Pomnik ławeczkę poświęconą Polakowi Henrykowi Sławikowi i Węgrowi Jozsefowi Antallowi seniorowi odsłonili w poniedziałek w Budapeszcie marszałek Sejmu Marek Kuchciński i szef parlamentu Węgier Laszlo Koever.

Kuchciński podkreślił podczas uroczystości, że odsłonięty pomnik to „miejsce symbol integrujące ludzi, pokazujące, dla jakich wartości oddawali życie”. Sławik i Antall uznawani są za bohaterów Polski, Węgier i Izraela - podczas II wojny światowej wspólnie uratowali co najmniej 5 tys. polskich Żydów.

Jak zaznaczył marszałek, obaj bohaterowie przez długie lata byli w swoich ojczyznach zapomniani z powodu wartości, którym służyli.

To był patriotyzm, szlachetność, umiłowanie wolności i przekonanie, że każdy człowiek jest wartością ze względu na swoją godność, i odwaga, której niczym nigdy nie można zastąpić

— powiedział.

Możemy powiedzieć śmiało, że stali oni za wartościami, które są fundamentem ludzkości, a nie tylko przyjaźni polsko-węgierskiej

— podkreślił Kuchciński, oceniając, że Budapeszt to miejsce, „które kumuluje te wszystkie wartości, za jakie oddali życie”.

W uroczystości, podczas której poświęcono pomnik i złożono pod nim wieńce, wzięli także udział m.in. ambasador Polski Jerzy Snopek, były ambasador Grzegorz Łubczyk, który był inicjatorem powstania pomnika, a także burmistrz Budapesztu Istvan Tarlos i dyrektor Muzeum Historii Polski Robert Kostro. Ławeczka stanęła na placu Gyoergya Goldmanna nad Dunajem. Licznie obecnie byli także przedstawiciele węgierskiej Polonii.

Bliźniaczą ławeczkę odsłonięto w Warszawie w listopadzie.

Sławik to powstaniec śląski, działacz społeczny, samorządowy i polityczny, wieloletni redaktor naczelny „Gazety Robotniczej”, jeden z ponad 120 tys. polskich uchodźców wojennych, których we wrześniu 1939 roku przyjęły Węgry. Jako prezes Komitetu Obywatelskiego do Spraw Opieki nad Polskimi Uchodźcami na Węgrzech (1939-1944) został pełnomocnikiem na Węgry ministra pracy Rządu RP na Wychodźstwie.

Dzięki pomocy Jozsefa Antalla seniora i polskich księży Sławik uratował - według Yad Vashem - ok. 5 tysięcy polskich Żydów uchodźców. „Sprawiedliwy wśród narodów świata” (1990), pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (2004) i Orderem Orła Białego (2010). Aresztowany przez gestapo (1944), bity i katowany nie zdradził swego węgierskiego przyjaciela, dzięki czemu Antall przeżył. Sławik zmarł 23 sierpnia 1944 roku w niemieckim obozie koncentracyjnym KL Mauthausen.

Antall (1896-1974) jesienią 1939 roku został pełnomocnikiem rządu Królestwa Węgier ds. Uchodźców Wojennych. Podczas wizytacji zgrupowań uchodźczych poznał Sławika, któremu zaproponował utworzenie polskiego przedstawicielstwa. Szczególną troską otoczył kilka tysięcy polskich dzieci i młodzież, tworząc dla nich szkoły, w tym liceum i gimnazjum w Balatonboglar.

Sławik i Antall wspólnie pomagali żydowskim dzieciom. Przy współpracy kilku uchodźców żydowskich zorganizowali dla nich sierociniec w miasteczku Vac, na północy Węgier. Działało tam przedszkole i szkoła, w których realizowano polski program nauczania. Jednocześnie jednak nie pozbawiano dzieci ich tożsamości - po oficjalnym udziale w mszy świętej, potajemnie uczono je hebrajskiego i objaśniano Stary Testament.

Antall uhonorowany został wieloma zagranicznymi odznaczeniami, w tym polskimi, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1948) i pośmiertnie Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi RP (2010). Również pośmiertnie „Sprawiedliwy wśród narodów świata”.

wkt/PAP