Polska Wielki Projekt. Czym jest, jakie miejsce zajmuje na intelektualnej mapie naszego kraju, dlaczego jest atakowany

W ostatnich dniach w przestrzeni medialnej pojawiło się szereg wystąpień dezinformujących opinię publiczną w sprawie Fundacji Polska Wielki Projekt. Poczucie zobowiązania wobec osób, które obserwują od dawna Kongres Polska Wielki Projekt i mogą być zdezorientowane tego typu głosami, zmusza do przedstawienia prawdziwych informacji na temat działalności tego środowiska.

Polskość to normalność

Środowisko Kongresu Polska Wielki Projekt powstało samorzutnie w roku 2009. Jak wspominał Dariusz Gawin, skupiało ono osoby, którym bliskie były wartości patriotyczne, konserwatywne i propaństwowe, i które odwoływały się do tradycji polskiej inteligencji, czyli poczucia odpowiedzialności za ojczyznę jako całość. Byli to ludzie, którzy chcieli mieć wpływ na życie publiczne, ale w inny sposób niż politycy. Mieli głębokie przekonanie, że działalność intelektualna może inicjować zmiany społeczne, tworząc podglebie pod przyszłe przeobrażenia.

Był to czas, kiedy w kraju dominowała narracja, że żyjemy w okresie „post-polityki”, gdy wszystkie najważniejsze wyzwania są już poza nami i pozostaje nam tylko administrowanie ciepłą wodą w kranie. Tymczasem ich łączyło przekonanie, że „post-polityka” jest złudzeniem, a przed Polską stoją nowe wyzwania rozwojowe, które trzeba zdiagnozować i udzielić na nie odpowiedzi. Uważali, że konieczna jest modernizacja państwa, ale nie w sposób imitacyjny poprzez implementowanie gotowych rozwiązań z zagranicy, lecz drogą organiczną i ewolucyjną, bez odrzucania wartości i tradycji narodowej. Chodziło o ośmielenie polskich elit do wybrania własnej, atrakcyjnej ścieżki rozwojowej poprzez odrzucenie postkolonialnego kompleksu niższości oraz odwołanie się do myślenia republikańskiego.

Z tych pobudek narodził się pomysł zorganizowania Kongresu, który byłby swoistym laboratorium myśli, miejscem burzy mózgów, debat i refleksji nad stanem państwa, narodu i społeczeństwa, a także forum prezentacji nowych planów i idei. Nazwa „Polska Wielki Projekt” – jak mówił profesor Zdzisław Krasnodębski – wyrażała stosunek do polskości rozumiany jako zadanie pielęgnowania dziedzictwa oraz tworzenia planów na przyszłość z myślą o „projekcie”, który tysiąc lat temu stworzyli nasi przodkowie. Dobrze podsumowała to profesor Ewa Thompson, mówiąc, że „polskość to normalność”

Według pierwotnych planów Kongres miał się odbyć w maju 2010 roku pod patronatem prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Wszystko było dopięte na ostatni guzik, jednak tragedia smoleńska sprawiła, że wydarzenie nie doszło wówczas do skutku. Przedsięwzięcie udało się zorganizować dopiero w 2011 roku. Zainteresowanie publiczności oraz medialna reakcja na Kongres przekroczyły wszelkie oczekiwania inicjatorów. Okazało się, że jest bardzo wiele osób, które zmęczone jałowością debaty publicznej w Polsce, oczekiwały na podobne wydarzenie. Postanowiono więc, by Kongres odbywał się cyklicznie każdego roku.

Najważniejsze takie wydarzenie w Polsce

Podczas kolejnych edycji debaty kongresowe koncentrowały się na rzeczywistych wyzwaniach stojących przed Polską w różnych wymiarach: geopolitycznym, gospodarczym, społecznym, kulturalnym etc. Dyskutowano m.in. o tym, jak uniknąć pułapki średniego rozwoju, przywrócić sprawczość państwa, budować kapitał społeczny, walczyć z mechanizmami tzw. optymalizacji podatkowej, prowadzić dyplomację historyczną czy politykę wizerunkową kraju etc.

Wśród uczestników Kongresu znalazło się wiele wybitnych osobistości nie tylko z Polski, lecz także z innych krajów świata, m.in. amerykański ekonomista, laureat Nagrody Nobla w 2011 roku Thomas John Sargent, niemiecki filozof i kulturoznawca Peter Sloterdijk, angielski myśliciel Roger Scruton czy kandydat na prezydenta Francji Eric Zammour.

