TYLKO U NAS. Opinie biura TK oraz prawników PiS dowodzą, że na gruncie prawa spór o Trybunał może trwać do końca świata

Drukujesz tylko jedną stronę artykułu. Aby wydrukować wszystkie strony, kliknij w przycisk "Drukuj" znajdujący się na początku artykułu.

4) Pełny skład orzekający (art. 26 – pkt 4 opinii Biura TK).

Uwagi Biura Trybunału są błędne. Zarzut wątpliwości konstytucyjnych jest absurdalny. Niezależność TK od innych władz dotyczy orzekania, a nie możliwości składania wniosków i uczestniczenia w postepowaniu. Autor nie rozumie konstrukcji niezależności TK oraz problemu równowagi i współdziałania władz. Art. 26 projektowanego aktu określa zasady komponowania składów orzekających. Wychodzi z założenia, ze sprawy bardziej skomplikowane lub dotyczące konstytucyjności aktów prawnych wyżej usytuowanych w hierarchii źródeł prawa powinny być rozpoznawane przez większe składy orzekające niż sprawy prostsze lub dotyczące konstytucyjności aktów prawnych o stosunkowo niskiej randze. Różne gremia podkreślały, że ustawodawca nie może dokonywać podziału spraw między różne składy orzekające dowolnie i arbitralnie, gdyż jest to pewna forma klasyfikowania spraw rozpoznawanych przez Trybunał wedle ich wagi i znaczenia. Z powyższych względów projektodawca postanowił zaproponować orzekanie w trzech rodzajach składów orzekających: pełnym składzie, składzie pięciu sędziów i w składzie trzech sędziów. Kryterium podziału spraw między poszczególne składy ma charakter przedmiotowy. Polega ono na gradacji spraw rozpatrywanych przez dany skład, w zależności od rodzaju poddawanego kontroli aktu i materii danej sprawy. W pełnym składzie TK ma orzekać w sprawach: sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa, o stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powierzeniu Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej, zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, z wniosku Prezydenta Rzeczypospolitej o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją przed jej podpisaniem lub umowy międzynarodowej z Konstytucją przed jej ratyfikacją, a także o szczególnej zawiłości. Problem oceny i uznania sprawy za sprawę o szczególnej zawiłości ustawa pozostawia prezesowi Trybunału. Formułuje jednak również krąg alternatywnych podmiotów, które także mogą uznać jakąś sprawę za szczególnie zawiłą. Wynika to z faktu, że różne podmioty mają różną pozycję w systemie ustrojowym państwa i kierują się innymi przesłankami oceny. Dlatego z perspektywy Trybunału, za szczególnie zawiłą sprawę może uznać jeszcze skład orzekający. Z podmiotów zewnętrznych jest to Prezydent RP, który jest „strażnikiem konstytucji” (art. 126 ust. 2 Konstytucji RP), a więc może żądać oceny konstytucyjności problemu w pełnym, a więc bardziej legitymizowanym i reprezentatywnym składzie. Do grona tych podmiotów projektodawca dołączył Prokuratora Generalnego. Prokurator Generalny może występować z wnioskiem do TK w sprawach wymienionych w art. 188 Konstytucji RP (art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji RP). Obok tego uprawnienia, organ ten, od początku funkcjonowania TK, jest uczestnikiem postępowania przed Trybunałem, co wynikało z kolejnych ustaw o TK (z 1985 r., 1997 r. i 2015 r.). Wskazane kompetencje Prokuratora Generalnego są związane z tym, że organ ten stoi na straży praworządności oraz ma za zadanie ochronę interesu publicznego.

