Yanis Varoufakis nie jest bohaterem z mojej bajki. To skrajnie lewicowy polityk grecki, ulubieniec środowiska „Krytyki Politycznej”, który przez kilka miesięcy był ministrem finansów w gabinecie Aleksisa Tsiprasa. To, co nas jednak interesuje, to fakt, że od stycznia do lipca 2015 roku pełnił funkcję głównego negocjatora rządu greckiego w rozmowach z Komisją Europejską, Europejskim Bankiem Centralnym, Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Eurogrupą.

CZYTAJ RÓWNIEŻ: Jest przełom w rozmowach? Bielan o budżecie UE i funduszu odbudowy: Mamy zarys porozumienia z prezydencją niemiecką

Na podstawie tych doświadczeń napisał książkę pt. „Adults In The Room: My Battle With Europe’s Deep Establishment”. W Polsce ukazała się ona pod tytułem „Porozmawiajmy jak dorośli. Jak walczyłem z europejskimi elitami.” Ponieważ publikacja jest dość obszerna (ponad 500 stron), a nie wszyscy mają czas na tak długą lekturę, zamiast tego można obejrzeć film fabularny pt. „Dorośli w pokoju” z 2019 roku, zrealizowany właśnie na podstawie tej książki przez Costę Gavrasa. Ten trwający około dwóch godzin polityczny thriller dość wiernie oddaje opowieść Varoufakisa.

CZYTAJ RÓWNIEŻ: Wspominając ponad trzy wieki „dyplomacji niepokalanej”, czyli „Hiszpanio, co zrobiłaś ze swoim chrztem?”

Dzięki swej pozycji grecki polityk przez pół roku miał bezpośredni wgląd w funkcjonowanie mechanizmów decyzyjnych wewnątrz Unii Europejskiej. Był w tym gronie outsiderem, człowiekiem z zewnątrz, który dostał się do środka tej machiny, do grona insiderów, na skutek wygranych przez Syrizę wyborów parlamentarnych. Przez sześć miesięcy prowadził rokowania ze wszystkimi instytucjami odpowiedzialnymi w Unii Europejskiej w sprawie pomocy finansowej dla znajdującej się w kryzysie Grecji.

Abstrahując od poglądów politycznych Varoufakisa oraz racji rządu greckiego w tych negocjacjach, najcenniejsze w jego opowieści jest zajrzenie za kulisy i zobaczenie, jak naprawdę wygląda kuchnia polityczna Unii Europejskiej. Zarówno książka, jak i film oparte są na faktach. Grecki minister starannie dokumentował każde spotkanie, oddając jego przebieg i atmosferę. Dzięki temu otrzymujemy unikalną opowieść outsidera, który odsłania nam zamknięty świat insiderów.

Deutschland über alles

Co uderza w opowieści Varoufakisa najbardziej?

Po pierwsze: o wszystkim decydują Niemcy. Instytucje Unii Europejskiej to jedynie wehikuł do realizacji niemieckich interesów, a wspólne spotkania i konferencje to tylko spektakl i zasłona dymna dla maluczkich. Rozmówcy Varoufakisa, łącznie z ministrami w Paryżu i Londynie, mówią mu wprost, że szkoda nawet czasu na rozmowy z nimi czy z kimkolwiek, jeżeli najpierw nie osiągnie się porozumienia z Berlinem.

Po drugie: Niemcy odgrywali w negocjacjach rolę złego i dobrego policjanta. Tym złym był minister finansów Wolfgang Schäuble, tym dobrym – kanclerz Angela Merkel. Jeden potrafił nie podawać ci ostentacyjnie ręki i poniżać publicznie, druga – kokietować i stawiać dla ciebie w gotowości kompanię reprezentacyjną wojska. Na przemian: groźby i obietnice, kij i marchewka. Jest to metoda porównywana przez Greków do zamęczania złapanej na wędkę i szarpiącej się ryby, poprzez nieustanne podciąganie jej nad powierzchnię wody i zanurzanie. Końcowym rezultatem ma być wydobycie wycieńczonej zdobyczy na brzeg.

