Jej Magnificencja Rektor UAM, prof. dr hab. Bogumiła Kaniewska, w dniu 16 maja 2022 skierowała drogą elektroniczną do „wszystkich pracowników UAM” pismo informujące, że „w ostatni poniedziałek maja Senat UAM zdecyduje o przyjęciu polityki równościowej, dokumentu opracowanego przez Komisję Rektorską ds. Przeciwdziałania Dyskryminacji”, poddając tekst tego dokumentu ¹ (w tym Zarządzenie Rektora, które ma wprowadzać szczegółowe zasady i procedury ²) do dyskusji. Niniejszym przedstawiamy naszą opinię.

1) Dokument nie wzmacnia ochrony swobód i praw społeczności Uniwersytetu, zasad pluralizmu światopoglądowego i tolerancji, gwarantowanych przez zapisy Konstytucji RP, a także ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Wprowadza natomiast, jako obowiązującą w Uniwersytecie, „politykę równościową i antydyskryminacyjną”, której założenia przynajmniej w kilku punktach budzą poważny niepokój z perspektywy wspomnianych praw nadrzędnych.

2) Słusznie podkreśla się podstawową zasadę równego traktowania wszystkich członków społeczności Uniwersytetu, z jednakowym poszanowaniem wszelkich różnic określonych przez płeć i orientację psychoseksualną, wiek, pochodzenie, poglądy polityczne, wyznanie itd. Wobec powyższego niepokoi brak konsekwencji w tym zakresie i zapis punktu 6 „Strategii”, w którym wyróżniono „poszanowanie praw społeczności LGBT+”. Wyszczególnienie to sugeruje, że „społeczność LGBT+” ma jakieś szczególne prawa, albo prawa wymagające szczególnego „poszanowania”, co byłoby sprzeczne z deklaratywnie promowaną zasadą równości. W zapisach dokumentu nie powinno się dzielić społeczności akademickiej według partykularnych kryteriów tożsamościowych, a jeżeli już zachodzi potrzeba wyszczególnienia różnych grup, powinno się uwzględniać wszystkie na jednolitych zasadach. Gdy mowa zatem o „poszanowaniu praw społeczności”, to nie tylko „społeczności LGBT+”, lecz dodać trzeba, że także np. społeczności wyznawców różnych religii, poglądów i zasad moralnych niezgodnych z poglądami i polityką środowiska LGBT+.

3) W projektowanym Zarządzeniu Rektora niepokoi treść par. 1, pkt 3: „Zasady przeciwdziałania nierównemu traktowaniu i dyskryminacji w UAM nie mają na celu powstrzymania lub ograniczenia wolności słowa”. Zapis sprowadzający zakres niesprzeczności polityki równościowej z wolnością słowa wyłącznie do kwestii celu tej polityki dopuszcza implicite, że może dojść do ograniczenia swobody wypowiedzi na zasadzie faktycznego (chociaż „ubocznego” w stosunku do celu) SKUTKU działań antydyskryminacyjnych. Określając stosunek między zakresem praktyk równościowych a prawem, powinno się stwierdzić wyraźnie, że polityka przeciwdziałania dyskryminacji nie może w żaden sposób faktycznie ograniczać zasad wolności słowa w dyskursie akademickim, które wynikają z praw konstytucyjnych i ustawowych.

4) Z zasadami wolności słowa i dążenia do prawdy, stanowiącymi podstawę akademickiego dyskursu w świetle prawa, koliduje treść par. 1. pkt 4 Zarządzenia, który do roli jego podstawy wynosi „język równościowy”. Co więcej, zaznaczono (ppkt 02), że ów język miałby odbiegać od sformułowań stosowanych powszechnie, czyli na zasadzie językowej normy. Zapowiada się w ten sposób, implicite, możliwość narzucenia na UAM obowiązkowych formuł o charakterze „poprawnościowym”, typu „członkinie i członkowie”, „studentki i studenci”, czy „osoby pracownicze”, zamiast form normalnych i powszechnych: „członkowie, studenci, pracownicy” itp., co stanowiłoby pogwałcenie (może nie „celowe”, ale faktyczne) wolności słowa.

5) Par. 3 Zarządzenia definiuje zachowania niewłaściwe, jak tzw. „mowa nienawiści” czy ekspresja „uprzedzeń”, w sposób dalece niejasny, uogólniony i skrajnie pojemny. Za świadectwo wystąpienia takich zachowań uznano – zamiast podstawy faktycznej i obiektywnej – subiektywne afekty osób, które mogą poczuć w związku z czyjąś wypowiedzią „atmosferę” zagrożenia, nieprzychylności czy deprecjonowania. Tworzy się rzeczywistość (par. 6 pkt 3), w której samo wyrażone poczucie krzywdy identyfikuje osobę pokrzywdzoną, a zarazem identyfikuje także przejaw dyskryminacji, stanowiąc jedyną podstawę wszczęcia postępowania opisanego w par. 6. Podczas gdy domniemanemu winowajcy dyskryminacji, zaistniałej w subiektywnym odczuciu osoby skarżącej, grożą poważne konsekwencje dyscyplinarne, osoba skarżąca, w przypadku rzucenia fałszywych oskarżeń, nie ponosi żadnej odpowiedzialności. Taka nierównowaga pozycji sygnalisty aktu dyskryminacyjnego i osoby domniemanego winowajcy w postępowaniu nie powinna mieć miejsca. W dodatku dopuszcza się prowadzenie postępowania na podstawie doniesień anonimowych (par. 2, pkt 2).

