W Sejmie jest obecnie pięć projektów zmian prawa dotyczącego Trybunału Konstytucyjnego. Własne projekty nowych ustaw o TK złożyli: PiS, Nowoczesna oraz KOD - jako obywatelski. Projekt noweli ustawy o TK złożyły Kukiz‘15 oraz PSL.

Kukiz‘15 chce też zmian w konstytucji ws. TK. Autorzy wszystkich złożonych projektów podkreślają, że mają one zakończyć trwający od kilku miesięcy konflikt wokół Trybunału.

Projekt nowelizacji ustawy o TK autorstwa Kukiz‘15 trafił do komisji ustawodawczej jeszcze w grudniu zeszłego roku. Także projekt zmiany konstytucji tego klubu trafił do prac w komisji ustawodawczej po pierwszym czytaniu 11 lutego w Sejmie.

Nad pozostałymi z projektów Sejm jeszcze nie rozpoczął prac. Projekt Nowoczesnej został złożony w Sejmie w lutym, projekty PiS i PSL w końcu kwietnia, zaś KOD złożył swój projekt na początku maja. Ponadto zespół ekspertów, powołany przez marszałka Sejmu w następstwie wydanej w marcu przez Komisję Wenecką opinii ws. zmian w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym, nadal pracuje nad dokumentem z „merytoryczną propozycją rozwiązania problemu wokół TK, którą będzie mógł wykorzystać Sejm”.

- Wybór sędziów TK

Złożone projekty (oprócz projektu PiS) zakładają zmiany zasad wyboru przez Sejm sędziów TK - dziś wyłanianych bezwzględną większością głosów.

Nowoczesna chce, by sędziów TK Sejm wybierał - jak dziś - bezwzględną większością, ale proponuje, by kandydatów nie wskazywał Sejm, lecz Sąd Najwyższy, Naczelny Sąd Administracyjny, Krajowa Rada Sądownictwa, Naczelna Rada Adwokacka i Krajowa Rada Radców Prawnych - aktywni politycy nie będą mogli zostać sędziami TK; byłych polityków obowiązywałaby czteroletnia karencja. Komisja sejmowa miałaby przeprowadzić publiczne wysłuchanie kandydatów na sędziów oraz wyłonienie trzech z nich, którzy zostają przedstawieni Sejmowi.

Projekt N zakłada też wprowadzenie dwuetapowego mechanizmu wyboru sędziego Trybunału. Najpierw odbywałoby się głosowanie, w którym kandydat musiałby osiągnąć wymaganą bezwzględną większość przy obecności przynajmniej połowy ustawowej liczby posłów. Według propozycji, jeżeli w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów nie uzyskałby takiej większości, Sejm przystępowałby bezzwłocznie do wyboru spośród dwóch kandydatów, którzy otrzymali największą liczbę głosów.

Także obywatelski projekt KOD zwiększa krąg podmiotów zgłaszających kandydatów na sędziów TK. Ma to być - poza prezydium Sejmu, grupą 50 posłów, jak obecnie - prezydent, KRS, SN i NSA. Wybór sędziego odbywałby się większością 2/3 głosów.

Również projekt Kukiz‘15 zakłada wybór sędziów TK kwalifikowaną większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz zwiększenie składu TK z 15 do 18 członków. Kadencja obecnych sędziów TK miałaby wygasnąć w 60 dni od wejścia zmian w życie - mieliby zostać powołani nowi sędziowie.

Także PSL chce, by Sejm dokonywał wyboru nowych sędziów TK większością 2/3 głosów. Jednocześnie PSL proponuje przejście w stan spoczynku trzech osób wybranych do TK w październiku 2015 r. w poprzedniej kadencji Sejmu oraz trzech sędziów wybranych przez obecny Sejm, których do orzekania nie dopuszcza prezes TK Andrzej Rzepliński.

- Pełen skład TK i głosowanie ws. orzeczeń

Projekt PiS określa pełen skład TK na co najmniej 11 sędziów. Skład taki miałby orzekać w sprawach o szczególnym znaczeniu. Ponadto TK orzekałby w składzie siedmiu oraz trzech sędziów.

Według N, pełny składzie wymagałby co najmniej 9 sędziów Trybunału i badałby on sprawy o szczególnej zawiłości lub doniosłości. Generalnie TK orzekałby w składzie pięciu sędziów.

KOD proponuje, by pełny skład liczył 15 sędziów, przy kworum 9 sędziów; dla większości spraw - skład pięcioosobowy, a w mniej ważnych - skład trzyosobowy.

Według PiS orzeczenia TK co do zasady zapadałyby zwykłą większością głosów, ale w pełnym składzie część orzeczeń zapadałaby większością 2/3 głosów (m.in. ws ustawy o TK).

- Zaprzysięganie sędziego TK

W projekcie PiS utrzymana jest zasada zaprzysięgania nowego sędziego przez prezydenta RP; dodano, że po ślubowaniu prezes Trybunału przydziela mu sprawy i stwarza warunki umożliwiające wypełnianie obowiązków.