Podczas ostatniej edycji w 2022 roku panelistami byli m.in. profesor prawa konstytucyjnego na Harwardzie Adrian Vermeule, profesor nauk politycznych Patrick J. Deneen z Uniwersytetu Notre Dame w USA, profesor teologii Nigel Biggar z Uniwersytetu w Oxfordzie, profesor prawa z Sorbony Bertrand Mathieu czy jeden z najwybitniejszych współczesnych architektów na świecie Leon Krier ze Szwajcarii. Dzięki licznym gościom z zagranicy można było spojrzeć na przebiegające w Polsce procesy w perspektywie globalnej, porównując je z doświadczeniami innych krajów.

Od 2011 roku zorganizowanych zostało 12 edycji Kongresu Polska Wielki Projekt. Podczas ich trwania ramach odbyły się łącznie 143 panele dyskusyjne (z udziałem 412 panelistów), które obserwowało 35.000 uczestników (nie licząc widzów śledzących debaty przez internet). Można śmiało powiedzieć, że nie ma w Polsce drugiego wydarzenia tej rangi, które odbywałoby się cyklicznie przez tak długi czas. Na dodatek zmieniło ono klimat intelektualny w Polsce, inicjując nowe debaty i otwierając drogę do wielu zmian.

Projekty dla Polski

Część projektów zademonstrowanych po raz pierwszy podczas kongresowych obrad została później wcielona w życie. To podczas Kongresu Polska Wielki Projekt Paweł Szałamacha po raz pierwszy zaprezentował plan budowy Centralnego Portu Komunikacyjnego. Podczas Kongresu skonceptualizowano też ideę Trójmorza, o której mówił m.in. Krzysztof Szczerski. W późniejszych latach część z przedstawionych pomysłów udało się zrealizować, gdy niektórzy z uczestników Kongresu zdecydowali się wejść do polityki. Na przykład Paweł Soloch, który poruszał zagadnienia bezpieczeństwa narodowego, później jako szef BBN miał okazję realizować przedstawioną przez siebie wizję w praktyce. Z kolei Krzysztof Szczerski jako sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP wspomagał Andrzeja Dudę w tworzeniu Inicjatywy Trójmorza.

Na Kongresie nigdy nie przedstawiano projektów dla konkretnych partii, lecz dla Polski, jak np. w przypadku Inicjatywy Trójmorza czy Centralnego Portu Komunikacyjnego. Ich realizacją rządzący zainteresowali się dopiero po 2015 roku.

Poza tym udało się zorganizować kilkanaście regionalnych kongresów zarówno w dużych, jak i mniejszych miastach Polski, takich jak np. Kraków, Szczecin, Poznań, Chełm, Słupsk, Nowy Sącz, Piła czy Rybnik, a także wydać szereg publikacji, analiz i raportów dotyczących takich kwestii, jak np. soft power czy bezpieczeństwo niemilitarne Polski.

Po pierwsze: kultura

Organizatorzy Kongresu za kluczową kwestię dla tożsamości narodowej oraz kształtu polskości uważali zawsze sprawę kultury. Dlatego od 2013 roku podczas kolejnych edycji wybitnym polskim twórcom, których dzieła przyczyniają się do lepszego poznania i zrozumienia historii, tradycji i współczesności naszego kraju, przyznawana jest Honorowa Nagroda im. Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego. Jej dotychczasowymi laureatami byli Wojciech Kilar, Lech Majewski, Jerzy Kalina, Marek Nowakowski, Michał Lorenc, Jarosław Marek Rymkiewicz, Antoni i Andrzej Krauze, Antoni Libera, Andrzej Nowak, Bronisław Wildstein, Ludwika Ogorzelec i Andrzej Nowak.

Poza tym od 2014 roku podczas Kongresu wręczany jest Medal „Odwaga i Wiarygodność”, którym honorowane są osoby aktywnie działające na rzecz promowania wizerunku Polski oraz jej obywateli na świecie. Do tej otrzymali ją prof. Ewa Thompson z USA, sir Roger Scruton z Wielkiej Brytanii, Irena Lasota z Francji, dr Anca-Maria Cernea z Rumunii, maestro Fabio Biondi z Włoch, prof. George Weigel z USA, prof. Gunnar Heinsohn z Niemiec i Taras Kompaniczenko z Ukrainy, który w zeszłym roku na Kongres przyjechał prosto z frontu, gdzie służył jako żołnierz.

