Wygaszanie działań pomocowych. Weszły ważne zmiany w leczeniu obywateli Ukrainy. Jakie świadczenia przestały być refundowane?

Obywatele Ukrainy, którzy przyjechali do Polski po wybuchu wojny, nadal mogą korzystać z szeregu świadczeń zdrowotnych w publicznym systemie: z podstawowej opieki zdrowotnej, opieki psychiatrycznej, ratownictwa medycznego. Nie mają już dostępu m.in. do refundacji leków i leczenia stomatologicznego.

Wczoraj weszły w życie zmiany w dostępie do świadczeń opieki zdrowotnej dla obywateli Ukrainy. Dotyczą one tych obywateli Ukrainy, którzy nie są ubezpieczeni w Polsce, ale na mocy ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy (tzw. specustawa), ich pobyt w Polsce jest uznawany za legalny i mają oni prawo do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej. Zmiany dotyczą osób powyżej 18. roku życia. Dzieci są nadal uprawnione do większości świadczeń, tak jak dotychczas.

Co utracili Ukraińcy?

Osobom powyżej 18. roku życia, objętym specustawą, nie przysługuje już prawo do leczenia uzdrowiskowego i rehabilitacji uzdrowiskowej, podania produktów leczniczych wydawanych pacjentom w ramach programów polityki zdrowotnej ministra zdrowia, programów zdrowotnych, rehabilitacji leczniczej.

Obywatele Ukrainy objęci specustawą utracili prawo do refundowanego leczenia stomatologicznego, dostęp do programów lekowych, ratunkowego dostępu do technologii lekowych. Nie mogą już liczyć na świadczenia polegające na przeszczepianiu lub zastosowaniu u ludzi komórek, w tym komórek krwiotwórczych szpiku, krwi obwodowej oraz krwi pępowinowej, tkanek i narządów pochodzących od żywego dawcy lub ze zwłok.

Niedostępne w ramach publicznego systemu są także dla tych obywateli Ukrainy objętych specustawą zabiegi endoprotezoplastyki i usunięcia zaćmy. Nie przysługuje im refundacja leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych dostępnych w aptece na receptę, zaopatrzenia w wyroby medyczne, na zlecenie osoby uprawnionej oraz ich naprawy.

Co wciąż im przysługuje?

Dr Wojciech Rożdżeński, adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji UW, specjalista prawa medycznego i farmaceutycznego zaznaczył w rozmowie z PAP, że obywatele Ukrainy wciąż mają prawo do podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS), świadczeń udzielanych w powiatowych centrach zdrowia.

Utrzymane zostało także leczenie szpitalne, w tym dostęp do świadczeń wysokospecjalistycznych, ale z włączeniami, m.in. przeszczepów narządów, endoprotezoplastyki, usunięcia zaćmy. Obywatele Ukrainy nadal maja także prawo do opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień, do świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych w ramach opieki długoterminowej. Utrzymany został dla nich także dostęp do ratownictwa medycznego, opieki paliatywnej i hospicyjnej.

NFZ zaznaczył, że w przypadku, gdy w trakcie udzielania świadczeń opieki zdrowotnej, pacjent ukończył 18. rok życia, świadczenia te są kontynuowane do zakończenia leczenia. Jeśli udzielanie świadczeń rozpoczęło się przed 30 września przysługują one tym pacjentom do zakończenia leczenia.

Ministerstwo Zdrowia oszacowało, że planowane ograniczenia spowodują od października do marca oszczędności w kwocie niespełna 30 mln zł.

Wygaszanie działań pomocowych

Z końcem września zaczęła obowiązywać ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy przedłużająca okres obowiązywania tymczasowej ochrony w Polsce. Jednak część przepisów, m.in. te uszczelniające system otrzymywania przez cudzoziemców świadczeń na rzecz rodziny, jeszcze czekają na wejście w życie.

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy, uszczelniająca system otrzymywania przez cudzoziemców świadczeń na rzecz rodziny, została przedwczoraj opublikowana w Dzienniku Ustaw i większość jej zapisów obowiązuje od 30 września 2025 r.

Przede wszystkim ustawa przedłuża okres obowiązywania tymczasowej ochrony w Polsce do 4 marca 2026 r.

Rzecznik Urzędu do Spraw Cudzoziemców (UdsC) Jakub Dudziak pytany przez PAP o liczbę obywateli Ukrainy legalnie przebywających w Polsce wyjaśnił, że ważne zezwolenia posiada łącznie 1,58 mln obywateli Ukrainy. Większość z nich przebywa w Polsce, korzystając właśnie z ochrony czasowej, czego potwierdzeniem jest otrzymanie numeru PESEL zgodnie z ustawą o pomocy obywatelom Ukrainy. Obecnie zarejestrowanych na tej podstawie jest 992 tys. osób.

