Pozbawianie wolności jako "cywilne zabezpieczenie"? RPO: Poszerzony skład SN powinien przesądzić, że to niedopuszczalne

Poszerzony skład Sądu Najwyższego powinien przesądzić, że niedopuszczalne jest stosowanie przepisów cywilnych o zabezpieczeniu jako podstawy pozbawienia wolności groźnego przestępcy do czasu prawomocnego umieszczenia go w ośrodku w Gostyninie - wskazał Rzecznik Praw Obywatelskich.

Pytanie prawne w tej sprawie - jak przekazało Biuro RPO - Rzecznik skierował ostatnio do Izby Cywilnej SN.

Konstytucja pozwala bowiem na pozbawienie wolności człowieka tylko na podstawie ustawy, a nie może być nią przepis o cywilnym zabezpieczeniu

— podkreślił RPO.

Tym samym na wokandę SN wróci problem dopuszczalności tymczasowego umieszczania groźnego przestępcy - po odbyciu przez niego kary - w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym w Gostyninie w ramach zabezpieczenia, do prawomocnej decyzji w sprawie skierowania go do tego ośrodka.

Już bowiem przed rokiem - w styczniu 2019 r. - w uchwale będącej odpowiedzią na pytanie krakowskiego sądu apelacyjnego trzech sędziów SN orzekło, że stosowanie przepisów o cywilnym zabezpieczeniu w takich sytuacjach jest niedopuszczalne.

Uchwała nie miała jednak charakteru wiążącego i w 2019 r. kilka sądów zaprezentowało stanowisko odmienne i udzieliło zabezpieczenia polegającego na umieszczeniu osób w ośrodku w Gostyninie. Jak wskazały te sądy, konstytucyjna gwarancja prawa do wolności nie jest wartością bezwzględną i nadrzędną nad innymi dobrami - konstytucja gwarantuje bowiem również innym obywatelom prawo do ochrony życia i zdrowia przed osobami mogącymi być sprawcami przestępstw.

Sprawa ta jest jedną z kontrowersji prawnych wynikłych w związku z praktycznym stosowaniem ustawy z 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi, stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób, która weszła w życie w styczniu 2014 r. Umożliwia ona na mocy decyzji sądu cywilnego zastosowanie - na wniosek dyrektora zakładu karnego - wobec takiej osoby, już po odbyciu przez nią kary więzienia, nadzoru prewencyjnego lub leczenia w ośrodku zamkniętym utworzonym w Gostyninie.

Ponieważ postępowanie sądów obu instancji w sprawach o umieszczenie w specjalnym ośrodku zajmuje pewien czas, problematyczne staje się uregulowanie statusu osoby, wobec której toczy się postępowanie od zakończenia przez nią odbywania kary więzienia do prawomocnej decyzji ws. umieszczenia w ośrodku w Gostyninie. Ponieważ ustawa odsyła do Kodeksu postępowania cywilnego, zdarza się, że sądy w takich przypadkach stosują instytucję „zabezpieczenia” i umieszczają osobę w ośrodku do rozstrzygnięcia sprawy „głównej”.

Przed rokiem SN orzekł, że rozumie, iż czasami izolacja takiej osoby jeszcze przed ostatecznym orzeczeniem w sprawie umieszczenia w specjalnym ośrodku może być konieczna.

Ale nie ma innego wyjścia, ustawodawca musi istniejącą lukę jak najprędzej wypełnić jasnymi, precyzyjnymi przepisami, niebudzącymi żadnych wątpliwości

— mówił wtedy w uzasadnieniu sędzia SN Jacek Gudowski. Obecnie bowiem - jak wywodził - pozbawienie wolności następuje na podstawie zapisów K.p.c. „na dodatek stosowanych w drodze potrójnego, a być może nawet - zależy jaką metodę liczenia przyjmiemy - poczwórnego odesłania”.

Niestety, z korespondencji przekazanej Rzecznikowi wynika, że Minister Sprawiedliwości nie widzi potrzeby zainicjowania zmian legislacyjnych, a przepisy dotyczące zabezpieczenia cywilnego traktuje jako wystarczającą podstawę prawną dla ograniczenia i pozbawienia wolności osobistej uczestnika postępowania

— zaznaczono w uzasadnieniu pytania prawnego podpisanego przez zastępcę RPO Stanisława Trociuka.

Jak dodał Rzecznik, w zeszłym roku już trzykrotnie Sąd Apelacyjny w Szczecinie i dwukrotnie Sąd Apelacyjny w Gdańsku, nie zgadzając się z orzeczeniem SN ze stycznia ub.r., umieściły osoby w gostynińskim ośrodku w ramach zabezpieczenia. Szczeciński SA wskazał jednocześnie, że zastosowanie zabezpieczenia może być korzystne także dla przestępcy, który odbył karę, gdyż „zapewni mu dalsze i skuteczniejsze leczenie, a jednocześnie zapobiegnie popełnieniu kolejnego ciężkiego przestępstwa zagrożonego wieloletnią karą pozbawienia wolności”.

Z taką wykładnią nie zgadza się RPO, według którego uchwała SN ze stycznia ub.r. była trafna, a „zabezpieczenie nie może przybrać takiej formy, która prowadzi do pozbawienia uczestnika wolności osobistej”.

Dlatego wystąpienie z pytaniem prawnym dotyczącym rozbieżności pomiędzy wykładnią prawa dokonaną przez Sąd Najwyższy, a tą przyjętą przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie i Sąd Apelacyjny w Gdańsku (…) okazuje się celowe

— napisał Rzecznik.

W listopadzie 2016 r. orzeczenie odnoszące się do ustawy o izolacji groźnych przestępców wydał Trybunał Konstytucyjny. Uznał za konstytucyjną zdecydowaną większość z zaskarżonych przepisów umożliwiających izolację najgroźniejszych przestępców. Według TK konstytucję naruszył jedynie zapis, w myśl którego tylko jeden lekarz wydaje opinię, czy niezbędny jest dalszy pobyt osoby stwarzającej zagrożenie w specjalnym ośrodku.

Ośrodek w Gostyninie działa od 2014 r. Trafiają tam sprawcy najpoważniejszych przestępstw, którzy odbyli karę więzienia, ale w opinii dyrektorów placówek powinni być nadal izolowani, bo z powodu preferencji seksualnych lub zaburzeń osobowości mogą popełniać kolejne przestępstwa. O umieszczeniu w Gostyninie decyduje sąd na podstawie opinii biegłych. Trafił tam m.in. Mariusz T., pedofil skazany w 1989 r. za zabójstwo czterech chłopców. W ośrodku przebywa kilkadziesiąt osób.

gah/PAP