“UE nie ma szybkich instrumentów reagowania na kryzysy poza tymi, które są w wieloletnich ramach finansowych, lub w Krajowym Planie Odbudowy. Czyli nie ma takich zapisów w budżetach UE. To jest od lat i nie widzę, żeby to się zmieniło w tej chwili” – mówi portalowi wPolityce.pl eurodeputowany Bogdan Rzońca (PiS).

CZYTAJ RÓWNIEŻ: „Rz”: KE przedstawi ofertę dla ukraińskich uchodźców. Projekt ma zawierać m.in. wsparcie dla państw na pierwszej linii kryzysu

Pytany, dlaczego Unia Europejska tak wolno działa w sprawie wypłaty pieniędzy na pomoc uchodźcom z Ukrainy i krajom ich przyjmujących, Bogdan Rzońca odpowiada:

Sytuacja się powtarza. Podobnie było z pandemią. Kiedy wybuchł kryzys pandemiczny to też państwa narodowe w pierwszej kolejności pomagały – Unia Europejska długo nie mogła się pozbierać. Wynika to z tego, że UE nie ma szybkich instrumentów reagowania na kryzysy poza tymi, które są w wieloletnich ramach finansowych, lub w Krajowym Planie Odbudowy. Czyli nie ma takich zapisów w budżetach UE. To jest od lat i nie widzę, żeby to się zmieniło w tej chwili.

Rzońca podkreśla, że “od kilku tygodni, odkąd jest wojna mówimy, że trzeba uelastycznić wydatki wieloletnich ram finansowych i przekazywać pieniądze szybko tam, gdzie coś złego się dzieje, a wszyscy mówią, że jest dramat na Ukrainie”.

Ale komisarze odpowiadają: „Nie, wieloletnich ram finansowych nie ruszamy, Krajowego Planu Odbudowy nie ruszamy” – pomimo tego, że pieniądze leżą na koncie, bo obligacje zostały wypuszczone. Polska, Bułgaria, Szwecja i Węgry nie dostały pieniędzy. Holandia nie złożyła, więc też nie dostała pieniędzy. Te pieniądze więc są, ale mówią „ich nie używamy, bo krajowe plany odbudowy to inne priorytety. Szukamy świeżych pieniędzy”. I to „szukanie świeżych pieniędzy” polega w tej chwili na tym, że z Unii pytają się poszczególnych krajów, czego nie wykorzystały one z budżetu 2014-2020. Oni te pieniądze zbierają i chwalą się: „to teraz pozwalamy wam użyć tych pieniędzy, niewykorzystanych z tamtego budżetu 2014-2020 na potrzeby związane z asymilacją uchodźców, z przechowywaniem uchodźców, budowaniem jakichś miejsc pobytowych, zakupami związanymi z żywnością, czy ze środkami higienicznymi

— relacjonuje stanowisko Brukseli.

Unia nie ma po prostu takiego mechanizmu. Teraz rozpoczęła się dyskusja – sam brałem w niej udział i ją też rozpoczynałem – że my musimy po prostu mieć taki fundusz. Można przewidzieć, że w ciągu roku coś dramatycznego się wydarzy i wtedy te pieniądze po prostu dajemy. W tym wypadku moglibyśmy dać Ukraińcom czy pomagającym im Polakom, Rumunom. To jest straszny problem

— konstatuje.

Wsparcie dla uchodźców

W dniu 8 marca Komisja Europejska przyjęła komunikat przedstawiający politykę, wsparcie materialne i finansowe udzielane przez UE osobom uciekającym przed wojną na Ukrainie. Jednocześnie Komisja przyjęła dwa wnioski ustawodawcze mające na celu uwolnienie środków w ramach polityki spójności i funduszy spraw wewnętrznych dla państw członkowskich udzielających wsparcia uchodźcom uciekającym przed konfliktem na Ukrainie.

Jest to pokłosie oświadczenia Przewodniczącej Komisji von der Leyen z dnia 1 marca 2022 r., wygłoszonego na nadzwyczajnej sesji plenarnej Parlamentu, w którym zadeklarowała ona, że UE przekaże Ukrainie 500 mln EUR na pomoc humanitarną.

W dniu 11 marca Komisja wypłaciła Ukrainie 300 mln EUR w ramach nadzwyczajnej pomocy makrofinansowej (MFA) z łącznej kwoty 1,2 mld EUR. Celem tej nadzwyczajnej pożyczki w ramach pomocy makrofinansowej, zatwierdzonej przez Parlament w trybie pilnym, jest zwiększenie stabilności makroekonomicznej Ukrainy po inwazji rosyjskiej. W tym tygodniu spodziewana jest druga wypłata w wysokości kolejnych 300 mln EUR. Pozostałe środki (600 mln EUR) zostaną wypłacone jeszcze w tym roku. Równolegle Komisja przygotowuje dodatkowy program pomocy makrofinansowej w celu dalszego wspierania Ukrainy w dłuższej perspektywie, zgodnie z zapowiedzią przewodniczącego Komisji z końca stycznia.

