Korzystna koniunktura geostrategiczna, która otworzyła się przed Polską po upadku komunizmu na naszych oczach zaczyna zmieniać się, niestety, na niekorzyść.

Dobrze wykorzystaliśmy czas, który dała nam historia zakorzeniając się w świecie kolektywnego Zachodu. Członkostwo w NATO dało nam bezpieczeństwo, wejście do Unii Europejskiej lata niekwestionowanej prosperity i rozwoju, choć trzeba pamiętać, że nie był to prezent, a połączenie dobrej koniunktury z tytaniczną pracą całego pokolenia Polaków. Nikt rozsądny nie kwestionuje pozytywów tego rodzaju polityki, problemem jest jednak dziś to, że wyłaniające się kontury nowego świata, ale i nowych relacji międzynarodowych, również między sojusznikami, winny skłonić Polskie elity do myślenia jak odpowiedzieć na rysujące się wyzwania, jakie narzędzia zbudować i w jaki sposób ustrzec się najistotniejszych ryzyk. Stare mechanizmy, stare odpowiedzi i instytucje powołane przed laty, jeśli nie przejdą adaptacji do nowych realiów, mogą już nie wystarczyć.

Zawsze zresztą uważałem i nadal tkwię w tym przekonaniu, że polityka zagraniczna winna być wyłączona z obszaru bieżącej walki politycznej, nie rządzić się logiką kampanii wyborczych i personalnych sporów. Polsce potrzebna jest poważna na ten temat debata i z tego powodu zaproponowałem Redakcji Onet mój artykuł polemiczny wobec wystąpienia Witolda Jurasza. („Zwrot PiS ku Moskwie. Jarosław Kaczyński zdradza dziedzictwo swojego brata”). Autor formułuje w nim tezę, że obóz rządzący prowadzi politykę, która niezależnie od intencji doprowadziła do skonfliktowania Polski z dotychczasowymi sojusznikami, co obiektywnie osłabia nasza pozycję i na szwank wystawia bezpieczeństwo państwa. Uważam, że jest akurat odwrotnie, rządząca Polską Zjednoczona Prawica w niełatwych czasach stara się zarówno odbudować podmiotowość naszego państwa jak i znaleźć rozwiązania rysujących się problemów. Zapewne można to robić to lepiej unikając błędów i potknięć, jednak kierunek na wzmocnienie siły wojskowej Polski jest słuszny i odpowiada głównym wyzwaniom.

Nie dysponuję podobną co Autor wiedzą na temat zakulisowych rozgrywek w instytucjach państwowych, ani nawet nie uważam, że ich obserwacja i analiza mogła pomóc sformułować odpowiedzi na główne problemy. Tym bardziej nie mając psychologicznych zdolności Witolda Jurasza nie chciałbym wypowiadać się na temat motywacji i cech charakterologicznych sterników naszej nawy państwowej. Jeśli zatem czytelnicy oczekiwali z mojej strony podobnej, jak w przypadku Witolda Jurasza, „analizy”, to zapewne mogą poczuć się zawiedzeni. Oczywiście temperament polemiczny podpowiada postawienie pytania co Polak zajmujący wpływowe stanowisko szefa EPL największej rodziny politycznej w Europie a wcześniej będący prezydentem Unii zrobił aby Niemcy, nasz główny partner polityczny i gospodarczy na kontynencie zmieniły swe stanowisko w sprawie Nord Stream 2, który to projekt minister w jego rządzie określił przecież mianem „nowego paktu Ribbentrop – Mołotow”, ale warto oprzeć się tej pokusie. Wpisywanie kwestii związanych z polityką zagraniczną w logikę sporów już nawet nie politycznych a personalno – partyjnych, a to moim zdaniem zrobił Witold Jurasz, odbywa się w mojej ocenie kosztem spłycenia debaty i sprowadzenia ważnego obszaru naszych dyskusji do roli cepa, którym okładają się walczące od lat w Polsce plemiona polityczne.

