Dziewięć przestróg socjologów na niepewność. Jako istoty społeczne podbiliśmy i okiełznaliśmy świat – tak nam się zdawało

Pandemia śmiertelnej choroby okazała się iskrą zapalną tak wielu nieprzewidywalnych, równolegle biegnących procesów, że nawet najbardziej racjonalne analizy, modele i prognozy pozostają bezradne w obliczu metafizycznej trwogi. Amerykański psycholog, Robert Epstein twierdzi, że to nie Covid19 rozwala świat. To niepewność, jaką ten wirus ze sobą przyniósł, dzierży niszczycielski potencjał.

Jako istoty społeczne podbiliśmy i okiełznaliśmy świat – tak nam się zdawało. Dzięki nauce i technice nadaliśmy mu ramy, w których funkcjonuje gospodarka, polityka, kultura. A teraz wirus, którego nawet gołym okiem nie widać, przyniósł globalny wstrząs, jaki jeszcze niedawno bardzo trudno było sobie wyobrazić.

Kluczowym wyzwaniem, nadal słabo rozpoznanym, jest to, że ilość uruchomionych procesów dostosowawczych – izolacja społeczna, pakiety osłonowe dla gospodarki, stan wyjątkowy w relacjach międzynarodowych, zmiany reguł gry społecznej – może przekroczyć możliwości adaptacyjne systemu społecznego. Co to znaczy?

Nie tylko służba zdrowia, policja, komunikacja publiczna, system finansowy, infrastruktura etc. nie będą w stanie dostarczać usług na takim poziomie, do jakiego się przyzwyczailiśmy. Zaburzeń nie unikniemy, ale możemy je złagodzić, niejako uczłowieczyć.

By pokonać kryzys, każdy człowiek – ale też i każda organizacja – musi dokonać poważnej redukcji złożoności swojej egzystencji w świecie. Naszym zdaniem, może w tym pomóc przemyślenie dziewięciu przestróg, które tu przedkładamy.

1/ Natura człowieka istnieje. Wbrew rojeniom części lewicowych ideologów o nieograniczenie plastycznej i wolnej jednostce, tak jest. Człowiek to istota ograniczona. Nie jest możliwy ludzki świat bez konfliktów i nierówności; możemy jednak je łagodzić.

2/ Istnieją siły w obliczu których nadal – mimo całego postępu nauki i techniki – jesteśmy bezradni. Nawet jeśli będzie szczepionka, to potrzeba czasu, by stała się powszechna i wielu może umrzeć. Ale pamiętajmy: już mamy lek na lęk! To wsparcie wspólnoty, która wierzy w swoje wartości.

3/ Społeczeństwo, kultura, gospodarka – to systemy naczyń połączonych. Destabilizacja jednego z nich wpływa na pozostałe. To wiemy, ale nie do końca wiemy, jak to dokładniej działa. Systemowa natura rzeczywistości społecznej stale rodzi zjawisko nieprzewidzianych konsekwencji. Wskazówka nie tylko dla władzy: każde złożone działanie musi uwzględniać plan „B”.

4/ Globalizacja nadmiarowo powiązała ze sobą różne części świata. Kaliber nieprzewidzianych konsekwencji rośnie proporcjonalnie do złożoności i różnorodności życia społecznego. Budowaliśmy świat bez granic. Ten kryzys woła: nie zapominajmy, że „granica” to jedna z podstawowych wartości w ludzkim świecie.

5/ Procesy dostosowawcze wymagają czasu. W ogromnej mierze (i nie da się tego uniknąć) dzieje się to metodą prób i błędów, które słono kosztują. Będziemy płacić nie tylko pieniędzmi, ale też naszymi marzeniami i cierpieniami duchowymi.

6/ Nie wszystko, do czego się przyzwyczailiśmy, jest nam naprawdę potrzebne. W wielu krajach niemal powszechny dobrobyt doprowadził do paradoksalnego kryzysu nadmiaru. Pora na rewizję naszych własnych potrzeb.

7/ Jeszcze bardziej niż dotąd obowiązuje zasada: nie wiemy, ile nie wiemy! Nie łudźmy się, że algorytmy, inteligentne maszyny, automaty rozwiążą nasze problemy. Coraz częściej nawet nie rozumiemy zasad ich działania. Poważnie zastanówmy się: czy wreszcie nie nadszedł czas na spowolnienie technologiczne?

8/ Mówią, że skończył się świat, jaki znamy. Spójrzmy na to inaczej. Nasz słownik ma sporo zapomnianych pojęć: odpowiedzialność, powinność, samokontrola. Dajmy im nowe życie.

9/ Wróćmy do praktykowania starych cnót. Pokory – bez której nie zrozumiemy ani świata, ani siebie. Męstwa – niezbędnego, by powinności czynić wbrew przeszkodom. Oraz wyrozumiałości – złagodzi ona codzienną „nieznośność” innych, w tym bliskich.

Katarzyna i Andrzej Zybertowiczowie

Felieton ukazał się w numerze 13/2020 tygodnika „Sieci”

W związku z problemami z dystrybucją drukowanej wersji tygodnika „Sieci” (zamykane punkty sprzedaży, ograniczona mobilność społeczna) zwracamy się do państwa z uprzejmą prośbą o wsparcie i zakup prenumeraty elektronicznej - teraz w wyjątkowo korzystnej cenie! Z góry dziękujemy!