Wniosek w sprawie CARE

Wniosek ustawodawczy w sprawie działań na rzecz uchodźców w Europie w ramach polityki spójności (CARE) ma na celu umożliwienie państwom członkowskim przekierowania niewykorzystanych funduszy z programów polityki spójności na lata 2014-2020 (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz Społeczny (EFS)) oraz Fundusz Pomocy Najbardziej Potrzebującym (FEAD) w celu zapewnienia wsparcia państwom członkowskim zajmującym się sytuacją osób uciekających z Ukrainy w wyniku inwazji Rosji.

Fundusze polityki spójności mogą wspierać środki nadzwyczajne, takie jak budowa ośrodków recepcyjnych lub schronisk dla uchodźców, a także finansować mobilne szpitale, kanalizację i zaopatrzenie w wodę. Ponadto fundusze mogą być wykorzystywane do udzielania natychmiastowego wsparcia w zakresie zatrudnienia, edukacji i włączenia społecznego. Obejmuje to szkolenia, kursy językowe, doradztwo, coaching, pomoc psychologiczną, wsparcie prawne oraz dostęp do takich usług, jak opieka nad dziećmi, opieka zdrowotna i usługi socjalne

— wyjaśnia Bogdan Rzońca.

Wniosek CARE wprowadza ukierunkowane zmiany do rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów na lata 2014-2020, ram prawnych dla funduszy polityki spójności oraz instrumentu finansowego FEAD. Eurodeputowany wymienia cztery główne zmiany:

Przedłuża o jeden rok wyjątkową, stuprocentową stopę współfinansowania stosowaną w odpowiedzi na pandemię (na rok obrotowy 2021-2022, tj. do 30 czerwca 2022 r.);

Umożliwia państwom członkowskim wykorzystanie środków z EFRR lub EFS na wszelkiego rodzaju działania wspierające osoby uciekające z Ukrainy;

Sprawia, że wydatki państw członkowskich na wszystkie działania mające na celu pomoc osobom uciekającym z Ukrainy kwalifikują się do wsparcia UE z mocą wsteczną od daty inwazji rosyjskiej (24 lutego 2022 r.);

upraszcza istniejące przepisy dotyczące sprawozdawczości i zmian w programach.

Wniosek nie przewiduje żadnych nowych środków z budżetu UE, ale raczej umożliwia państwom członkowskim i regionom realokację pozostałych środków z programów polityki spójności na lata 2014-2020 (EFRR i EFS) oraz FEAD. Fundusze polityki spójności są wydawane przez państwa członkowskie z ich kopert krajowych w trybie zarządzania dzielonego. Niewykorzystane środki to środki, które nie zostały jeszcze przydzielone przez państwa członkowskie na konkretne projekty. Obecny ogólny wskaźnik wyboru projektów dla programów na lata 2014-2020 wynosi ponad 100 proc. Jednak w przypadku niektórych programów operacyjnych pozostały jeszcze pewne nieprzydzielone kwoty. Obecnie wciąż dostępne środki, które mogą zostać uruchomione na wsparcie ukraińskich uchodźców, wynoszą maksymalnie 7 mld EUR, wliczając w to współfinansowanie unijne i krajowe.

Wniosek CARE nie zmienia istniejących zobowiązań budżetowych ani nie wymaga zmian w rocznych pułapach zobowiązań i płatności w wieloletnich ramach finansowych

— zauważa Rzońca.

Szacuje się, że wpływ na budżet wynikający z zastosowania stuprocentowej stawki współfinansowania w roku budżetowym 2021-2022 oznacza przyspieszenie realizacji potrzeb płatniczych o 9 mld EUR do 2022 r. i o 1 mld EUR do 2023 r., skompensowane odpowiednim zmniejszeniem o 10 mld EUR w 2024 r. Aby jednak móc przestrzegać pułapów płatności w latach 2022 i 2023, Komisja proponuje ograniczenie łącznych dodatkowych płatności wynikających z zastosowania stuprocentowej stopy współfinansowania do 5 mld EUR w 2022 roku i 1 mld EUR w 2023 roku. W przypadku konieczności dokonania dalszych płatności wykraczających poza te pułapy, Komisja dokona ich w najbliższym możliwym terminie, w zależności od dostępności środków.

Poza samym wnioskiem Komisja podkreśliła, że znaczna część kwoty 10,8 mld EUR z puli środków REACT-EU na 2022 r. jest również dostępna dla państw członkowskich w celu wspierania projektów pomocy osobom uciekającym z Ukrainy, bez konieczności wprowadzania zmian legislacyjnych. Transza REACT-EU na rok 2022, która jest finansowana za pośrednictwem NextGenerationEU, została przydzielona państwom członkowskim pod koniec 2021 roku. Państwa członkowskie mogą zdecydować, w ramach którego funduszu (EFRR, EFS, YEI lub FEAD) zaprogramować swoją alokację. Według Komisji na tym etapie 9,5 mld EUR z transzy REACT-EU na 2022 r. jest nadal dostępne do przydzielenia na konkretne projekty. Wydatki w ramach REACT EU na wsparcie dla uchodźców muszą być jednak powiązane z ogólnym celem odbudowy po pandemii.

