Iście polska Barbórka

Barbórka – tradycyjne święto wszystkich górników – jest obchodzone m.in. w Niemczech, Austrii i Czechach. Ważną częścią świętowania górniczych tradycji jest karczma piwna, czyli spotkanie gwareckie.

W górniczej tradycji każda karczma piwna rozpoczyna się pochodem adeptów górnictwa, który wieńczy skok przez skórę, czyli symboliczne przyjęcie nowicjuszy do braci górniczej. Po odbyciu rytuału nowo przyjęci do towarzystwa w asyście swoich „ojców chrzestnych” dosiadają się do biesiadującego w karczmie gremium. Skąd tak integracyjny charakter górniczych świąt? Wszystko za sprawą studentów uczelni górniczych, bowiem to właśnie oni mieli największy wpływ na kształt i popularyzację obchodów dnia św. Barbary.

Rozkwit tradycji kultywowania dnia patronki górników przypada na XVIII w. W 1763 r. w Schemnitz (obecna Bańska Szczawnica na Słowacji) powstała pierwsza wyższa uczelnia o profilu górniczym. Studenci nowo powstałej akademii pochodzili z różnych zakątków Europy, stąd z potrzeby integracji szybko ukształtowały się nowe zwyczaje. Co ciekawe, pionierska wyższa szkoła górnicza w Schemnitz mieściła się w zagłębiu rud, m.in. złota. Zatem pomimo współczesnego kojarzenia Barbórki raczej z górnictwem węglowym obecny przebieg tych świąt sformułowali studenci związani z wydobyciem rud.

Dalszy rozwój tradycji związanych z dniem św. Barbary nadal odbywał się w murach europejskich uczelni. W XIX w. kolebką polskiej myśli i kultury górniczej była Akademia Górnicza w Leoben, w zaborze austriackim. Studiowało tam i pracowało wielu wybitnych Polaków, którzy zrzeszyli się w stowarzyszeniu Czytelnia Polska Akademików w Leoben. Ze środowiska Czytelni pochodzi wiele obecnych elementów gwary górniczej, m.in. nazywanie górników starszych stażem starymi strzechami. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. spuściznę Czytelni z Leoben przejęła krakowska Akademia Górniczo-Hutnicza (AGH), która do dziś tworzy najpełniejszy historyczny scenariusz karczmy piwnej — głównego elementu górniczych obchodów, na którego bogactwo największy wpływ miały (i nadal mają) właśnie polskie górnicze środowiska akademickie. Wykładowcy AGH słyną z kreatywności w planowaniu przebiegu ceremonii. Jedną z najważniejszych postaci w historii polskiej tradycji Barbórki jest doc. Witold Żabicki, którego wkład w kształtowanie przebiegu karczmy piwnej niezwykle ubogacił święto. Dzięki m.in. doc. Żabickiemu polskie karczmy uchodzą za najbarwniejsze.

Świętowanie Barbórki nie sprowadza się do jednego dnia głównych uroczystości. W Zagłębiu Miedziowym obchody górniczych świąt rozpoczynają się zazwyczaj już w październiku inauguracyjnym Biegiem o Lampkę Górniczą. W listopadzie i grudniu są organizowane spotkania z jubilatami, emerytami oraz matkami, które mają trzech (lub więcej) synów górników. Pod ziemię mogą zjechać też żony górników.

Mundury galowe górnicy zakładają kilka dni przed 4 grudnia. Wtedy właśnie zaczynają się słynne karczmy piwne, na których zbierają się stare strzechy i przez nich zaproszeni goście, najczęściej notable górniczego świata. W czasie karczm niepodzielnie rządzi Wysokie i Nigdy Nieomylne w Sprawach Piwnych Prezydium. Biesiada rozpoczyna się ceremonią skoku przez skórę, a więc symbolicznego przyjęcia adeptów do braci górniczej. Tradycyjnie lisy przybywają na miejsce ceremonii w barwnym i śpiewnym pochodzie prowadzonym przez lis majora. Tam wita ich poczet sztandarowy i unikalna ceremonia zaprzysiężenia, będąca bogatą inscenizacją przygotowywaną miesiącami. Każdy adept staje na beczce piwa, bryle soli lub rudy, dwóch starych strzechów trzyma przed nimi skórę — dawny element ubioru górniczego — i po wykrzyczeniu nazwiska, narodowości i miejsca pochodzenia lisy oddają skok. Każdemu adeptowi przy ceremonii towarzyszy ojciec chrzestny, który po skoku wprowadza nowicjusza do karczmy piwnej. Dalszy scenariusz karczmy piwnej zawiera głównie gry oparte na współzawodnictwie między dwoma stołami — starych strzechów i młodych strzechów. Wszystkim konkurencjom towarzyszą tradycyjne przyśpiewki górników, dowcipy i atmosfera zabawy. Uczestnicy karczmy piwnej powinni być ubrani w mundury górnicze. Ich strojom bacznie przygląda się Wysokie i Nigdy Nieomylne w Sprawach Piwnych Prezydium i jeśli któryś z biesiadników nie dopatrzył jakiegoś szczegółu — ot, chociażby źle dobrał skarpetki — zostaje ukarany koniecznością wypicia piwa z solą. W trakcie piwnej karczmy odbywa się również ceremonia wręczenia górniczej szpady zasłużonym w zawodzie.

W karczmach piwnych tradycyjnie biorą udział tylko panowie. Panie zatrudnione w kopalniach nie są jednak zainteresowane męską imprezą, bowiem świetnie się bawią we własnym gronie podczas combrów babskich. To przeznaczony dla płci pięknej odpowiednik karczmy piwnej, także odbywający się według scenariusza, w którym panuje określona hierarchia.

Kiedy już panowie rozstrzygną, która z drużyn zwyciężyła w karczmianej rywalizacji, a panie omówią wszystkie istotne kwestie, przychodzi ten dzień — 4 grudnia, św. Barbary. Wszyscy, którym tradycje górnicze są drogie, spotykają się na porannej uroczystej mszy — w kościele lub w cechowni, oczywiście obowiązkowo w mundurach. Organizacje górnicze wystawiają swoje poczty sztandarowe. Po mszy górnicy udają się na tradycyjny marsz na trasie domów górników i dyrekcji kopalń, podczas którego orkiestra odgrywa hymn górniczy.

W dniu św. Barbary odbywają się także wszystkie oficjalne uroczystości — akademie oraz ceremonie wręczenia odznaczeń państwowych, resortowych, regionalnych, przyznanie stopni górniczych i Honorowych Szpad Górniczych. Tego dnia delegacje oddziałów odwiedzają chorych pracowników kopalń, sieroty po tragicznie zmarłych w katastrofach górniczych, a także biorą udział w uroczystościach składania kwiatów i wieńców na grobach.

Barbórka to zatem nie tylko barwne pochody i biesiady przy piwie. Społeczność górnicza dba o to, aby wszyscy mający związek z wydobywczą rzeczywistością mogli poczuć, że to ich święto.

Maria Szurowska

Materiał stanowi część sekcji tematycznej „Historia polskiego górnictwa” opublikowanej w tygodniku wSieci, której partnerem jest

Sekcja tematyczna „Historia polskiego górnictwa” do pobrania tutaj