Ustawa przewiduje wygaszanie części działań pomocowych dla obywateli Ukrainy przebywających legalnie na terytorium Polski. Zakłada wykluczenie możliwości nadawania uprawnień tym, którzy krótkoterminowo przekraczają granicę na podstawie zezwolenia na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego.

Rozszerzony zostaje katalog przesłanek do uchylenia zezwolenia na pobyt czasowy wydawanego na okres roku, gdy obywatel Ukrainy złożył wniosek zawierający nieprawdziwe dane osobowe lub fałszywe informacje, zeznał nieprawdę lub zataił prawdę albo podrobił lub przerobił dokument w przypadku, gdy związek małżeński został zawarty w celu obejścia przepisów.

Rządowa ustawa ogranicza dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej poprzez ograniczenia katalogu świadczeń, z których korzystać będą mogli nieubezpieczeni dorośli obywatele Ukrainy. Chodzi m.in. o programy zdrowotne, rehabilitację leczniczą, leczenie stomatologiczne czy programy lekowe.

Zmiany odwleczone w czasie

Część przepisów ustawy dopiero wejdzie w życie. Od 1 listopada bieżącego roku podniesione zostaje wymagane minimum liczby mieszkańców, aby uznać ośrodek za obiekt zbiorowego zakwaterowania, z 10 do 20. Również od tego dnia do ośrodków zbiorowego zakwaterowania przyjmowani mogą być Ukraińcu należący do grup wrażliwych.

Wojewoda będzie mógł udzielić pomocy w postaci zakwaterowania i wyżywienia m.in. dzieciom, na które pobierane jest świadczenie wychowawcze w przypadku odpłatności 15zł/osobodzień; emerytom, którzy pobierają świadczenie emerytalne w przypadku odpłatności w wysokości 15 zł/osobodzień; osobom posiadającym orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności umiarkowanym i znacznym lub orzeczenie równoważne czy tym, którzy ukończyli: w przypadku kobiet – 60. rok życia, w przypadku mężczyzn – 65. rok życia, o ile nie pobierają świadczenia emerytalnego.

Od 1 stycznia 2026 r. cudzoziemiec wnioskujący o nadanie numeru PESEL będzie musiał stawić się osobiście. Również od tego dnia zintegrowane zostaną bazy danych różnych instytucji, co ma pozwolić na skuteczniejsze monitorowanie uprawnień cudzoziemców oraz wyeliminować próby wyłudzania świadczeń.

W odniesieniu do świadczeń rodzinnych, w tym 800 plus, prawo do nich na dotychczasowych zasadach będzie przysługiwało do 31 stycznia 2026 r. Od 1 lutego 2026 r. pracujący cudzoziemcy będą musieli złożyć wniosek, aby otrzymywać dalej te świadczenia.

Ustawa zakłada uszczelnienie systemu otrzymywania świadczeń na rzecz rodziny przez cudzoziemców. Prawo do świadczeń powiązano z aktywnością zawodową rodzica oraz nauką dzieci w polskiej szkole, z wyjątkami dotyczącymi np. osób z niepełnosprawnościami. Dodatkowo prawo powiązano z uzyskiwaniem przez cudzoziemców co najmniej 50 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę, co oznacza, że w 2025 r. będzie to 2333 zł brutto.

ZUS co miesiąc będzie sprawdzał, czy cudzoziemcy byli aktywni zawodowo. Jeżeli w danym miesiącu tak nie było, to świadczenie będzie wstrzymywane, a przelew nie zostanie wysłany. ZUS będzie też weryfikował w rejestrze komendanta głównego Straży Granicznej, czy dany cudzoziemiec nie wyjechał z Polski.

Ustawa została przygotowany w związku z zawetowaniem pod koniec sierpnia przez prezydenta Karola Nawrockiego nowelizacji ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Swoją decyzję prezydent motywował m.in. tym, że świadczenie 800 plus powinni dostawać tylko ci Ukraińcy, którzy pracują w Polsce.

CZYTAJ TEŻ:

— Prezydent: Analizujemy ustawę o pomocy Ukraińcom. Dopuszczam jej podpisanie. Większość parlamentarna zrobiła krok do tyłu

— Koniec przywilejów Ukraińców? Bogucki: Jest pewna grupa, która nie wykazywała zainteresowania pracą i musimy zająć się tą sytuacją

— TYLKO U NAS. Wicerzecznik NIL: Należy już zakończyć etap pomocy stricte po wybuchu wojny i przyjrzeć się sytuacji, którą mamy obecnie

maz/PAP