6) W par. 4 pkt 3 Zarządzenia za formę molestowania przyjęto „umyślne używanie niewłaściwego imienia lub zaimka w odniesieniu do osoby transpłciowej lub odwoływanie się do jej tożsamości płciowej”. Brakuje jednak konkretnej definicji pojęć „tożsamość płciowa” i „osoba transpłciowa”, co w praktyce całkowicie uzależnia „właściwy” sposób zwracania się do osoby od jej deklaracji w tym zakresie – zależnej od jej aktualnej i potencjalnie zmiennej woli. Tymczasem jedyną obowiązującą podstawą określania płci danej osoby jest jej tożsamość formalnie udokumentowana, np. w USOS, wobec czego nie można wymagać, zwłaszcza pod groźbą konsekwencji dyscyplinarnych, stosowania się do życzeń niezgodnych z tą podstawą.

Konkluzja

Liczne precedensy obserwowane przez nas w ostatnich latach na niwie akademickiej, w tym na UAM, świadczą o stale pogłębiającej się tendencji do nadużyć w doszukiwaniu się dyskryminacji i w poszerzaniu jej coraz bardziej dowolnie rozumianych określeń. Nadużycia te mają miejsce najczęściej nie wobec społeczności LGBT+, lecz wobec osób o poglądach konserwatywnych. Domniemanych przypadków dyskryminacji doszukiwano się nawet w samym fakcie publikowania wyników badań naukowych lub w ogóle w fakcie ich podejmowania w obszarach, które jedna ze stron uznaje – wbrew zasadom nauki – za niepodlegające dyskusji, i próbuje narzucić swój pogląd jako jedyny dopuszczalny. Treści zawarte w dokumencie i Zarządzeniu Rektora uzasadniają obawę, że ich wprowadzenie pogorszy realne warunki pracy naukowej i dydaktycznej na uczelni, w praktyce ograniczy wolność słowa i badań, a służyć będzie polityce niezgodnej z misją Uniwersytetu, antagonizującej społeczność akademicką.

Z powyższych przyczyn wyrażamy sprzeciw wobec tego projektu.

Sygnatariusze – pracownicy UAM

dr hab. Lidia Banowska | Instytut Filologii Polskiej UAM

ks. prof. dr hab. Paweł Bortkiewicz | Wydział Teologiczny UAM

dr hab. prof. UAM Mariusz Bryl | Instytut Historii Sztuki UAM

dr hab. prof. UAM Stanisław Czekalski | Instytut Historii Sztuki UAM

dr hab. prof. UAM Agnieszka Doda-Wyszyńska | Instytut Kulturoznawstwa UAM

dr hab. prof. UAM Rafał Galuba | Wydział Historii UAM

prof. dr hab. Jarosław Jarzewicz | Instytut Historii Sztuki UAM

prof. dr hab. Piotr Juszkiewicz | Instytut Historii Sztuki UAM

dr hab. prof. UAM Jacek Kowalski | Instytut Historii Sztuki UAM

prof. UAM dr hab. Ewa Krawiecka | Instytut Filologii Polskiej UAM

dr hab. prof. UAM Joanna Kubaszczyk | Instytut Lingwistyki Stosowanej UAM

dr Paweł Kubiak | Instytut Lingwistyki Stosowanej UAM

dr Elżbieta Lijewska | Instytut Filologii Polskiej UAM

dr hab. prof. UAM Sławomir Mamica | Wydział Fizyki UAM

dr hab. prof. UAM Michał A. Michalski | Instytut Kulturoznawstwa UAM

dr hab. prof. UAM Grzegorz Musiał | Wydział Fizyki UAM

dr hab. prof. UAM Małgorzata Okulicz-Kozaryn | Instytut Filologii Polskiej UAM

prof. dr hab. Radosław Okulicz-Kozaryn | Instytut Filologii Polskiej UAM

dr hab. Sylwia Panek | Instytut Filologii Polskiej UAM

prof. dr hab. Adam Patkowski | Wydział Fizyki UAM

dr hab. prof. UAM Mariusz Pietrowski | Wydział Chemii UAM

dr hab. prof. UAM Magdalena Piotrowska | Instytut Filologii Polskiej

dr hab. prof. UAM Wiesław Ratajczak | Instytut Filologii Polskiej UAM

dr hab. Witold Tyborowski | Wydział Historii UAM

dr hab. prof. UAM Marek Wedemann | Instytut Filologii Polskiej UAM

prof. dr hab. Elżbieta Wesołowska | Instytut Filologii Klasycznej UAM

prof. dr hab. Tadeusz J. Żuchowski | Instytut Historii Sztuki UAM