobny sposób bici i maltretowani, przed śmiercią przeżyli gehennę, przestępcy działali w bardzo zbliżony bezwzględny, bezpardonowy, bezlitosny sposób (Jaroszewiczowi przybito gwoździami stopy do podłogi, Steć został zamordowany w rezultacie uderzeń młotkiem murarskim); we wszystkich tych razach badano szczegółowo wątek rabunkowy, jednak w jakichkolwiek sposób on się nie potwierdził.

Ale jeszcze bardziej tajemnicza jest druga okoliczność łącząca przypadki trzech zabójstw. To może być ten czynnik, który stanowi sedno sprawy: swoiste iunctim.

W czerwcu 1948 roku, już po klęsce Hitlera, Jaroszewicz, Steć, i Fonkowicz mieli natrafić na tajne niemieckie archiwa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa III Rzeszy („Gestapo” i „Kripo”). Było to tysiące teczek o unikalnej, bezcennej z historycznego i politycznego punktu widzenia wartości. Wśród nich znajdowały się akta tajnych niemieckich służb, dokumenty osobiste, listy, notatki, raporty, analizy, mapy, plany operacyjne, a także bardzo istotne materiały francuskiego wywiadu oraz paryskiej placówki Geheime Staatspolizei („Gestapo”); nie wykluczone, iż znajdowały się tam również dane wywiadowcze dotyczące państw oraz obywateli Europy Zachodniej, w tym także akta z terenu Austrii, Bułgarii, Węgier, Belgii, Holandii, dzisiejszego Luksemburga, i innych krajów.

Jest wielce prawdopodobne, iż jedną z najistotniejszych części odkrytych materiałów stanowiły dokumenty zawierające informacje na temat Holokaustu oraz kolaboracji w tym zakresie z Niemcami hitlerowskimi – polityków, obywateli, jak również wpływowych osobistości i znanych rodzin z terenu państw Zachodniej Europy. Mogły to być dowody na ogromną kolaborację zachodnich (w tym zwłaszcza francuskich) polityków i ważnych osób z Niemcami, w postaci listów denuncjatorskich, notatek spisywanych przez funkcjonariuszy faszystowskiego aparatu bezpieczeństwa, odręcznie sporządzanych raportów, protokołów z przesłuchań, itp.

Tajne archiwum znajdowało się na terenie monumentalnego, barokowego zamku w Radomierzycach w województwie dolnośląskim, ufundowanego w XVIII wieku przez Joachima Zygmunta von Ziegler-Klipphausen. Pod koniec drugiej wojny światowej, świadomi nieuchronnej klęski Niemcy, właśnie tam wywozili swoje najcenniejsze – super tajne – dokumenty, aby zapobiec możliwości dostania się ich w ręce amerykańskiego, brytyjskiego, czy rosyjskiego wywiadu. W czerwcu 1945 roku, po wyzwoleniu Radomierzyc z okupacji niemieckiej, do miejscowości przybyła inspekcja wojskowa oraz cywilna, wśród żołnierzy byli m.in. pułkownik Piotr Jaroszewicz (późniejszy premier w PRL) , podpułkownik Jerzy Fonkowicz (późniejszy generał brygady LWP), i  szeregowy Tadeusz Steć. Akcja była realizowana w ramach Oddziału III Głównego Zarządu Informacji Wojska Polskiego (kontrwywiad), którym dowodził właśnie (legitymujący się pochodzeniem żydowskim) Fonkowicz, zaś celem akcji było przejecie tajnego archiwum Sicherheitspolizei. Wg relacji świadków Jaroszewicz, Fonkowicz, i Steć przez kilka dni przeglądali tajne akta, z których ten pierwszy miał zabrać trzy paczki. Miesiąc później hitlerowskie archiwum zostało przewiezione na teren Związku Radzieckiego.

Ciąg dalszy na następnej stronie.