Po trzecie: Niemcy stosowali w negocjacjach zasadę „dziel i rządź”, doprowadzając do podziałów i rozłamów w greckim obozie, by rozmiękczyć stanowisko negocjacyjne Aten. Chodziło o to, by negocjatorzy mieli coraz większe poczucie osamotnienia nawet we własnym obozie.

Po czwarte: Niemcy dbali o zbudowanie w Unii Europejskiej jednolitego frontu przeciwko Grecji. Jeżeli ktoś się wyłamywał i próbował stawać po stronie Aten, był natychmiast dyscyplinowany, jak np. minister Francji, groźbą wszczęcia unijnych procedur wobec Paryża.

Po piąte: Varoufakis zauważył, że on i jego kraj nagle stali się ofiarą nagonki medialnej w całej Europie, w której nie przebierano w środkach, by wzbudzić niechęć opinii publicznej do Greków oraz ich rządu. W ten sposób wzmagała się presja zewnętrzna, że dalszy opór wobec Niemiec oznacza niepowetowane straty wizerunkowe.

Po szóste: z rozmów Varoufakisa z unijnymi decydentami wynikało, że nie liczy się dla nich demokracja, wola ludu, głos narodu czy wyniki wyborów, lecz – jak mówili – porządek. Wartością nadrzędną okazywał się więc pewien ład europejski. Pozostawało pytanie: kto miał budować ten ład, skoro nie chciano uwzględnić głosu obywateli?

Złe dla Grecji, dobre dla strefy euro (czytaj: dla Niemiec)

W kluczowej scenie filmu Yanis Varoufakis pyta Wolfganga Schäuble, czy będąc na jego miejscu – greckiego ministra finansów – sam podpisałby się pod protokołem podyktowanym mu przez Berlin i Brukselę. Niemiecki polityk odpowiada, że gdyby był greckim patriotą, to nigdy nie zgodziłby się na taki dyktat, ponieważ jego warunki nie pozwolą podnieść się państwu greckiemu. Zaraz dodał jednak – już jako niemiecki polityk – że wartością nadrzędną jest los strefy euro, dlatego Grecja nie ma wyjścia: „Wasz przykład będzie przestrogą dla innych”.

Z opowieści Varoufakisa wyłania się zupełnie inny obraz Unii Europejskiej niż ten, jakim karmi nas wielu euroentuzjastycznych publicystów: jako solidarnej wspólnoty, w której głos małego Luksemburga waży tyle samo co głos wielkich Niemiec. W rzeczywistości za zamkniętymi drzwiami trwa bezwzględna walka o własne interesy narodowe. Kto nie walczy twardo o swoje, ten przegrywa.

Ostatecznie Varoufakis przegrał. On sam nie ustąpił w negocjacjach, jednak udało się rozbić jedność jego obozu. Premier Tsipras poddał się dyktatowi Berlina. Efekt jest taki, że dziś rząd w Atenach nie realizuje własnej polityki socjalnej i gospodarczej, lecz politykę narzuconą mu z zewnątrz. W tej sytuacji głos obywateli Grecji i wyniki wyborów parlamentarnych nie mają większego znaczenia, bo i tak nie są w stanie wiele zmienić. Kraj nadal pogrążony jest jednak w kryzysie i nie ma perspektyw wyjścia ze spirali długów.

Świerzbiło mnie, by stanąć na dachu w Atenach i wykrzyczeć, co w prywatnych rozmowach mówili przywódcy europejskich mocarstw sprzecznego z tym, co mówili oficjalnie.

Taki cel przyświecał Varoufakisowi, gdy zabierał się za pisanie swej książki. Warto zapoznać się z jego opowieścią, zwłaszcza w kontekście obecnych negocjacji unijnych.