Trójmorze Wielki Projekt

Jednym z wątków, który powtarzał się często podczas kolejnych edycji Kongresu, była idea stworzenia sojuszu państw Europy Środkowej rozumianej jako polska racja stanu. Dzisiejsze wydarzenia na Ukrainie przyznają rację tej diagnozie. Dlatego wśród zapraszanych panelistów znajdowało się wielu gości z krajów Trójmorza. Dzięki nawiązanym wówczas kontaktom udało się zorganizować później szereg ważnych wydarzeń, np. w 2022 roku polsko-czeską konferencję w Pradze poświęconą bezpieczeństwu energetycznemu naszego regionu w obliczu rosyjskiej agresji na Ukrainę.

Jeszcze ważniejszym przedsięwzięciem okazał się ubiegłoroczny I Kongres Trójmorze Wielki Projekt, w którym uczestniczyły m.in. takie postaci, jak Dimitrij Rupel – pierwszy minister spraw zagranicznych niepodległej Słowenii, sprawujący ten urząd przez 14 lat, Emanuel Zingeris – litewski parlamentarzysta, jeden z sygnatariuszy deklaracji niepodległości Litwy czy profesor Hermann Simon – najbardziej uznany ekspert w dziedzinie strategii, zarządzania i marketingu w Europie.

Z wielu debat dotyczących Trójmorza wyłaniał się wniosek, że nie da się zbudować trwałego i stabilnego sojuszu między naszymi państwami i narodami bez kapitału społecznego, którego podstawowym elementem pozostaje zaufanie. Warunkiem koniecznym zaufania jest jednak wiedza o swoim potencjalnym sojuszniku. Niestety, okazuje się, że mieszkańcy naszego regionu niewiele wiedzą o sobie nawzajem. Nie znamy swoich bohaterów narodowych, pisarzy, reżyserów, kompozytorów etc. Nasze dzieci w szkołach więcej uczą się o historii Francji, Anglii czy Ameryki niż znacznie bliższych nam narodach – Słowakach, Czechach, Węgrach, Łotyszach, Rumunach czy Chorwatach. Bez takiej wzajemnej wiedzy o sobie jesteśmy jednak bardziej podatni na manipulacje, dezinformacje oraz fake newsy, mające na celu rozbicie współpracy między naszymi krajami.

Dom Trójmorza

Z tej konstatacji narodził się pomysł, by stworzyć Dom Trójmorza – pierwszy w Polsce ośrodek dedykowany tej właśnie inicjatywie. Mają się w nim odbywać różne konferencje, wykłady, seminaria, wystawy, warsztaty czy prezentacje poświęcone tematyce krajów środkowoeuropejskich oraz ich współpracy z Polską. Część tych wydarzeń będzie miała charakter ekspercki i skierowana będzie do specjalistów, jednak większość będzie miała wymiar edukacyjny i popularyzatorski, zaś głównym odbiorcą będzie młodzież. Dom Trójmorza planowany jest bowiem jako miejsce integrujące i umożliwiające nawiązywanie bliższych kontaktów między młodzieżą z Polski oraz innych państw Europy Środkowej. W budynku funkcjonować będzie także Studio Trójmorze, w którym nagrywane będą wykłady, rozmowy oraz różnego rodzaju podcasty dotyczące problematyki naszego regionu, umieszczane następnie w mediach społecznościowych.

Środowisko związane z Kongresem Polska Wielki Projekt ma zresztą doświadczenie pracy z młodzieżą nie tylko z tego powodu, że jest w nim wielu wykładowców akademickich. Przez lata Fundacja zgromadziła wokół siebie grono młodych wolontariuszy, dla których organizowane są wykłady, seminaria czy konwersatoria. W 2022 roku we współpracy z Giełdą Papierów Wartościowych odbyła się też konferencja Wielki Projekt dla Pokoleń w ramach edukacji ekonomicznej dla licealistów i studentów. Novum wydarzenia polegało na tym, że ostatni głos należał do młodzieży, która podsumowywała dyskusje, w których uczestniczyli prezesi banków, dyrektorzy przedsiębiorstw czy eksperci.