KOD chce natomiast, by nowy sędzia TK składał przysięgę wobec Marszałka Sejmu. N proponuje, by nowy sędzia składał ślubowanie wobec Sejmu.

- Terminy rozpoznawania wniosków przez TK

Zgodnie z projektem PiS terminy rozpoznawania wniosków przez TK są wyznaczane według kolejności wpływu. Nie dotyczyłoby to: wniosków o zgodność ustaw przed ich podpisaniem i umów międzynarodowych przed ich ratyfikacją z konstytucją; wniosków co do ustawy budżetowej; co do ustawy o TK; o stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP; sporów kompetencyjnych między i organami państwa. Kolejność wpływu nie miałaby znaczenia, gdyby o szybsze zbadanie sprawy wystąpił prezydent. PiS chce też rocznego terminu dla TK na „zamknięcie” wszczętych już spraw.

Nowoczesna w swoim projekcie nakłada obowiązek rozpatrywania skarg konstytucyjnych obywateli w ciągu 6 miesięcy od dnia złożenia do TK.

- Publikacja orzeczeń TK

Autorzy projektu PSL chcą przekazać kompetencje do zarządzenia ogłoszenia orzeczenia TK samemu Trybunałowi, z jednoczesnym wprowadzeniem przepisu, że nieogłoszone dotychczas orzeczenia podlegają opublikowaniu „w starym trybie” - czyli przez Prezesa Rady Ministrów w terminie 7 dni od wejścia w życie ustawy konsensualnej. Takie rozwiązanie - według PSL - to uniezależnienie władzy sądowniczej od władzy wykonawczej.

Nowoczesna chce, aby premier publikował wyrok w dzienniku urzędowym „nie później niż trzy dni od dnia doręczenia”.

Kukiz‘15 proponuje zaś zmianę w konstytucji, która zakłada, że to TK publikuje własne orzeczenia. Obecnie orzeczenia TK są publikowane w „Dzienniku Ustaw” i „Monitorze Polskim”. Według Kukiz‘15 po zmianie publikowanie orzeczeń Trybunału nie będzie uzależnione od woli władzy wykonawczej.

PSL proponuje ponadto, żeby Sejm otrzymał możliwość wnioskowania o ponowne rozpatrzenie ustawy po wyroku TK. „Wprawdzie orzeczenia TK są ostateczne, ale Sejm - dostrzegając taką potrzebę - może wnosić o ponowne rozpatrzenie sprawy przez Trybunał, wskazując o nowe okoliczności faktyczne lub prawne” - wyjaśnili autorzy projektu w uzasadnieniu.

Od kilku miesięcy trwa kryzys wokół TK, który od końca listopada do początku kwietnia nie wydawał innych orzeczeń niż związanych ze sprawami TK. Według informacji na stronie TK, skład orzekający Trybunału liczy obecnie 12 osób.

Status sześciu innych sędziów - jak wskazano - „wynika z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 3 grudnia 2015 r.” ws. ustawy o Trybunale. Jak czytamy na stronie TK, trzech sędziów wybranych w październiku zeszłego roku przez poprzedni Sejm - Roman Hauser, Andrzej Jakubecki i Krzysztof Ślebzak - „oczekuje na złożenie ślubowania”, natomiast trzech wybranych w grudniu - Henryk Cioch, Lech Morawski i Mariusz Muszyński - „oczekuje na podjęcie obowiązków sędziowskich”.

3 grudnia zeszłego roku TK orzekł o niekonstytucyjności przepisu ustawy o TK, w zakresie w jakim był podstawą wyboru przez poprzedni Sejm dwóch nowych sędziów TK - w miejsce tych, których kadencja wygasła w grudniu. Tym samym TK uznał, że wybór pozostałej trójki - Hausera, Jakubeckiego i Ślebzaka - był zgodny z konstytucją. Prezydent nie odebrał od tych trzech osób ślubowania.

TK nie wyznaczał do kwietnia terminów rozpraw, chcąc najpierw zbadać grudniową nowelę ustawy o TK autorstwa PiS. 9 marca 12-osobowy skład TK orzekł, że cała nowela narusza konstytucję. Według rządu, nie był to wyrok i dlatego nie będzie publikowany - podobnie jak kolejne - wydawane z pominięciem grudniowej noweli.

Nowela określa m.in. pełny skład TK jako co najmniej 13-osobowy i wprowadza zasadę rozpatrywania spraw według kolejności wpływu (zdania odrębne 9 marca złożyli sędziowie Julia Przyłębska i Piotr Pszczółkowski). Po zbadaniu tej nowelizacji TK wydaje kolejne wyroki - dotychczas wydał ich pięć. Na maj zaplanowane jest ogłoszenie dwóch kolejnych orzeczeń.

W tym tygodniu - według zapowiedzi rzecznik klubu PiS Beata Mazurek - ma się odbyć spotkanie liderów partii nt. projektu ustawy o TK autorstwa PiS. Obecność na spotkaniu deklaruje Kukiz‘15; najprawdopodobniej nie wybiorą się na nie PO, Nowoczesna i PSL.

ansa/PAP