8 października 2021 r., o godzinie 12:00, na Zamku Królewskim w Warszawie ogłoszone zostaną nazwiska laureatów oraz wyróżnionych w ramach II i III edycji ustanowionej przez Instytut Pamięci Narodowej Nagrody „Semper Fidelis”, przyznawanej za prowadzenie działalności na rzecz upamiętniania dziedzictwa Kresów Wschodnich. W uroczystości wezmą udział prezes IPN dr Karol Nawrocki i zastępca prezesa IPN dr hab. Krzysztof Szwagrzyk.

Z powodu sytuacji epidemicznej w ubiegłym roku nie odbyła się uroczysta gala z udziałem laureatów II edycji. Na konferencji prasowej zostały zaprezentowane jedynie ich sylwetki. Podczas tegorocznej uroczystości statuetki odbiorą nagrodzeni w dwóch edycjach – 2020 i 2021 roku.

Honorowy patronat nad tegoroczną edycją nagrody objął Prezes Rady Ministrów Mateusz Morawiecki.

Uroczysta gala będzie transmitowana na kanale IPNtvPL.

Patroni medialni: TVP Polonia, Polskie Radio, Rzeczpospolita, dzieje.pl, wpolityce.pl, Kurier Galicyjski, Kurier Wileński, Kresy24.pl

Czym jest nagroda „Semper Fidelis”?

Zmiana granic po 1945 r. sprawiła, że część wielowiekowego dziedzictwa Rzeczypospolitej znalazła się na terenie obecnej Ukrainy, Białorusi, Litwy. Dawne rubieże po dziś dzień stanowią jednak źródło naszej narodowej tożsamości, tradycji i kultury.

Instytut Pamięci Narodowej w 2019 roku ustanowił Nagrodę „Semper Fidelis” – honorowe wyróżnienie przyznawane osobom, organizacjom społecznym i instytucjom, które w szczególnie aktywny sposób dbają o zachowanie i upowszechnianie kresowej spuścizny. Co roku Kapituła Nagrody przyznaje pięć nagród, z których jedna może zostać nadana post mortem. Laureaci otrzymują pamiątkową statuetkę i dyplom.

Uhonorowanie tych, którzy poświęcają swe życie ratowaniu polskich śladów i utrwalaniu pamięci o historii Kresów Wschodnich jest naszym obowiązkiem i wyrazem wdzięczności za ich trud i wierność ideałom Rzeczypospolitej.

Kim są laureaci?

2020 r. - II edycja nagrody

Ksiądz Roman Twaróg

Urodził się w 1951 roku w Dąbrowicy koło Tarnowa. Po maturze wstąpił do Zgromadzenia Księży Chrystusowców, opiekującego się polskimi emigrantami i Polakami żyjącymi poza granicami współczesnej Polski. Po oficjalnym przejęciu katedry w Kamieńcu Podolskim przez władze Kościoła katolickiego i przywróceniu diecezji kamieniecko-podolskiej, ks. Twaróg został mianowany proboszczem i rozpoczął dzieło reewangelizacji tej części dawnych rubieży I Rzeczypospolitej. W czasie swojej ponad trzydziestoletniej posługi na Podolu ks. Twaróg prowadził i nadal prowadzi szeroko zakrojone działania na rzecz odbudowy zniszczonych zabytkowych kościołów w obwodach chmielnickim i tarnopolskim. Dzięki jego staraniom dawny blask odzyskały kościoły w Żwańcu, Zinkowcach i w Okopach Świętej Trójcy. Jego największą zasługą jest przywracanie świetności kamienieckiej katedrze, w której w latach 1945-1989 działało sowieckie Muzeum Religii i Ateizmu. Obecnie ksiądz Roman Twaróg prowadzi prace remontowo-budowlane przy dawnym klasztorze Panien Dominikanek na starym mieście w Kamieńcu Podolskim. Prace te wchodzą w skład stworzonego przez niego projektu muzealnego, mającego na celu upamiętnienie męczeństwa chrześcijan i Żydów na Kresach południowo-wschodnich dawnej Rzeczypospolitej oraz zachowanie polskiego dziedzictwa kulturowego jako dawnego „przedmurza chrześcijaństwa”.

