Pokolenie humanistów, które ominęła epoka Gutenberga. Funkcja książki w czasach postępującej cyfryzacji i sekularyzacji

Przebywając w Rzymie zdarza mi się niekiedy zatrzymywać w ośrodku katolickim, w którym mieszkają księża z Afryki. Najczęściej studiują na różnych katolickich uczelniach, a niektórzy z nich po powrocie do swych krajów zostają biskupami. W Wiecznym Mieście często piszą ambitne prace doktorskie nie tylko o św. Augustynie czy św. Tomaszu z Akwinu, lecz także o Arystotelesie czy Cyceronie.

Rozmawiając z nimi, odkryłem, że należą do całego pokolenia afrykańskich humanistów, których ominęła epoka Gutenberga. Wywodzą się bowiem z regionów, w których nie było ani słowa pisanego, ani tradycji czytania. Nie było bibliotek ani archiwów. Wielu urodziło się w miejscowościach, w których nie było ani jednej książki. Nie przejawiają żadnej ciekawości, gdy widzą przed sobą słowo drukowane. Weszli natomiast w krąg kultury zachodniej, gdy wkroczyła ona w erę cyfryzacji. Ich kontakt z dziełami wielkich filozofów i teologów zapośredniczony został przez internet. Przeskoczyli więc od razu z epoki sprzed Gutenberga do epoki po Gutenbergu.

Ta uwaga dotyczy nie tylko afrykańskich seminarzystów czy księży, lecz całej generacji ludzi wykształconych, którzy wchodzą teraz w wiek dojrzały. Jest jednak zasadnicza różnica między osobami świeckimi a duchownymi. Ci ostatni mają bowiem codzienny kontakt ze słowem drukowanym na papierze, ale przyznajmy, że są to dzieła dość specyficzne: Biblie, mszały, brewiarze, modlitewniki. W związku z tym kontakt z księgą oznacza dla nich niemal zawsze obcowanie z tekstami świętymi. Ma charakter okazjonalny i jest zarezerwowany dla sfery sacrum. Oni nie mają za sobą doświadczenia lektur powieści przygodowych, dramatów egzystencjalnych czy poezji miłosnej. Książek nie czyta się dla przyjemności, zaspokojenia ciekawości czy zabicia czasu. Księga ma inną – i jedyną – funkcję: jest po to, by umożliwić człowiekowi kontakt z Bogiem.

Jeżeli więc w przyszłości w jakimś kataklizmie, wywołanym może przez nowych barbarzyńców, miałby przepaść dorobek kulturowy ludzkości, to największe szanse na ocalenie w tej zawierusze miałyby księgi święte.