Jan Olszewski dla „wSieci Historii”: „Wciąż można dyskutować nad momentem przejścia z PRL-u do dzisiejszej Polski. Nie dokonaliśmy zerwania z tamtym okresem”

Wątpię, czy datę 4 czerwca 1989 r. można uznać za początek Rzeczypospolitej jako polskiego demokratycznego państwa obywatelskiego, będącego kontynuacją suwerennej polskiej państwowości – mówi Jan Olszewski w rozmowie ze Stanisławem Żarynem.

Zdaniem byłego premiera, okrągłostołowe porozumienie o przeprowadzeniu wyborów kontraktowych nie stanowiło przełomu w procesie przemian ustrojowych. Bardziej istotne były natomiast przemiany świadomościowe, jakie zaszły w społeczeństwie.

Przełomem jest to, że polscy wyborcy w wyborach ograniczonych kontraktem znaleźli sposób zademonstrowania swojej jednoznacznej woli. Oni zerwali definitywnie z systemem komunistycznym

— wskazuje Olszewski. Były premier podkreśla jednak, iż wyzwolona w 1989 r. energia społeczna została jednak w istotnym stopniu zmarnotrawiona.

Oczywista wola narodu zademonstrowana w tych częściowo wolnych wyborach nie została zrealizowana. Strony tego kontraktu przeszły nad sygnałem od społeczeństwa właściwie do porządku dziennego

— tłumaczy były szef rządu.

Można powiedzieć, że z punktu widzenia przeciętnego Polaka, który uzyskał możliwość zademonstrowania swojej woli, który pokazał, że chce żyć w wolnym i niepodległym kraju, że chce skończyć z poprzednim systemem, z wyników wyborów należało wyciągnąć wnioski. Jednak to się nie stało, to zostało zignorowane. Jeśli więc ktoś mówi, że rocznica wyborów z 1989 roku jest świętem, to jest to święto gorzkie

— ocenia Olszewski. Były premier krytycznie wypowiada się także o porozumieniu zawartym między komunistycznymi władzami a „Solidarnością”.

Byłem jego przeciwnikiem. Uważałem, że taki kontrakt może i jest postępem czy zwycięstwem w kraju południowej Afryki. Jednak wiedziałem, że w Polsce, która ma za sobą tradycje parlamentarne wywodzące się od wielu setek lat, która jest jedną z ojczyzn europejskiego parlamentaryzmu, ten układ jest niestosownością

— puentuje Olszewski. Jego zdaniem błędem było także zaniechanie przez społeczeństwo wywierania nacisku na przeprowadzenie głębszych zmian w Polsce.

Uważam, że to było niedopuszczalne. Należało żądać zerwania z kontraktem i przeprowadzenia rzeczywiście wolnych wyborów. Wystarczy to porównać z okresem powstawania II Rzeczypospolitej. Polskie państwo odradzało się po I wojnie w warunkach o wiele gorszych niż III RP. Przecież u początków II RP na każdej granicy toczyły się wojny. Jednak Piłsudski, który uzyskał niemal władzę dyktatorską, doprowadził do tego, że wybory przeprowadzono po niecałych trzech miesiącach, już w styczniu 1919 roku. To powinien być standard, od którego nie należało odchodzić

— konkluduje były premier. Zdaniem Olszewskiego, w czasie przeprowadzania pod koniec lat 80. transformacji ustrojowej najbardziej aktywną grupę stanowiły komunistyczne służby specjalne.

W latach 80. partia nie miała nic do powiedzenia. Stan wojenny stworzył sytuację, w której system partyjny był wydmuszką, dawał pozory. W istocie władzę sprawowały służby. Osłoną systemu było wojsko i policja, ale jego jądrem były służby.

Pytany o ich rolę w kształtowaniu obecnej rzeczywistości naszego życia politycznego, były premier mówi:

Służby od tego czasu się podzieliły, doszło w nich do przemian. Jednak zachowują wciąż bardzo znaczący wpływ na to, co dzieje się w Polsce. Boję się, że jeszcze dużo czasu minie, zanim się wyzwolimy z tych mechanizmów.

CAŁA ROZMOWA Stanisława Żaryna z Janem Olszewskim w najnowszym numerze miesięcznika „wSieci Historii”.

CZYTAJ TAKŻE: Nowe wydanie „wSieci Historii”! W lipcowym numerze fascynująca historia Warmii i Mazur, a także przewodnik po tamtejszych atrakcjach historycznych!

CZYTAJ WIĘCEJ: wSieci Historii”: ”Kościuszko i Pułaski walczyli o wolność Ameryki. Czy pomożesz Ameryko w walce o wolność Polski?”. Zaremba o polityce Wilsona

aż