Bp Jan Purwiński

Urodził się w polskiej rodzinie na Łotwie w 1934 roku. W 1961 r. przyjął święcenia kapłańskie i rozpoczął działalność duszpasterską w Dyneburgu, w mieście będącym największym skupiskiem ludności polskiej w Łatgalii. W 1977 roku przyjechał na Ukrainę – początkowo pracował jako wikariusz, później został proboszczem. Pełniąc duszpasterską posługę w parafii św. Zofii w Żytomierzu, 15 września 1981 roku objął także obowiązki wikariusza biskupa Ukrainy i Mołdawii. Dwa lata później otrzymał tytuł honorowy osobistego kapelana Jana Pawła II, a w styczniu 1991 roku został mianowany biskupem ordynariuszem diecezji żytomierskiej, która obejmowała terytorium 8 obwodów Ukrainy. Wraz z utworzeniem diecezji kijowsko-żytomierskiej stał się biskupem ordynariuszem z kurią w Żytomierzu. Dzięki posłudze biskupa Jana Purwińskiego Kościół katolicki na Żytomierszczyźnie przetrwał najtrudniejszy dla niego okres prześladowań i radykalnego komunizmu. Był on też jednym z pierwszych inicjatorów powstania ruchu polonijnego oraz obrońcą polskiej kultury i historii. Dzięki jego staraniom udało się ocalić polski cmentarz w Żytomierzu – jedną z większych kresowych nekropolii katolickich, na którym spoczywają m.in. rodziny Paderewskich, Moniuszków, Dąbrowskich i Czackich. Biskup Purwiński aktywnie bronił też języka polskiego, starając się przede wszystkim, by miejscowi Polacy mogli uczestniczyć w liturgii w ojczystym języku. Przyczynił się także do powstania Kapelanii Polskiej Żytomierszczyzny. W 2011 roku przeszedł na emeryturę. Za swoją działalność i patriotyzm został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej oraz odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”. Zmarł 6 kwietnia 2021 roku.

Iness Todryk-Pisalnik i Andrzej Pisalnik

Małżeństwo dziennikarzy z Grodna. Państwo Pisalnikowie są redaktorami polonijnego tygodnika „Głos znad Niemna na uchodźstwie” oraz portalu znadniemna.pl. Do ich szczególnie cenionych projektów należy cykl publikacji historycznych „Dziadek w polskim mundurze”. Jego celem jest przedstawianie sylwetek zwykłych ludzi, pochodzących z Kresów II RP, których los związany był z polskim mundurem – założonym w różnych okolicznościach historycznych i osobistych. W 2014 roku redaktorzy wystosowali apel o przekazywanie przechowywanych w domach pamiątek rodzinnych, związanych z osobami służącymi w polskich formacjach zbrojnych. W akcję zaangażowali się Polacy mieszkający na Białorusi, w Polsce i w Ameryce. Na podstawie zgromadzonych materiałów Państwo Pisalnikowie w ciągu 5 lat opracowali ponad 70 biogramów. Zostały one zebrane w wydanym w 2019 roku albumie „Dziadek w polskim mundurze”.

Waldemar Szełkowski

Od 1993 roku jest nauczycielem historii w Gimnazjum im. Józefa Ignacego Kraszewskiego w Wilnie. W tym czasie trzykrotnie został wyróżniony w konkursie „Najlepsza szkoła – najlepszy nauczyciel”. Angażuje się w różnorakie projekty edukacyjne, jak np. ekspedycja na Syberię szlakiem polskich zesłańców. Od kilku lat Waldemar Szełkowski udziela się w Wileńskim Klubie Rekonstrukcji Historycznej Garnizon Nowa Wilejka, którego jest założycielem i prezesem. Celem Klubu jest wszechstronne promowanie wiedzy z historii Litwy i Polski, akcentując szczególnie historię Wileńszczyzny; prowadzenie prac i akcji popularyzujących historię wojskowości; zbieranie informacji o polskich żołnierzach i opieka nad miejscami upamiętniającymi polski czyn zbrojny. Waldemar Szałkowski jest także autorem ponad 150 artykułów o tematyce historycznej, krajoznawczej, podróżniczej oraz wydanej w 1999 roku monografii „Akademicki Klub Włóczęgów Wileńskich”.