Ze względu na pozycję Prokuratora Generalnego w postępowaniu przed Trybunałem, zasadne jest, by organ ten mógł występować z wnioskiem o skierowanie sprawy o szczególnej zawiłości na pełny skład (zob. art. 26 ust. 1 pkt 1 lit. f projektu). Przemawia za tym ustrojowa rola Prokuratora jako podmiotu stojącego na straży interesu publicznego. Należy bowiem pamiętać, że kontrola konstytucyjności prawa ma w pierwszej kolejności zapewnić ład w systemie prawnym i eliminować nielegalne akty normatywne lub ich części. To pośrednio oddziałuje na realizację indywidualnych interesów poszczególnych podmiotów. Za ukształtowaniem kompetencji Prokuratora Generalnego, o której mowa w art. 26 ust. 1 pkt 1 lit. f projektu przemawia także praktyka. Wieloletnie doświadczenie urzędu Prokuratora Generalnego jako organu uczestniczącego w postępowaniu przed TK sprawia, że jest on właściwy do rozpoznania i zdefiniowania sprawy jako „szczególnie zawiłej”, którą należałoby rozpatrzyć na pełnym składzie, by w ten sposób rzetelnie i w sposób pogłębiony cały skład Trybunału mógł ugruntowywać rządy prawa. Podmioty te kierują stosowny wniosek do Trybunału. Jego skutkiem jest działanie odpowiednich organów Trybunału w ustawowych procedurach, w efekcie którego następuje przekazanie sprawy na pełny skład. Założenie wniosku o uznanie sprawy za szczególnie zawiłą jest dla Prezydenta i Prokuratora Generalnego ograniczone terminem 60 dni od otrzymania informacji o toczącym się postępowaniu. Tego rodzaju ograniczenie terminu wynika z wymogu racjonalności postępowania. Jest również dopasowane do innych terminów wyznaczających poszczególne etapy procedowania. Za taką sprawę o szczególnej zawiłości uznaje się także z mocy ustawy sprawę, w której szczególną zawiłość wiąże się z nakładami finansowymi nieprzewidzianymi w ustawie budżetowej, albo gdy skład orzekający zamierza odstąpić od poglądu prawnego wyrażonego w orzeczeniu wydanym w pełnym składzie (art. 26 ust. 1 pkt 1). Orzekanie w pełnym składzie dotyczy także ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Pełny skład rozstrzygał będzie także sprawę, w której czterech sędziów Trybunału uzna, ze wymaga ona rozstrzygnięcia w pełnym składzie. Norma ta przyznaje prawo sędziom, który mogą nie być członkami konkretnego składu orzekającego, ale uznają jej wagę i chcą w ten sposób podnieść legitymizację rozstrzygnięcia. Szczególnie dotyczy to sytuacji, w których prezes Trybunału mógłby deprecjonować rangę sprawy i odmawiać skorzystania ze swego uprawnienia do skierowania sprawy na pełny skład.