Warto opisać kontury wyłaniającego się świata, bo to pozwoli nam lepiej zrozumieć wyzwania przed którymi stanie polska klasa polityczna. Po pierwsze Rosja wraca do polityki europejskiej, wykorzystując narzędzia którymi dysponuje i do których przywiązuje dużą wagę. Po wielokroć rosyjscy eksperci twierdzili w ostatnich miesiącach, że w nowej epoce bardziej niźli wcześniej liczyła się będzie realna, wojskowa siła, a Rosja broniąc swych interesów nie zawaha się jej użyć. To oczywiście nie musi oznaczać, choć takiej ewentualności nie należy wykluczyć, wybuchu konfliktu zbrojnego. Z pewnością będziemy mieli do czynienia z większą presją polityczną Moskwy na państwa europejskie, w tym przede wszystkim nasz region. Nie bez powodu Sergiej Ławrow w trakcie niedawnej konferencji w St. Petersburgu powiedział, adresując swe słowa do liderów państw „starej Europy”, że „z żalem zauważa, iż amerykański ‘parasol’ doprowadził Europejczyków do utraty niezależności i po prostu utraty poczucia rzeczywistości, umiejętności właściwej oceny nowych wyzwań i najlepszych sposobów reagowania na nie, mając na uwadze ich własne i wspólne europejskie interesy podstawowe”. Równolegle na łamach Die Zeit Władimir Putin złożył „starej Europie propozycję „budowania wielkiej Europy”, która obejmowałaby również Rosję, oczywiście po tym, jak jej interesy w Europie Środkowej zostałyby uwzględnione przez Zachód. Zresztą, nasza część kontynentu podlega presji ze strony Rosji i jej sojuszników już obecnie. Mam na myśli nie tylko alarm wojenny z wiosny tego roku, związany z koncentracją wojsk rosyjskich na granicy z Ukrainą, ale również to, co obecnie dzieje się na granicy Białorusi i Litwy w związku z napływem nielegalnych emigrantów. Skala podjętych przez Rosję przygotowań do rozpoczynających się we wrześniu ćwiczeń Zapad 2021 też musi skłaniać do pytań o to czy będziemy mieli do czynienia wyłącznie z manewrami. Obiektywnie rzecz biorąc, w naszej części Europy w wyniku działań Moskwy pogarsza się sytuacja w zakresie bezpieczeństwa i uzasadnionym jest mówienie, jak to zrobili ostatnio we wspólnym oświadczeniu ministrowie spraw zagranicznych Polski i Ukrainy, o „deficycie bezpieczeństwa” w Europie Środkowo – Wschodniej.

Jak na to odpowiada Europa? Jeśli chodzi o potencjały militarne państw europejskich odwołam się do ocen Roberta Dalsjö, eksperta szwedzkiego think tanku wojskowego FOI, który na łamach brytyjskiego portalu specjalizującego się w sprawach wojskowych dokonał lapidarnej oceny w tym zakresie. W jego opinii „prawie wszystko – za wyjątkiem sankcji Merkel na Rosję po Krymie – co UE zrobiła w dziedzinie bezpieczeństwa w ciągu ostatnich 20 lat, było jedynie wielkimi symbolicznymi gestami o niewielkim lub wręcz żadnym znaczeniu lub też sprowadzało się do polityki przemysłowej, o co najczęściej zabiegała Francja”. Wielka Brytania, w zakresie wojskowości, jego zdaniem żyje „syndromem Downton Abbey”, czyli chciałaby „żyć jak niegdyś nie mając ku temu środków.” Jeśli chodzi o zdolności Niemiec, to jak zauważa, „smutnym faktem jest to, że podczas gdy wszyscy ufają solidnemu Bundesbankowi, Bundeswehra to koszmar i niewielu odważyłoby się zaufać gwarancjom bezpieczeństwa sformułowanym przez Republikę Federalną Niemiec”. Francuzi, mający w opinii Dalsjö nowoczesną i sprawną armię, „zbyt lubią się przytulać do Moskwy”. Innymi słowy, nie ma w kwestiach bezpieczeństwa realnej alternatywy niźli współpraca państw frontowych Paktu Północnoatlantyckiego w ramach NATO.

Problem wszakże też polega na tym, że w Waszyngtonie trwa właśnie ożywiona dyskusja na temat skali amerykańskiego zaangażowania w Europie. Michael McFaul były amerykański ambasador w Moskwie przytoczył przed tygodniem w swym artykule na łamach The Washington Post opinię anonimowego urzędnika administracji Bidena, który opowiadał się za zmiana charakteru relacji między Stanami Zjednoczonymi a Rosją, po to aby osłabić siłę sojuszu Moskwy i Pekinu. McFaul nazywa wprost tego rodzaju myślenie Jałtą 2.0, bo za poprawę relacji z Putinem w jego opinii Waszyngton zapłaciłby interesami Europy Środkowej. Nie ma co przesądzać która linia zwycięży w amerykańskiej polityce, trzeba jednak przygotowywać się na wariant najgorszy, a nie najlepszy. A ten oznacza nie tyle redukcję amerykańskiej obecności, co oczekiwanie Waszyngtonu aby większy ciężar w zakresie własnego bezpieczeństwa wzięły na siebie państwa frontowe. Wprost mówił o tym na niedawnej konferencji w Singapurze Lloyd Austin, adresując swe słowa do Londynu argumentując, że „jeśli Stany Zjednoczone skoncentrują się nieco bardziej na Azji, to oczekiwałyby aby Wielka Brytania była bardziej pomocna w innych częściach świata”. Mamy tu dość jasno wyłożone oczekiwania Waszyngtonu – większemu zaangażowaniu Stanów Zjednoczonych na rywalizacji z Chinami powinno towarzyszyć „odciążenie” przez sojuszników amerykańskich wysiłków na innych frontach, w tym oczywiście też na wschodniej flance NATO. Ostatnie decyzje polskiego rządu w zakresie zwiększenia wydatków wojskowych, rozbudowy sił zbrojnych i zaciągnięciu na ten cel długu są odpowiedzią zarówno na sytuację bezpieczeństwa w naszym regionie, jak i wyraźnie formułowane oczekiwania sojuszników. Trudno poważnie twierdzić, że jest to polityka prorosyjska. Przywoływany już przeze mnie Dalsjö, komentując informację o zakupie przez Polskę amerykańskich Abramsów napisał, że „Polska ma potencjał aby stać się tym czym był RFN w czasach Zimnej Wojny – silnym państwem frontowym”. I to tego rodzaju decyzje, a nie medialno – polityczne batalie, decydują o postrzeganiu polityki Warszawy przez naszych sojuszników.

