Kiedy ustawa reprywatyzacyjna trafi do rządu? NASZ WYWIAD. Prof. Zaradkiewicz: "Im szybciej zamkniemy ten rozdział, tym lepiej"

Czas działa na niekorzyść Państwa, a zatem nas wszystkich. Przypomnę, że jesteśmy jednym z ostatnich państw Europy Centralnej i Wschodniej, które nie uporały się z reprywatyzacją. Im szybciej zamkniemy ten rozdział, tym lepiej

— mówi w rozmowie z wPolityce.pl prof. Kamil Zaradkiewicz, dyrektor Departamentu Prawa Administracyjnego w Ministerstwie Sprawiedliwości, współautor projektu ustawy regulującej kwestie reprywatyzacji.

wPolityce.pl: Panie profesorze, napisał Pan na Twitterze, że - paradoksalnie - to nieuchwalenie ustawy reprywatyzacyjnej, której jest Pan współautorem, będzie miało negatywne konsekwencje dla polskiego państwa. Co miał Pan na myśli?

WIĘCEJ: Ogłoszono projekt ustawy reprywatyzacyjnej. „Polska jest ostatnim państwem byłego bloku wschodniego, które nie przeprowadziło reprywatyzacji”

Koniec patologii handlarzy roszczeń! Patryk Jaki przedstawił projekt ustawy reprywatyzacyjnej. Odszkodowania tylko dla Polaków

Prof. Kamil Zaradkiewicz,  dyrektor Departamentu Prawa Administracyjnego w Ministerstwie Sprawiedliwości, współautor projektu ustawy regulującej kwestie reprywatyzacji: Jedynie wprowadzenie ustawy regulującej szeroko rozumianą reprywatyzację pozwoli uniknąć kilku zagrożeń dla polskiego państwa. Po pierwsze, są to zagrożenia istotne dla budżetu państwa, które wiążą się z problemem, który mamy od co najmniej od 1989 r. – chodzi o utrzymywanie się stanu niepewności dotyczącego statusu prawnego nieruchomości znacjonalizowanych po II wojnie światowej. W ostatnich latach trzykrotnie wzrosła liczba spraw przed sądami administracyjnymi, w których dawni właściciele lub ich następcy starają się podważać decyzje nacjonalizacyjne poprzez stwierdzenie nieważności z powodu rażącego naruszenia prawa. Takie postępowania mogą być wszczynane bezterminowo. Z biegiem czasu - w ciągu tych 30 lat III RP – okazuje się, że problem zamiast maleć, narasta. Złudne było przekonanie polityków, którzy uważali, że kwestię tę da się zamieść pod dywan lub że  sama zniknie.

Drugie zagrożenie wiąże się z różnymi nieprawidłowościami i patologiami, z którymi mamy do czynienia na przykład w Warszawie - chodzi o działania różnych grup przestępczych, a nawet mafii pseudoreprywatyzacyjnych, które w sposób bezprawny uzyskują nieruchomości. Po przyjęciu ustawy reprywatyzacyjnej taka działalność zostanie ostatecznie zablokowana, a dotychczasowe rozstrzygnięcia na korzyść nieuprawnionych będą mogły być eliminowane. Po trzecie, problem wiąże się z tym, że konieczność uregulowania kwestii szeroko rozumianej reprywatyzacji jest także dostrzegana za granicą. Na długo przed przygotowaniem w Ministerstwie Sprawiedliwości projektu ustawy reprywatyzacyjnej zgłoszony został w Kongresie USA projekt tzw. ustawy 447 - Justice for Uncompensated Survivors Today (JUST) Act. Po jej uchwaleniu – co zapewne wkrótce nastąpi – Departament Stanu USA będzie zobowiązany do monitorowania procesu reprywatyzacji, w tym restytucji mienia, które zostało w Europie Środkowej odebrane w ramach nacjonalizacji po ostatniej wojnie. Będzie to dotyczyło również monitorowania sytuacji w Polsce i oceny, czy polskie władze uregulowały kwestie reprywatyzacji. Co więcej, w obecnym stanie prawnym od dawna podejmowane były i  cały czas trwają  próby podważenia skuteczności procesów nacjonalizacji i dochodzenia odszkodowań z tego tytułu nie tylko przed sądami polskimi, ale także za granicą.

Pamiętajmy, że rozstrzygnięcia trybunałów międzynarodowych potrafią być zaskakujące. Te procesy cały czas trwają i zapobieżenie związanych z nimi niebezpieczeństw jest możliwe tylko przez wprowadzenie rozwiązań ustawowych zamykających kwestie rozliczeń, roszczeń i zwrotów, a nawet wciąż powracającą dyskusję na ten temat oraz uwzględnienie w optymalnym zakresie sprzecznych interesów i wartości. A co naprawdę najważniejsze, to fakt, że nieuchwalenie ustawy reprywatyzacyjnej nie umniejszy skali wydatków państwa. Przeciwnie, skutki finansowe dla państwa - w przyszłości także - będą rosnąć i dziś trudno nawet wstępnie oszacować, jaka mogłaby być ogólna skala wydatków związanych z sądowym procesem odwracania skutków nacjonalizacji.