Wiadomo, że państwo polskie kieruje się zasadą pomocniczości, która jest zapisana nawet w Preambule Konstytucji RP. W myśl owej zasady po upadku komunizmu państwo przekazało setki milionów złotych ogromnej liczbie różnych instytucji pozarządowych, wspierając ich rozwój infrastrukturalny, konkretne programy, a nawet gromadzenie kapitału żelaznego. Zgodnie z panującą zasadą subsydiarności Fundacja Polska Wielki Projekt, mając na względzie swój dotychczasowy dorobek, postanowiła pozyskać siedzibę dla planowanego Domu Trójmorza. W tym celu wzięła udział w konkursie Ministerstwa Edukacji i Nauki dotyczącym rozwoju potencjału infrastrukturalnego podmiotów wspierających system oświaty i wychowania – i stała się jednym z beneficjentów tego konkursu.

Organy statutowe Fundacji

Po tym wydarzeniu pojawiło się szereg medialnych wystąpień dezinformujących opinię publiczną w sprawie tego, kto zasiada w ciałach statutowych Fundacji. Warto więc przypomnieć, że Kongres Polska Wielki Projekt był oddolnie stworzoną inicjatywą, która nie miała na początku żadnych form instytucjonalnych. Jako pierwsza utworzyła się Rada Programowa Kongresu, która miała charakter nieformalny i zajmowała się ustalaniem jego merytorycznej agendy. Przez pierwsze lata oficjalnie organizatorem całego przedsięwzięcia był Instytut Sobieskiego, zaś później Ośrodek Myśli Politycznej z Krakowa.

W miarę, jak Kongres rozrastał się, zaistniała potrzeba powołania oddzielnego podmiotu, który zajmowałby się jego organizacją. Dlatego w 2016 roku powstała Fundacja Polska Wielki Projekt, która wzięła na siebie ciężar pracy nad kolejnymi edycjami Kongresu. W zarządzie zasiadły Anna Bielecka i Maryna Miklaszewska, które pełniły swe funkcje społecznie, nie otrzymując żadnego wynagrodzenia. W listopadzie 2020 roku we władzach Fundacji nastąpiła zmiana pokoleniowa. Nowym prezesem zarządu został Grzegorz Górny, a wiceprezesem – Michał Łuczewski.

Zgodnie ze statutem Fundacja nigdy nie posiadała swojej rady programowej. Istniała natomiast i nadal istnieje Rada Programowa Kongresu. Jest to ciało doradcze jednego z wielu przedsięwzięć organizowanych przez Fundację (skład tego gremium zmieniał się, ponieważ jednych osób zabrakło, jak np. śp. Izabelli Galickiej, zaś inne dochodziły). Rada spotyka się zazwyczaj dwa razy w roku, by przedstawiać swoje idee i pomysły dotyczące najbliższej edycji Kongresu. Jej członkowie pełnią swe funkcje pro publico bono, nie pobierając z tego tytułu żadnego wynagrodzenia ani nie czerpiąc innych korzyści.

Z myślą o przyszłości

Fundacja Polska Wielki Projekt za pieniądze uzyskane w ramach konkursu Ministerstwa Edukacji i Nauki (5 mln zł) postanowiła zakupić siedzibę, w której powstanie Dom Trójmorza. Wybór padł na nieruchomość położoną na warszawskim Mokotowie, która od lat użytkowana była jako budynek biurowy bez funkcji mieszkaniowych, m.in. bez żadnej łazienki. Jest to opustoszały dom, który był wystawiony na sprzedaż przez Polski Holding Nieruchomości od 2015 roku, jednak przez siedem lat nie zgłosił się żaden chętny do zakupu budynku. Nieruchomość kupiona została w ramach przetargu otwartego po rynkowej cenie (5.567.287 zł).

Pojawiające się ostatnio próby ataku na Fundację i podważanie jej roli to element walki politycznej, w której nie ma zamiaru ona uczestniczyć. Dla ideologicznych przeciwników stała się celem napaści głównie z powodu swego znaczenia i miejsca, jakie odgrywa Kongres Polska Wielki Projekt na intelektualnej mapie naszego kraju.

Mamy nadzieję, że po sfinalizowaniu wszystkich formalności oraz dokonaniu niezbędnego remontu w Domu Trójmorza rozpocznie się działalność edukacyjna, formacyjna i popularyzatorska skierowana do młodzieży z myślą o budowaniu bliskich relacji między państwami i narodami naszego regionu – ze szczególnym uwzględnieniem Ukrainy, którą chcemy włączyć do naszej środkowoeuropejskiej inicjatywy.

Grzegorz Górny

Prezes Zarządu Fundacji Polska Wielki Projekt