Art. 26 ust. 2 projektu ustawy definiuje jednocześnie, że rozprawa w pełnym składzie wymaga udziału co najmniej jedenastu sędziów Trybunału. Tak określone kworum ma być gwarancją, że przy orzekaniu w najważniejszych sprawach posiadających szczególne znaczenie dla państwa, w wydaniu rozstrzygnięcia będzie brał udział zawsze cały lub prawie cały skład Trybunału, co będzie miało wpływ na kształtowanie autorytetu wydanego orzeczenia oraz samego organu. O randze orzekania w pełnym składzie może też świadczyć to, że rozprawie w tym zakresie przewodniczy prezes lub wiceprezes Trybunału, a w razie przeszkód w przewodniczeniu przez te osoby – najstarszy wiekiem sędzia Trybunału. Liczebność składu wynika ze szczególnej wagi spraw. Sprawy mniejszej wagi rozpatrywane są w składzie 5 sędziów. Ponieważ większość spraw, w tym także wniosków konstytucyjnych, będzie rozpatrywana w składzie 5 sędziów, nie jest możliwe podnoszenie zarzutu, że skład na poziomie 11 sędziów może blokować działanie Trybunału w kontekście rozpatrywania wniosków konstytucyjnych, co było podnoszone przy nowelizacji ustawy o TK w grudniu 2015 r. Tam rozwiązanie przewidywało przecież rozpatrywanie wszystkich wniosków w pełnym składzie, który liczył 13 sędziów. Obecne rozwiązanie na poziom pełny przerzuca również tylko najważniejsze sprawy. Pozostawia także wskazanym w normie podmiotom możliwość podniesienia składu orzekającego z 5-osobowego na pełny skład. Jest to również zgodne ze standardami europejskimi. Mieści się między 2/3 a 4/4 konstytucyjnego składu TK liczącego 15 osób. Jak pisze Komisja Wenecka w opinii 11 marca 2016 r., „wymóg obecności 2/3 ogólnej liczby sędziów sądu konstytucyjnego wydaje się najczęściej stosowany w krajach europejskich, np. Albanii, Armenii, Austrii, Azerbejdżanie, Białorusi, Bułgarii, Republice Czeskiej, Gruzji, Litwie, Mołdawii, Rumunii, w Federacji Rosyjskiej i na Węgrzech. Federalny Trybunał Konstytucyjny w Niemczech składa się z dwóch senatów, każdego liczącego po ośmiu sędziów. Artykuł 15 ust. 2 ustawy o Federalnym Trybunale Konstytucyjnym wymaga obecności przynajmniej sześciu sędziów w każdym z senatów. Oznacza to wymóg obecności trzech czwartych ogólnej liczby członków senatu. Takie samo kworum musi zostać spełnione w Trybunale Konstytucyjnym Andory oraz w Sądzie Konstytucyjnym Gruzji, gdy ten zasiada jako kolegium (odpowiednik izby). Z drugiej strony, rzadko zdarza się, aby sąd konstytucyjny osiągał wymagane kworum przy obecności zwykłej większości sędziów, jak dzieje się to w przypadku Słowenii.”(pkt 59 i następne). Absurdalny jest zarzut, że prawo czterech sędziów do przeniesienia sprawy na pełny skład może obniżyć sprawność Trybunału, kiedy porównamy to z prawem prezesa TK, czyli jednej osoby, która sama może przesunąć sprawę do rozstrzygania na pełny skład (to nie jest już obniżanie sprawności).

5) Terminy wyznaczania rozpraw (art. 38 – pkt 5 opinii Biura TK).

Art. 38 ust. 2 projektu uszczegóławia zasady wyznaczania niektórych terminów rozpraw. Wprowadza on pewne ograniczenia dotyczące ustalania terminów rozpraw w sprawach wniosków konstytucyjnych (nie dotyczy to pytań prawnych). Zasadą jest, że rozprawy, na których rozpatrywane będą wnioski, mają być wyznaczane według kolejności wpływu do TK. Ale norma ta nie jest bezwzględna. Art. 38 ust. 3 projektowanego aktu przewiduje następnie wyjątki od obowiązku rozpatrywania na rozprawach wniosków w kolejności wpływu. Pominięcia wymogu kolejności rozpatrywania według terminu wpływu może zażądać także Prezydent RP. Na jego żądanie prezes Trybunału jest zobowiązany do wyznaczenia terminu rozprawy z pominięciem wymogu kolejności rozpatrywania (art. 38 ust. 4). Jest to wynik uprawnień prezydenta jako strażnika konstytucji. Tego rodzaju wyjątki rozluźniają sztywny zapis ustawowy i pozwalają na racjonalne zarządzanie kwestiami badania zgodności ustaw z konstytucją. Gwarantują też priorytet sprawom obywatelskim (pytania prawne).

Tego rodzaju rozwiązanie wychodzi naprzeciw stanowisku Komisji Weneckiej. W pkt 54 zarzuciła ona kontrolowanej noweli z 22 grudnia 2015 r. brak wyjątków od zasady kolejności. Przedstawiła tez możliwe przypadki zagrożenia zablokowania TK (pkt 59-62). W pkt 64 uznała, ze „ścisły porządek chronologiczny: byłby niezgodny w europejskimi standardami. Proponowane rozwiązanie nie dotyczy spraw obywatelskich (skargi konstytucyjne i pytania prawne). Odnosi się do wniosków konstytucyjnych i przedstawia nie tylko wyjątki, ale też tworzy klauzulę bezpieczeństwa poprzez umocowanie prezydenta w tym zakresie.

Strona 7 z 9