Czy to właśnie wspomniane przez Pana skutki finansowe są dziś kością niezgody między Polską i Izraelem? I minister Jaki, i pani ambasador Azauri mówią wprost: ten projekt jest dziś dyskusyjny. 

Ustawa o IPN to nie jedyny spór polsko-izraelski? Ambasador Azari potwierdza: Jest spór dyplomatyczny o ustawę reprywatyzacyjną

Izrael chce zablokować ustawę reprywatyzacyjną? Jaki ujawnia: Od roku przedstawiciele ambasady Izraela przychodzą z protestami

Nie mogę odnosić się do tego, co postulują przedstawiciele innych państw. Niewątpliwie jesteśmy obecnie na etapie debaty publicznej nad rozwiązaniami projektu, w ramach których powinniśmy dyskutować nad proponowanym kompromisem przy założeniu respektowania wspomnianych przeze mnie i urzeczywistnianych w projekcie ustawy reprywatyzacyjnej zasad i wartości. Uważam, że możliwe są rozwiązania kompromisowe i projekt ustawy je uwzględnia. Nie jest natomiast możliwe, aby zainteresowane strony były z przyjętych rozwiązań zadowolone w stu procentach. Chodzi bowiem o skrajnie przeciwstawne interesy. Naszym celem jest to, by w możliwym zakresie zadośćuczynić krzywdom wyrządzonym dawnym właścicielom znacjonalizowanych nieruchomości przez reżim komunistyczny, ale zainteresowani muszą zdawać sobie sprawę z tego, że dziś w większości przypadków nie jest możliwe albo byłoby bardzo trudne odwrócenie skutków procesów nacjonalizacyjnych z tamtych czasów. Pokazuje to zresztą przykład tzw. pseudoreprywatyzacji warszawskiej i działalność Komisji Weryfikacyjnej. Tymczasem spotykamy głosy postulujące, by proces odwrócenia skutków przeprowadzić w stu procentach, łącznie z odzyskaniem nieruchomości. Musimy zdawać sobie sprawę z tego, że konieczne jest zamknięcie możliwości niekończącego się podważania decyzji nacjonalizacyjnych. Nie jest jednak tak, że jesteśmy zamknięci na argumenty. Przeciwnie, wszystkie głosy w debacie publicznej i zgłaszane uwagi są przez nas analizowane i część z pewnością będzie uwzględnionych.

Na jakim etapie, panie profesorze, są dziś rozmowy w rządzie na temat przyjęcia ustawy? Czy temat nie został jakoś zablokowany ostatnim konfliktem? 

Wczoraj o skutkach ustawy rozmawialiśmy na Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu. Oficjalne stanowisko Komisji uzyskamy zapewne – jak nam obiecano – w przyszłym tygodniu, ale strona samorządowa już zareagowała pozytywnie na nasze propozycje, w tym – co niezwykle ważne – na rozwiązania dotyczące udziału samorządów przy decyzjach zwrotowych.  Kiedy uzyskamy pozytywną opinię komisji, projekt ustawy trafi do Komitetu Stałego Rady Ministrów. A następnie już tylko od woli politycznej będzie zależało to, kiedy sprawą zajmie się rząd, a następnie – mam nadzieję - parlament.

Kiedy można się spodziewać, że projekt trafi na Radę Ministrów? No i czy nie uważa Pan, że dzisiejszy spór o politykę historyczną ma drugie, głębsze dno - właśnie projektu ustawy reprywatyzacyjnej? A co za tym idzie - czy projekt nie zostanie zamrożony, odłożony na później?

Jeżeli sprawą zajmie się Komitet Stały Rady Ministrów to wówczas zostanie otwarta dalsza droga do przyjęcia projektu przez rząd i skierowania go do Sejmu. Natomiast co do drugiej części Pana pytania mogę powiedzieć tylko tyle, że projekt przeszedł pozytywnie uzgodnienia międzyresortowe, co moim zdaniem jest dobrym sygnałem i umożliwia jego dalsze procedowanie. Gdyby jednak z jakichkolwiek powodów nie został uchwalony, to jestem pewny, że wspomniane przeze mnie zagrożenia wcześniej czy później wymuszą na polskich władzach przyjęcie rozwiązań w tym zakresie, ale koszty będą bez porównania wyższe. Czas działa na niekorzyść Państwa, a zatem nas wszystkich. Przypomnę, że jesteśmy jednym z ostatnich państw Europy Centralnej i Wschodniej, które nie uporały się z reprywatyzacją. Im szybciej zamkniemy ten rozdział, tym lepiej.

not. Marcin Fijołek