Nagroda post mortem: Dora Kacnelson

W 2020 roku Komisja Konkursowa zdecydowała o przyznaniu nagrody pośmiertnej Dorze Kacnelson – polskiej slawistce, literaturoznawczyni i historyk żydowskiego pochodzenia. Urodziła się w 1921 roku w Białymstoku, jednak już w pierwszych dniach II wojny światowej przeniosła się z rodzicami do Leningradu. Na tamtejszym uniwersytecie obroniła doktorat z literatury polskiej. W 1966 zamieszkała w Drohobyczu, gdzie wykładała literaturę i historię polską. Organizowała też koła nauki języka polskiego i wieczory poezji polskiej. Specjalizowała się w poezji Mickiewicza i pieśni powstańczej XIX wieku. W swoich badaniach dużo miejsca poświęciła losom polskich zesłańców na Syberię po powstaniu styczniowym. Pracę naukową łączyła z działalnością społeczną, utrzymując żywe kontakty z polskimi i żydowskimi ośrodkami na ziemi lwowskiej. Wspierała zarówno polskich weteranów wojny 1939 r., żołnierzy Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich, jak również Narodowych Sił Zbrojnych, co dobitnie podkreślała, domagając się dla nich emerytur u władz polskich. Była wielką zwolenniczką dialogu i porozumienia polsko-żydowsko-ukraińskiego, a także polsko-litewskiego, dając temu wyraz w swych wystąpieniach na różnych spotkaniach, w listach i publikacjach. Walczyła o pozostających na Kresach Polaków, zwłaszcza tych samotnych i schorowanych, o polskie dzieci w sierocińcach i kombatantów. W licznych publikacjach oraz wystąpieniach w kraju i za granicą Dora Kacnelson z mocą broniła dobrego imienia Polaków. W 2002 roku została odznaczona Medalem Polonia Mater Nostra Est. Zmarła 1 lipca 2003 roku.

Wyróżnienie: Stanisław Srokowski

W 2020 roku wyróżnienie otrzymał Stanisław Srokowski, pochodzący z Kresów poeta, prozaik, dramaturg i krytyk literacki. W swoich utworach nawiązuje m.in. do ludobójstwa, jakiego dopuścili się na Polakach ukraińscy nacjonaliści w 1943 roku. Na kanwie jego opowiadania „Nienawiść” Wojciech Smarzowski nakręcił głośny film „Wołyń”. Stanisław Srokowski związany jest też z ruchem solidarnościowym – był założycielem NSZZ „Solidarność” w redakcji „Wiadomości” i rzecznikiem prasowym NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych we Wrocławiu. Od 1982 roku działał w Solidarności Walczącej, za co w 2010 roku został odznaczony Krzyżem Solidarności Walczącej.

2021 r. - III edycja nagrody

Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą (SKOnSR)

Polska organizacja non-profit na Litwie, założona z myślą o ochronie Rossy, najstarszego wileńskiego cmentarza. Stowarzyszenie powstało w 1990 roku z inicjatywy Jerzego Waldorffa. W skład pierwszego zarządu weszli: Alicja Maria Klimaszewska, Halina Jotkiałło, Olgierd Korzeniecki i Jerzy Surwiło. Obecnym prezesem Społecznego Komitetu Opieki nad Starą Rossą jest Dariusz Żybort. Dzięki staraniom Komitetu w przeciągu trzydziestu lat odnowiono 174 pomniki nagrobne i wzniesiono 5 nowych. Zabytkowy zespół cmentarny w Wilnie składa się z czterech części: Starej i Nowej Rossy, cmentarza wojskowego oraz wyodrębnionego mauzoleum Matka i Serce Syna. Aby pozyskać środki na renowację pomników, członkowie organizacji rozpowszechniają cegiełki i kolekcjonerski medal wydany przez Mennicę Litewską. Tradycją jest też kwesta na Rossie, przeprowadzana we współpracy ze Związkiem Harcerstwa Polskiego na Litwie. Ponadto stowarzyszenie organizuje doroczną akcję „Światełko pamięci dla Cmentarza na Rossie i Cmentarza Bernardyńskiego”. W ramach projektu od początku października zbierane są znicze, które 1 listopada członkowie Komitetu i innych organizacji polskich zapalają na zapomnianych mogiłach. Na swojej stronie organizacja prowadzi też dział poświęcony historii cmentarza wraz ze spisem pochowanych na nim osób i dokumentacją fotograficzną.

