Kiedy zaczyna się przemoc…

Szczególnie dotkliwą formą przemocy jest przemoc domowa. Wykorzystywanie przewagi siły lub władzy w celu krzywdzenia członków rodziny jest szczególnie bolesne dla najbliższych sprawcy. Towarzyszy im z reguły wstyd, który powoduje często długotrwały opór przed szukaniem pomocy na zewnątrz.

Przemoc fizyczna to najbardziej rozpoznawalny sposób krzywdzenia. Wiemy, że naruszanie nietykalności cielesnej jest czynem karalnym: bicie, kopanie, szarpanie, ciągnięcie za włosy, policzkowanie, duszenie czy krępowanie. To ta forma jest najczęściej zgłaszana organom ścigania. Tymczasem przemoc psychiczna: groźby, wyzwiska, szantażowanie, śledzenie, ograniczanie kontaktów czy nękanie – znacznie rzadziej trafia do akt policyjnych. Nie dlatego, że zdarza się z mniejszą częstotliwością. Po prostu ofiary nie są świadome, że ktoś krzywdzi je psychicznie. Traktują to jako codzienność, choć sprawca narusza swoim zachowaniem ich godność osobistą. Przemoc seksualna, w której sprawca narusza sferę seksualną ofiary, to nie tylko gwałt czy zmuszanie do praktyk seksualnych. Trzeba pamiętać, że to również: publiczne komentowanie wyglądu drugiej osoby, wyśmiewanie jej czy ocenianie sprawności seksualnej. Najrzadziej zgłaszana jest przemoc ekonomiczna. Zabieranie pieniędzy i dokumentów, okradanie czy niszczenie czyjejś własności, obarczanie długami do spłacenia ze wspólnego konta, wyprzedawanie wspólnego majątku bez zgody to bardzo dotkliwe działania i ingerencja w osobiste dobra. Do szczególnej kategorii przemocy należą także przypadki zaniedbywania opieki nad dziećmi: niezapewnianie im godnych materialnych warunków życia, ale również brak opieki w chorobie lub wsparcia psychicznego w potrzebie.

Sprawcami przemocy ekonomicznej są też tzw. alimenciarze, czyli rodzice unikający płacenia alimentów zasądzonych na rzecz dzieci.

Rosnące wśród przemocy dzieci są jej ofiarami. Ale nie tylko w oczywisty bezpośredni sposób: wtedy, gdy są krzywdzone fizycznie lub psychicznie czy zaniedbywane przez rodziców. Cierpią także, będąc „jedynie” świadkami przemocy w świecie dorosłych w swojej rodzinie. Skutki dorastania w przemocowym środowisku są równie dotkliwe jak bezpośrednia krzywda odczuwana na własnej skórze

– podkreśla Ludmiła Niczyperowicz, psycholog i psychoterapeuta.

O przemocy możemy mówić wtedy, gdy mają miejsce następujące okoliczności:

• jest to intencjonalne działanie lub zaniechanie działania – sprawca uważa, że wie lepiej, co jest dobre dla ofiary, decyduje w jej imieniu i nie liczy się z jej zdaniem;

• widać wyraźną przewagę fizyczną, psychiczną, materialną, zawodową czy społeczną sprawcy i jest ona wykorzystywana do podporządkowania sobie ofiary;

• działanie lub zaniechanie sprawcy narusza prawa i dobra osobiste ofiary – jest ona traktowana przedmiotowo, bez zważania na jej uczucia, potrzeby;

• ofiara przemocy doznaje cierpienia i szkód fizycznych oraz psychicznych. Szkody mogą być wymierne i nie, widoczne i niedostrzegalne, natychmiastowe i odroczone w czasie.

Ofiary przemocy domowej latami ukrywają ten fakt przed rodziną, znajomymi, światem zewnętrznym. Chronią w ten sposób sprawcę przemocy przed odpowiedzialnością za jego czyny. Wstydzą się reakcji otoczenia. Nie potrafią wskazać najbliższej im osoby jako agresora, ciągle licząc na zmianę jego postępowania – gdyż przemoc nie ma ciągłego charakteru, przechodzi różne fazy

– tłumaczy Ludmiła Niczyperowicz.

W pierwszej fazie – narastania napięcia – sprawca staje się drażliwy, wszczyna awantury. Ofiara próbuje go uspokajać i usprawiedliwiać jego zachowanie. W fazie ostrej przemocy sprawca pod wpływem pretekstu daje upust swojemu napięciu i wpada w szał. Ofiara jest w szoku, odczuwa strach, ale to w sobie szuka przyczyn wybuchu agresji. Kiedy do sprawcy dociera, że przekroczył granice, i zaczyna odczuwać wyrzuty sumienia, rozpoczyna się faza miesiąca miodowego. Sprawca próbuje naprawić swoje błędy i zmienia się nie do poznania, stając się czuły i troskliwy. Składa obietnice przemiany, w które niestety chce wierzyć ofiara i które powstrzymują ją przed szukaniem pomocy. Cykl jednak powtarza się od nowa. A ofiara w pętli–pułapce pozostaje sama ze swoją tragedią.