Chylę czoła przed dorobkiem zmarłej dziś Ludmiły Aleksiejewej. Wszyscy dotknięci przez komunistyczny totalitaryzm zachowamy ją we wdzięcznej pamięci - napisał w sobotę na Twitterze premier Mateusz Morawiecki.

Także polski MSZ pożegnał Ludmiłę Aleksiejewą. „Odeszła Ludmiła Aleksiejewa - do końca aktywna, wychowawczyni wielu pokoleń obrońców praw człowieka, marząca o demokratycznej Rosji. Jej postawa pozostanie dla nas drogowskazem” - czytamy na Twitterze polskiego resortu spraw zagranicznych.

Legendarna obrończyni praw człowieka Ludmiła Aleksiejewa zmarła w wieku 91 lat w sobotę wieczorem w jednym z moskiewskich szpitali. Aleksiejewa, urodzona w Eupatorii na Krymie, była nazywana symbolem rosyjskiego społeczeństwa obywatelskiego. Kierowana przez nią Moskiewska Grupa Helsińska (MGH), do której dołączyła w 1976 roku, to najstarsza rosyjska organizacja broniąca praw człowieka.

Urodziła się 20 lipca 1927 roku w Eupatorii na Krymie. Ukończyła wydział historii Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego; w latach 50. pracowała jako nauczycielka historii, później jako redaktorka w wydawnictwie naukowym. W 1966 roku uczestniczyła w wystąpieniach w obronie pisarzy dysydentów Andrieja Siniawskiego i Julija Daniela. Rok później zaangażowała się w protesty w obronie dziennikarza Aleksandra Ginzburga i poety Jurija Gałanskowa, również skazanych na kary łagru. Za udział w ruchu dysydenckim została wykluczona z partii komunistycznej, była wielokrotnie zatrzymywana i wzywana na przesłuchania.

W 2017 roku oceniała, że miała szczęście, iż w połowie lat 60. znalazła się wśród ludzi tworzących w ówczesnym ZSRR ruch obrony praw człowieka.

CZYTAJ WIĘCEJ: Nie żyje Ludmiła Aleksiejewa. O Zbrodni Katyńskiej mówiła, że „Rosjanie ponoszą wobec Polaków straszną winę”

Od razu zrozumiałam, że warto temu poświęcić życie

— powiedziała.

Wspominała też, że strach odczuwała na początku, a potem przyzwyczaiła się i przestała się bać.

W latach 1968-1972 Aleksiejewa była maszynistką pierwszego w ZSRR opozycyjnego biuletynu informacyjnego „Kronika Wydarzeń Bieżących”. W 1976 roku znalazła się wśród założycieli MGH, powstałej z inicjatywy dysydentów skupionych wokół Andrieja Sacharowa. W 1977 roku pod groźbą aresztowania została zmuszona do emigracji i wyjechała do USA, gdzie dokumentowała działalność środowisk dysydenckich. Współpracowała też z rozgłośniami Radio Swoboda i Głos Ameryki.

W 1993 roku wróciła do Rosji, a trzy lata później stanęła na czele Moskiewskiej Grupy Helsińskiej. Od 2002 roku zasiadała w Komisji ds. praw człowieka przy prezydencie Rosji, potem przekształconej w Radę ds. rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i praw człowieka.

W latach 2009-2010 Aleksiejewa była współorganizatorką wieców odbywających się w Moskwie w obronie 31. artykułu konstytucji Rosji, dotyczącego wolności zgromadzeń. Na jednym z tych wieców została w 2009 roku zatrzymana przez siły specjalne policji OMON.

Dla ludzi, którzy żyli w Rosji w latach 2000., Ludmiła Aleksiejewa jest nie tyle dysydentką radziecką, czy historykiem ruchu dysydenckiego (…), ile bohaterką sprzeciwu obywatelskiego wobec tej władzy, która jest teraz. To osoba, która uczestniczyła w wiecach przeciwko tej władzy, jeszcze zanim stało się to modne

— napisał po śmierci Aleksiejewej znany dziennikarz Oleg Kaszyn.

Przy czym, Aleksiejewa cieszyła się szacunkiem nie tylko wśród opozycji, ale też w strukturach państwowych. Rzeczniczka praw człowieka Tatiana Moskalkowa powiedziała w sobotę, że szefowa MGH była „symbolem bezkompromisowej walki o prawa człowieka i sprawiedliwość”. Podkreśliła, że Aleksiejewa zawsze zachowywała „nieskończoną wiarę w człowieka, nawet jeśli odwróciło się od niego całe społeczeństwo”.

W 2017 roku Aleksiejewa została uhonorowana rosyjską Nagrodą Państwową za wybitne osiągnięcia w obronie praw człowieka. Odznaczenie to przyznał jej prezydent Władimir Putin. Jak poinformował w sobotę rzecznik Kremla Dmitrij Pieskow, Putin złożył kondolencje bliskim Aleksiejewej. Prezydent wysoko cenił wkład Aleksiejewej w tworzenie społeczeństwa obywatelskiego i szanował pryncypialne stanowisko, jakie zajmowała w wielu sprawach - powiedział Pieskow.

Współczesną Rosję Aleksiejewa uważała za „kraj bynajmniej nie demokratyczny”, ale też - jak powiedziała kiedyś dziennikowi „Kommiersant” - kraj inny niż ZSRR, w którym wolności jest mimo wszystko więcej, a obrońcom praw człowieka pracować jest o wiele łatwiej. Wyraziła też opinię, że gdyby w Rosji było silne społeczeństwo obywatelskie, jej prezydent „zachowywałby się inaczej i nie byłby gorszy od rządzących w krajach europejskich”.

W jednym z wywiadów dla radia Echo Moskwy Aleksiejewa mówiła, że Rosjanie powinni uczyć się bronienia swoich praw.

Nie będziemy mieli (w Rosji) +wielkiego terroru+ czasów stalinowskich

— oceniała, przyznając jednak, że tym, którzy dziś są obiektem szykan, „nie będzie z tego powodu lżej”.

Musimy stworzyć szkołę, gdzie aktywiści obywatelscy uczyliby się doświadczeń dysydentów wypracowanych w czasach radzieckich. Jak zachowywać się przy wezwaniu na przesłuchanie, jak zachowywać się, jeśli przyszli z rewizją. Daj Boże, by nikomu z nas się to nie przydało

— powiedziała.

W 2015 roku Aleksiejewa została uhonorowana nagrodą ministra spraw zagranicznych RP „Pro Dignitate Humana” (Na rzecz Godności Ludzkiej). W tym samym roku mówiła publicznie w Moskwie, na prezentacji książki „Zabici w Katyniu”, że „Rosjanie ponoszą wobec Polaków straszną winę”.

Jednak najpodlejsze, co uczyniliśmy, to dokonanie razem z nazistami rozbioru Polski w 1939 roku. Agresja 1939 roku i Katyń - to straszny wstyd wobec Polaków. Wybaczcie, jeśli możecie

— mówiła, z trudem powstrzymując łzy.

Aleksiejewa była laureatką wielu odznaczeń, w tym francuskiej Legii Honorowej i nagrody Vaclava Havla, przyznawanej m.in. przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy. Dwukrotnie - w latach 2012 i 2013 - była kandydatką do Pokojowej Nagrody Nobla.

mly/PAP