Ksiądz Jan Buras

Urodził się 24 listopada 1959 roku w Tarnobrzegu. Ukończył Wyższe Seminarium Duchowne w Przemyślu. Święcenia kapłańskie przyjął 24 czerwca 1985 roku. Przez pięć lat posługiwał w parafiach diecezji przemyskiej, by w roku 1990 wyjechać na Ukrainę. Była to odpowiedź na apel abpa Ignacego Tokarczuka, zwracającego uwagę na brak kapłanów na tych terenach. Do 1999 roku ksiądz Jan Buras obejmował opieką duszpasterską parafie Trzcieniec, Balice, Husaków i Radochońce. Powróciwszy do Polski, objął probostwo w parafii Matki Bożej Częstochowskiej w Kuńkowcach, a w 2003 roku powrócił na Ukrainę. Od 2008 roku pracuje w Zamłyniu, gdzie stworzył Centrum Integracji społecznej i religijnej. Od 2010 roku Centrum organizuje Międzynarodowe Plenery Ikony oraz letnią szkołę języka polskiego. Prócz funkcji dyrektora Centrum Integracji ksiądz Buras pełni też obowiązki wikariusza generalnego diecezji łuckiej i proboszcza parafii Trójcy Przenajświętszej w Lubomlu. Od początku swojej działalności na Ukrainie ksiądz Jan Buras aktywnie włącza się w akcje na rzecz zachowania pamiątek polskości na Wołyniu i ziemi lwowskiej. Pomimo trudności, czynionych głównie ze strony administracji ukraińskiej, udało mu się uporządkować kilka cmentarzy i postawić krzyże upamiętniające ofiary rzezi wołyńskiej.

Ksiądz Adam Przywuski

Urodził się 14 lipca 1960 roku w Białej Podlaskiej. 11 czerwca 1988 roku został wyświęcony na kapłana. Na Ukrainie posługuje od dwudziestu lat. Początkowo był wykładowcą Wyższego Seminarium Duchownego w Gródku, gdzie prowadził zajęcia z homiletyki, retoryki i teologii życia wewnętrznego. W 2003 roku został mianowany proboszczem parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny oraz Kustoszem Sanktuarium Maryjnego w Latyczowie, słynącego z cudownego obrazu Matki Bożej Latyczowskiej, Patronki Nowej Ewangelizacji. Dzięki jego staraniom podominikańskie zabudowania klasztorne zmieniły się w dom rekolekcyjny i dom pielgrzyma, goszczący często pątników z Polski. Prócz opieki nad wizerunkiem Królowej Podola i Wołynia, ksiądz Przywuski jest także strażnikiem polskiej tradycji i kultury. Opiekuje się zapomnianymi cmentarzami, m.in. odnowił mogiły pochowanych w Latyczowie żołnierzy poległych w 1920 roku oraz grób Polikseny Paderewskiej, matki Ignacego. Do renowacji grobów zaprasza uczniów polskich szkół, m.in. z Jaworzyny Śląskiej czy Legnicy. Ksiądz proboszcz dba także o dawne kościoły katolickie, zabezpieczając je przed dewastacją i profanacją. Z zapałem angażuje się także w działania edukacyjne, m.in. w prezentację wystaw IPN, czy działania w ramach Międzyna-rodowego Rajdu Katyńskiego. Chętnie współpracuje także z organizacjami Polaków na Ukrainie.

