Piwo, Europa Środkowa i pragmatyzm

Wiedziałem, że będę poproszony o powiedzenie kilku słów. Trochę od siebie, trochę nie. W piątek 11 sierpnia 2017 r. Michał Zaleski, prezydent Torunia, wydawał obiad w Ratuszu Staromiejskim na cześć byłego prezydenta Republiki Czeskiej Václava Klausa.

Następnego dnia, w sobotę, miałem odczytać oficjalny list od prezydenta RP Andrzeja Dudy z gratulacjami dla Václava Klausa z okazji przyznania mu przez Kolegium Jagiellońskie Toruńską Szkołę Wyższą specjalnej nagrody za wkład w rozwój i podniesienie rangi naszej części Europy. Ale przeczytać list od prezydenta to jedno, a powiedzieć coś od siebie to drugie. I na to drugie właśnie szukałem formuły.

Szczęśliwie przypomniałem sobie, że o Klausie rozmawiałem kiedyś ze śp. Lechem Kaczyńskim. To wspomnienie otworzyło mi nurt skojarzeń.Trzy główne elementy tego nurtu są powyżej – w tytule tekstu.

Rozmowy przy piwie

Václav Klaus iLech Kaczyński spotykali się, dużo rozmawiali, pili razem piwo, lubili się, bo nadawali na tych samych falach, podobnie rozumieli politykę i podobnie kochali swój kraj.

Chyba można powiedzieć, że zostali przyjaciółmi. I to wcale nie dziwi. Patrząc na Europę ostatnich dekad, widać wyraźnie, że przywódców widzących dalej niż inni, czyli z perspektywy często tak niewygodnej dla wielu polityków współczesnych, było i nadal jest jak na lekarstwo.

Wspomniałem zatem, że Václav Klaus wie, jak bardzo trudno prowadzić politykę w perspektywie długofalowej ijakie są tego koszty. Tego też doświadczył Lech Kaczyński.

Nasz region Europy

Działania Klausa (który prezydentem Czech był w latach 2003–2013) istotnie przyczyniły się do swoistego „dowartościowania” Europy Środkowo-Wschodniej jako części Unii Europejskiej. Obaj prezydenci dobrze rozumieli, że średnie i małe kraje UE blisko współpracując, mogą się lepiej przeciwstawiać niekorzystnym trendom w ramach Unii.

Zasugerowałem, że wzmocnienie w okresie rządów Prawa i Sprawiedliwości roli Grupy Wyszehradzkiej jest korzystaniem z dziedzictwa Klausa. A rozwijana przez Andrzeja Dudę koncepcja Trójmorza, budowania w ramach UE nowego obszaru integracji gospodarczej i kulturowej, mogła nabrać skrzydeł m.in. dzięki dziedzictwu polityki Václava Klausa.

Pragmatyzm i idee

Obaj – Klaus i Kaczyński – to intelektualiści. Ich publiczne wystąpienia często wykraczały poza bieżącą politykę i jej pułapki. Obaj dobrze rozumieli, że dylemat ciągłego wyboru między wieloma różnymi i jednocześnie istotnymi racjami jest wpisany w politykę w sposób naturalny. Václav Klaus i Lech Kaczyński potrafili zachować proporcje między wiernością zasadom i wartościom a uleganiem kompromisom, które w relacjach międzynarodowych są przecież niezbędne.

Nie zdążyłem dodać, że to oznacza potrzebę bycia czujnym wobec przedziwnego niekiedy splątania świata pragmatyzmu ze światem ideologii. Przewaga pragmatyzmu daje podglebie do tworzenia się grup interesów, które nie zawsze są tożsame z racją stanu, a nieokiełznany pragmatyzm w grach politycznych zmienia się nierzadko w cynizm.

Z kolei niebezpieczeństwo ideologii polega na jej sile uwodzenia. W historii nie brakuje przykładów, do czego potrafi zaprowadzić ślepa wiara w ideologie. Obaj politycy dobrze to rozumieli i czuli wagę odpowiedzialności za  podejmowane decyzje. Wierność zasadom winna być połączona z trzeźwą oceną rzeczywistości.

Współczesna Europa ma z tym kłopot. Ideologię gloryfikuje tam, gdzie pragmatyzm wydaje się perspektywą właściwszą. Tu należy przejść do motywów wykładu, jaki Klaus wygłosił po wręczeniu nagrody. Jasno przeciwstawił się Unii bez suwerennych państw. UE, która nie ma odwagi wypracować racjonalnej polityki migracyjnej. Unii, która niszczy rodzinę – w sytuacji gdy tak silne są negatywne tendencje demograficzne.

Klaus jest zwolennikiem Europy Ojczyzn – taką wizję popierał też Kaczyński. Tylko taka wizja umożliwia ustawienie lokalnych, krajowych oraz wspólnotowych interesów we właściwych proporcjach.

Tekst opublikowany w tygodniku „Sieci” nr NR 34 (247) 2017