8 września 2017 roku w Sali Wielkiej Dworu Artusa w Toruniu odbyła się wyjątkowa uroczystość wręczenia Krzyży Wolności i Solidarności. Data wydarzenia nie była przypadkowa. Tego dnia, a dokładniej w nocy z 9 na 10 września 1943 roku, pierwsza cichociemna Elżbieta Zawacka powróciła z Londynu zrzucona ze spadochronem w ramach akcji „Neon 4” na placówkę „Solnica” koło Grodziska Mazowieckiego.

Na uroczystości obecny był prezes IPN dr Jarosław Szarek, który wręczył pośmiertnie Krzyż Wolności i Solidarności gen. Elżbiecie Zawackiej. W trakcie przemówienia inaugurującego dr Szarek zwrócił się do osób odznaczonych następującymi słowami:

Jesteście w wielkim nurcie walki o niepodległą Polskę […] Państwo zrobili rzecz niezwykłą: przynieśli nam wolność, a także narodom zniewolonym przez system sowiecki.

Zwracając się natomiast do prezes Fundacji generał Elżbiety Zawackiej, Doroty Zawackiej-Wakarecy, która odebrała przyznany wielkiej Polce pośmiertnie Krzyż Wolności i Solidarności, prezes IPN podkreślił wielki patriotyzm Jej rodziny:

Generał Zawacka pamiętała, jak jej ojciec płakał, gdy w 1920 roku przyszła wolna Polska do Torunia.

Mówiąc natomiast o Fundacji, zaznaczył, że potrzebna jest dalsza współpraca z IPN w celu przekazywania historii naszego „wielkiego dumnego narodu”. Po zakończonej uroczystości prezes IPN wraz z dyrektorem Oddziału IPN w Gdańsku udał się na zwiedzanie miejsc w Toruniu związanych z Elżbietą Zawacką.

Elżbieta Magdalena Zawacka (ur. 19 marca 1909) – żołnierz KG ZWZ-AK, powstaniec warszawski, emisariuszka Komendanta Głównego ZWZ do Sztabu Naczelnego w Londynie, jedyna kobieta wśród 316 cichociemnych, więzień okresu stalinowskiego i wybitny andragog była również zaangażowana w działalność opozycyjną w okresie PRL.

W 1980 r. rozpoczęła działalność w ramach NSZZ „Solidarność”, zostając członkiem Rady Głównej Kombatantów AK w Gdańsku oraz kierując pracami Komisji Historycznej. Doprowadziła także do powstania Rady Kombatantów przy toruńskich strukturach „Solidarności”, pełniąc funkcję przewodniczącej. W połowie lat 80-tych XX wieku aktywnie zaangażowała się w działalność Wszechnicy Związkowej toruńskiej „Solidarności”, w ramach, której w Toruniu i okolicznych miejscowościach organizowano wykłady i spotkania dotyczące tematów oficjalnie niepodejmowanych lub zakazanych w publicznej debacie. Uczestniczyła m. in. w zebraniach dla członków „Solidarności” Przedsiębiorstwa Geofizyki Morskiej i Lądowej w Toruniu oraz udzielała instruktaży dotyczących zasad konspiracji i zachowań w trakcie przesłuchań prowadzonych przez MO czy SB.

W listopadzie 1984 r. została jedną z sygnatariuszek powołania do życia w Toruniu Społecznego Stowarzyszenia Obrony Praw Człowieka, które miało na celu zbieranie informacji o faktach naruszenia praw i wolności obywateli, występowanie w obronie czci i godności człowieka oraz działanie na rzecz wprowadzenia odrębnego statusu dla więźniów politycznych.

W 1987 r. przy toruńskim Oddziale Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, mającego szerokie powiązania z „Solidarnością” powstał Klub Historyczny, którego została przewodniczącą. Klub stawiał sobie za cel upamiętnianie ruchu oporu na Pomorzu w czasie okupacji hitlerowskiej, organizował msze św. z okazji święta 11 Listopada, a w czasie swoich spotkań zapraszał do dyskusji dawnych żołnierzy AK. Elżbieta Zawacka weszła również w skład Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” w Toruniu, którego najważniejszym zadaniem była organizacja kampanii wyborczej kandydatów solidarnościowych do Sejmu w 1989 r. Zmarła 9 stycznia 2009 roku.

wkt/ipn.gov.pl