Danuta Skalska

Urodziła się 25 czerwca 1945 we Lwowie. Jest założycielką oraz prezesem Towarzystwa Miłośników Lwowa w Bytomiu oraz rzecznikiem prasowym Światowego Kongresu Kresowian. Jest także organizatorką Światowych Zjazdów Kresowian na Jasnej Górze. Z jej inicjatywy powstało w Bytomiu Centrum Kresowe, w którym odbywają się spotkania, prelekcje i koncerty z udziałem gości z całego świata. Od 2006 roku prowadzi w Polskim Radiu Katowice audycję „Lwowska Fala”, poświęconą historii i kulturze wschodnich rubieży Rzeczypospolitej. W programie stawia pytania o tożsamość i korzenie z uwzględnieniem charakterystycznego, kresowego humoru. Danuta Skalska od lat angażuje się w kwestę na rzecz odbudowy Cmentarza Orląt we Lwowie oraz akcje charytatywne, takie jak „Zaświeć gwiazdko dla Polaków na Ukrainie”. W dziennikarskim rankingu 2004 znalazła się wśród stu najbardziej znanych kobiet na Śląsku. Odznaczona m.in.: Złotym Krzyżem Zasługi za pracę pedagogiczną, nagrodą Polonia Mater Nostra Est, medalem miasta Bytomia, nagrodą „MUZA 2005” oraz licznymi nagrodami środowisk kresowych i Polonii amerykańskiej. Ponadto jest autorką książki „Mózg na ścierce, czyli dwa łyki Ameryki” i spektaklu teatralnego przedstawiającego problemy polskiej emigracji. Pisze też scenariusze dla kabaretu Pacałycha, którego jest założycielką. W repertuarze grupy znajdują się m.in. piosenki lwowskiej ulicy, emigracyjne utwory Feliksa Konarskiego i Mariana Hemara.

Elżbieta Rusinko

Urodziła się 9 września 1966 roku. Elżbieta Rusinko jest nauczycielką historii i dyrektorem Szkoły Podstawowej im. Orląt Lwowskich w Roźwienicy. Pracę zawodową łączy z aktywną działalnością na rzecz ochrony i popularyzacji dziedzictwa kulturowego. Od kilkunastu lat pełni funkcję prezesa jarosławskiego Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Jest także prezesem stowarzyszenia „Dziedzictwo Kresów”. Dzięki jej otwartości na współpracę z IPN oraz warszawskim Domem Spotkań z Historią w Jarosławiu odbywają się cykliczne spotkania, prelekcje i wykłady na temat dziejów dawnych rubieży. Z jej inicjatywy od 2009 roku organizowany jest Międzynarodowy Festiwal Kultury Kresowej. Wystawy, prelekcje, koncerty i spotkania autorskie z roku na rok przyciągają coraz większą publiczność. Celem imprezy jest ukazanie różnorodności narodowościowej, kulturowej i religijnej dawnych ziem wschodnich Rzeczypospolitej. Elżbieta Rusinko jest także inicjatorką Festiwalu Piosenki Kresowej, Jarosławskiej Księgi Kresowian oraz Galerii Kresowej. Dzięki niej na Starym Cmentarzu w Jarosławiu stanął pomnik Ofiar Ludobójstwa Ukraińskich Nacjonalistów. Kultywując pamięć o przeszłości, Elżbieta Rusinko nie zapomina o teraźniejszości, z zaangażowaniem niosąc pomoc rodakom za wschodnią granicą. Za dokumentowanie polskiego dziedzictwa w tej części regionu oraz za kultywowanie pamięci o przodkach i ofiarach zbrodni wołyńskiej została odznaczona Medalem Stulecia Odzyskanej Niepodległości.

Wyróżnienie: Maria i Marek Jastrzębscy

Kapituła Konkursowa wyróżniła w 2021 roku Marię i Marka Jastrzębskich, założycieli wydawnictwa LTW. Oficyna, powstała w 1996 roku, wydaje dzieła literatury pięknej, książki naukowe i popularnonaukowe. Nakładem wydawnictwa LTW ukazało się ponad 450 publikacji, a wśród nich wszystkie dzieła Sergiusza Piaseckiego, pierwsze pełne wydanie „Kronik Tygodniowych 1927–1939” Antoniego Słonimskiego, a także utwory Mariana Hemara, Antoniego Ferdynanda Ossendowskiego czy Floriana Czarnyszewicza. Misją Marii i Marka Jastrzębskich jest przypominanie wartościowych pozycji książkowych, które z różnych przyczyn nie były wznawiane. W tym celu Wydawnictwo LTW dokonało m.in. reprintu wszystkich czternastu tomów „Cudów Polski” – popularnej w 20-leciu międzywojennym serii, która w czasach PRL zniknęła z bibliotek. Oficyna ma w swojej ofercie również bogatą kolekcję opracowań z zakresu najnowszej historii Polski.