Po roku 1989 notowaliśmy w Polsce stały spadek demograficzny, związany z mniejszą liczbą urodzeń i większą emigracją. Sprzyjała temu postawa kolejnych władz, które lekceważyły politykę prorodzinną i pronatalistyczną. Dopiero od dwóch lat procesy te powoli u nas wyhamowują.

Warto jednak spojrzeć na mniejsze kraje, w których podobne zjawiska mają znacznie poważniejsze konsekwencje, jak np. dla sąsiedniej Litwy. Od momentu uzyskania niepodległości populacja tego państwa skurczyła się o jedną czwartą. W 1990 roku mieszkało tam 3,7 mln ludzi, dziś natomiast tylko 2,8 mln. Według prognoz Eurostatu w 2030 roku będzie ich 2,4 mln., zaś w 2040 – już tylko 2 mln.

Główną winę za demograficzną implozję ponoszą dwa czynniki. Po pierwsze: mniejsza dzietność, która spowodowała, że od upadku komunizmu liczba urodzin na Litwie spadła o jedną trzecią. Po drugie: emigracja, która proporcjonalnie do liczby ludności kraju pozostaje najwyższa w Europie. Na przykład w 2016 roku opuściło kraj 51 tys. osób. Mało tego: według badań socjologicznych aż 90,4 proc. młodych Litwinów deklaruje, że są gotowi wyjechać na stałe za granicę, gdyby w innym państwie znaleźli dobrze płatną pracę w swojej specjalności. Za tymi danymi kryje się niski poziom optymizmu społecznego i niewiara w pomyślną przyszłość kraju.

Polityka państwa sprzyja pogłębianiu się nierówności społecznych – bujnemu rozkwitowi Wilna towarzyszy zapaść prowincji. Na przykład 20 proc. obywateli Litwy o najwyższych dochodach zarabia się 7,5 razy więcej niż 20 proc. osób o najniższych dochodach. Tak rażącej dysproporcji nie ma np. na sąsiedniej Łotwie, nie mówiąc już o Estonii, która we wszystkich wskaźnikach gospodarczych bije Litwę na głowę. Według oficjalnych danych w kraju naszego północno-wschodniego sąsiada żyje w ubóstwie 630 tys. mieszkańców, czyli 22 proc. tamtejszej populacji.

Litwa wyludnia się i staje demograficzną pustynią. Jest aż kilkadziesiąt gmin, gdzie w ciągu roku nie urodziło się ani jedno dziecko. Są też takie, w których na 1 km kwadratowy przypada zaledwie 5 mieszkańców. Depopulacja to w dłuższej perspektywie zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego i rozwoju gospodarczego państwa. Bez wzrostu demograficznego niemożliwe będzie nie tylko utrzymanie dobrobytu, lecz także zachowanie systemów socjalnych i świadczeń emerytalnych na obecnym – i tak już niskim – poziomie. Bez stałego przyrostu naturalnego nie da się zbudować pomyślności ekonomicznej, ponieważ starzenie się społeczeństwa nie pozwala zaspokoić w pełni potrzeb odnowy i rozwoju technologicznego. Ratunkiem w tej sytuacji może być jedynie sprowadzanie imigrantów, ale w dużej liczbie mogą oni z czasem zmienić oblicze kulturowe kraju.

Problemy, z którymi boryka się Litwa – kryzys demograficzny, spadek urodzeń, duża emigracja, brak polityki prorodzinnej i pronatalistycznej, rozwój metropolii przy zaniedbaniu peryferii czy rosnące nierówności społeczne – to w znacznej mierze również nasze problemy. Do czego mogą one prowadzić w dłuższej perspektywie widać dziś na Litwie. To tylko różnica skali. Mniejszy kraj jest w trudniejszej sytuacji niż większy, ponieważ bolesne konsekwencje dopadają go wcześniej. Tam „zwijanie się państwa” postępuje szybciej. Warto byśmy nie szli podobną drogą, bo wtedy nie uciekniemy przed skutkami tego wyboru.