W tym miejscu trzeba poczynić jedną dygresją związaną z obecnością amerykańskich oddziałów na wschodniej flance NATO. Otóż myli się Wiktor Jurasz argumentując, że znajdują się one w Państwach Bałtyckich. Najbardziej wysunięta placówka US Army znajduje się w Polsce, a znając znaczenie „tripwire forces” w amerykańskiej myśli strategicznej, postawienie pytania dlaczego nie ma ich razem z naszymi oddziałami np. w łotewskim Ādaži, ma istotne znaczenie. Pytania stawiane sojusznikowi w tej kwestii są zresztą czymś zupełnie naturalnym. Ostatnio wprost postulowali wzmocnienie kontyngentów wojskowych NATO w Państwach Bałtyckich przez jednostki amerykańskie Heinrich Brauss i Christian Mölling, eksperci niemieckiego DGAP. Jedynie w Polsce próba dyskusji na ten temat i postulowanie rewizji polityki naszych głównych sojuszników uznawana jest, z niezrozumiałych powodów, za chęć naruszenia spoistości Paktu Północnoatlantyckiego.

Od dawna pisałem, że najlepszym z polskiego punktu widzenia rozwiązaniem byłoby oparcie naszej polityki bezpieczeństwa, w ramach NATO, na bliskiej współpracy z Berlinem. Tego rodzaju rozwiązanie podpowiadają Warszawie również przyjaźni Polsce amerykańcy eksperci w rodzaju Andrew Michty i Jamesa Carafano. Problem wszakże sprowadza się do tego, że to jak na razie Berlin wydaje się nie chcieć tego rodzaju zbliżenia i zupełnie inaczej wyobraża sobie model relacji z Warszawą. Mniejsza o stosowanie podwójnych standardów i nieskrywane dążenie niemieckich liderów opinii publicznej do zmiany rządu w Polsce, co uznać należałoby za lekceważenie demokratycznej decyzji Polaków. Skoncentrujmy się na kwestiach najważniejszych, czyli polityce bezpieczeństwa. Niepokoić musi, w przypadku Niemiec, nastawienie tamtejszej opinii publicznej, bo ono w dłuższej perspektywie wpływa na kształt polityki w zakresie bezpieczeństwa Berlina. Nawet nie w kwestii Nord Stream 2, dokończenie budowy którego popiera większość ankietowanych ostatnio Niemców, ale w sprawach poważniejszych. 70 proc. ankietowanych w 2019 roku obywateli Republiki Federalnej opowiedziało się za neutralnością, w razie ewentualnego konfliktu zbrojnego między Rosją a Stanami Zjednoczonymi. Można by tego rodzaju nastawienie wiązać z „efektem Trumpa”, ale powtórzone już po zwycięstwie Bidena na zlecenie ECFR badanie pokazało, że nadal 66 proc. pytanych o zdanie obywateli Niemiec, i był to najwyższy wskaźnik w dużych państwach europejskich (67 proc. Portugalczyków prezentowało też taki punkty widzenia), opowiadało się za podobną postawę. Niemiecka klasa polityczna, również niemieckie społeczeństwo ma, jak się wydaje, inną od polskiej ocenę sytuacji w zakresie bezpieczeństwa i inaczej oceniają, niźli my, jaka polityka najlepiej realizuje niemieckie interesy. To różnica na tym poziomie, a nie kwestie charakterologiczne, czy niezdolność do kompromisów polityków z obozu rządzącego Polską, wydaje się być dziś główną barierą zbliżenia między Berlinem a Warszawą.