Wniosek dotyczący funduszy spraw wewnętrznych

Wniosek ustawodawczy dotyczący wprowadzenia ukierunkowanych zmian do szeregu rozporządzeń dotyczących funduszy spraw wewnętrznych, w przypadku których Komisja wystąpiła również o zastosowanie trybu pilnego (art. 163 Regulaminu), umożliwiłby przedłużenie okresu wdrażania funduszy spraw wewnętrznych na lata 2014-2020 o 1 rok.

Umożliwiłoby to państwom członkowskim szybkie wykorzystanie pozostałych funduszy w celu złagodzenia presji na ich systemy migracyjne, azylowe i zarządzania granicami, wynikającej z inwazji Rosji na Ukrainę, a zwłaszcza z decyzji o uruchomieniu dyrektywy w sprawie ochrony tymczasowej. Fundusze Spraw Wewnętrznych, o których mowa, to:

Fundusz Azylu, Migracji i Integracji na lata 2014-2020

Fundusz Bezpieczeństwa Wewnętrznego (granice zewnętrzne i wizy) 2014-2020

Fundusz Bezpieczeństwa Wewnętrznego (współpraca policyjna, zapobieganie i zwalczanie przestępczości oraz zarządzanie kryzysowe) 2014-2020.

— mówi Rzońca.

Komisja stwierdza, że przedłużenie okresu obowiązywania programu pozwoli na uwolnienie 420 mln euro dodatkowego wsparcia

— dodaje.

Wskazuje przy tym na możliwość dostosowania przez państwa członkowskie programów krajowych w świetle „nowych lub nieprzewidzianych okoliczności” w celu ponownego wykorzystania niewykorzystanych środków.

Odbywa się to poprzez zmianę rozporządzenia w sprawie AMIF na lata 2014-2020. Komisja nie podaje żadnych danych liczbowych dotyczących przewidywanych dodatkowych środków, które mają zostać udostępnione.

Eurodeputowany podkreśla, że wykorzystanie zewnętrznych dochodów przeznaczonych na określony cel w ramach Funduszu Azylu, Migracji i Integracji na lata 2021-2027 umożliwiłoby państwom członkowskim oraz innym instytucjom publicznym i prywatnym wnoszenie dodatkowych wkładów na finansowanie konkretnych wydatków w ramach AMIF.

Ponieważ przepis ten otwiera jedynie możliwość korzystania z zewnętrznych dochodów przeznaczonych na określony cel, nie jest możliwe oszacowanie poziomu potencjalnych dodatkowych zasobów dostępnych w ramach AMIF

— zauważa Rzońca.

Pomoc nadzwyczajna i pomoc humanitarna

Komisja poinformowała, że 550 mln EUR pomocy humanitarnej zapowiedzianej przez przewodniczącą Komisji von der Leyen będzie pochodzić z dwóch źródeł - z linii pomocy humanitarnej (HUMA) oraz z NDICI - co oznacza, że na razie nie zostanie uruchomiony program SEAR. Kwota 550 mln EUR obejmuje 85 mln EUR w ramach pomocy humanitarnej dla Ukrainy oraz co najmniej 300 mln EUR z NDICI-Global Europe, bez konieczności zwiększania budżetu. Komisja zaznaczyła również, że 120 mln EUR z tej łącznej kwoty zostanie przekazane w formie wsparcia budżetowego, ale dokładne źródło i sposób realizacji pozostają do wyjaśnienia.

Gwarancje budżetowe i narażenie budżetu UE

Nowa pożyczka EBI dla Ukrainy (668 mln EUR) w ramach upoważnienia w zakresie pożyczek zewnętrznych (ELM) oraz nowa pożyczka nadzwyczajna w ramach pomocy makrofinansowej (1,2 mld EUR) mają zapewnić Ukrainie krótkoterminowe wsparcie płynności w ciągu najbliższych tygodni. Dzięki tym nowym pożyczkom w ramach ELM i nadzwyczajnej pomocy makrofinansowej zaangażowanie budżetu UE na rzecz Ukrainy wzrosło do 8,6 mld EUR. Zgodnie z obowiązującymi ramami prawnymi na operacje te utworzono rezerwę w wysokości 9 proc.

Biorąc pod uwagę obecną sytuację na Ukrainie, ryzyko częściowego niewywiązania się ze zobowiązań jest znaczne. W związku z tym stopa rezerw w wysokości 9 proc. może okazać się niewystarczająca w nadchodzących latach, a kwoty zaprogramowane w dziale 6 w celu uzupełnienia Wspólnego Funduszu Rezerw musiałyby zostać uzupełnione. Wymaga to uważnego monitorowania tej pozycji budżetowej i zarządzania nią

— mówi Rzońca.

aw