Wreszcie jedna z ostatnich kwestii, a mianowicie relacje Polski z naszymi partnerami w regionie. Od dawna prezentuję krytyczny pogląd na temat naszej polityki wschodniej, wręcz uważam, że w nowych realiach geostrategicznych ten kierunek winien być głównym obszarem naszej aktywności. Jeśli zgodzić się z tezą, że wyzwania w zakresie bezpieczeństwa, związane z agresywna polityką Moskwy, są największym obecnie i w dającej się przewidzieć przyszłości problemem państw Europy Środkowej, to w związku z tym „skazani” jesteśmy po pierwsze na zwiększenie własnych wysiłków, a po drugie na koordynowanie działań i współpracę w pasie państw frontowych, od Norwegii i Szwecji na północy po Rumunię na południu, o Ukrainie nie zapominając. Potrzebować też będziemy politycznej konsolidacji i ugruntowania woli współpracy. Polscy podatnicy muszą liczyć się z większymi wydatkami na obronność, podobnie zresztą jak obywatele Litwy czy Rumunii. To czego winniśmy się wystrzegać to syndrom „pasażera na gapę” przekonania, że gwarancje bezpieczeństwa dadzą nam gracze zewnętrzni bez naszego udziału. Polityka nie jest też jednowymiarowa. Nie można oczekiwać od Warszawy zwiększenia zaangażowania w kwestiach wojskowych, zadłużenia się a w razie kryzysu wysłania wojska na linię frontu nie oferując w zamian wsparcia naszej linii politycznej w innych sprawach, w tym wewnątrzunijnych sporach. Dotyczy to tak Wilna, Rygi i Tallina, jak i Kijowa i nie ma to nic wspólnego z dyktatem czy warunkowym poparciem, ale jest wyrazem dążenia do budowy, w ramach szerszych układów sojuszniczych, regionalnych platform współpracy. Tak jak Waszyngton ma prawo, i robi to, oczekiwać od europejskich sojuszników wsparcia polityki Stanów Zjednoczonych wobec Chin, tak i Polska, jeśli ma odgrywać rolę eksportera bezpieczeństwa regionalnego, ma prawo oczekiwać korekty polityki państw z nami związanych w obszarach dla nas ważnych.

Na co musimy się przygotować? Wyzwaniem jest zarówno wzmocnienie wschodniej flanki NATO i spowodowanie aby polityka odstraszania Sojuszu Północnoatlantyckiego spełniała swoją funkcję, a do tego potrzebne jest wzmocnienie tradycyjnych zdolności wojskowych jak i przygotowanie się na nowe wyzwania. Michael Kofman, wybitny amerykański ekspert w sprawach rosyjskich, związany z think tankiem CNA jest zdania, że Rosja realizuje wobec świata Zachodu „strategię nękania”, rozwijania działań poniżej progu wojny kinetycznej, po to aby osłabiając wolę oporu przeciwników doprowadzić do korzystnych dla siebie rozwiązań politycznych. Oceny na temat ewolucji rosyjskiego myślenia o wojnie podziela Chris Dougherty, ekspert Center for the New American Security, który jest zdania, że na nowy sposób prowadzenia przez Rosjan wojny potrzebna jest nowa armia, siły zbrojne, które w Strategy & Future określamy mianem armii nowego wzoru. W przypadku Polski oznacza to, że musimy budować na dwóch poziomach, zarówno wzmacniając tradycyjną armię, po to aby utrzymać NATO-wską Strategię Odstraszania, jak i zacząć budować nowoczesne siły zbrojne, elastycznie reagujące na wyzwania nowego rodzaju. Na szczęście nasz komponent sił specjalnych uznawany jest za jeden z najlepszych, jeśli nie najlepszy w Europie, mamy zatem punkt wyjścia.

Trzeba mieć świadomość, że stajemy, jako Polska, przed gigantycznymi wyzwaniami i równie gigantycznym wysiłkiem. Siły zbrojne stają się narzędziem w polityce nie dlatego, że tego chcemy, ale z tego powodu, że Rosja nasz rywal, nie tylko zbroi się na potęgę, ale otwarcie deklaruje wolę prowadzenia rewizjonistycznej polityki, w tym granicznej, i uciekania się do argumentu siły. Możemy oczywiście koncentrować uwagę naszej opinii publicznej na przymiotach charakteru ministra Szczerskiego, tak jak w swej analizie zrobił to Witold Jurasz. Możemy nawet udawać, że prowadzimy w ten sposób poważną debatę na temat naszej polityki zagranicznej, ale nie zmienia to faktu, że rysujące się problemy i tak będziemy musieli rozwiązać, niezależnie od tego kto rządził będzie w Warszawie.