Wiele dzieł sarmackiej Polski do dziś przygniecione jest czarną legendą. M.in. pierwsza polska encyklopedia, „Nowe Ateny”, Benedykta Chmielowskiego została przez późniejszych „postępowych” badaczy potępiona w czambuł, gdy można w niej zobaczyć metafizyczny obraz świata zanurzony w wielkim dziele kulturowym. Przez ogólną niechęć do dorobku sarmatów, pomija się też w popularyzacji także i inne dzieła z tamtego okresu, wśród których jest traktat historiozoficzny (1764) o barokowym (a jakże!) tytule:

Trwała szczęśliwość królestw, albo ich smutny upadek, wolnym narodom przed oczy stawiona na utrzymanie nieoszacowanej szczęśliwości swojej.

Autor tego dzieła, ksiądz Szymon Majchrowicz (1717–1783), podjął się opisania pewnych procesów wzlotu i upadków państw, cywilizacji i przede wszystkim nurtów wiary monoteistycznej. Duchowny stwierdził, że wiara niejako wypala się z biegiem czasu, a społeczeństwa ulegają zepsuciu – wtedy zaś religia odradza się na peryferiach cywilizacji. Historiozofia księdza Majchrowicza zdaje się nadal trafnie przepowiadać proces zepsuci centrum cywilizacji, ich odejścia od religii, a odrodzenia wiary i dynamiki społecznej na jej obrzeżach. Czyż poniższy fragment nie zawiera zarówno mechanizmów związanych z pontyfikatem papieża Franciszka jak i dzisiejszą sytuacją islamizacji Zachodu?

Przedwieczna niedościgła w rządach swoich mądrość Najwyższego Pana, lubo za wszystkie dzieła mieć od nas powinna przepaścistą cześć, poszanowanie i chwałę, atoli szczególnie za ową dobrotliwą pieczą, która Kościół św utrzymuje i broni, aby między tyle nawałnościami nie upadał, światło prawdziwej wiary aby między tyle nawałnościami nie upadał, światło prawdziwej wiary aby między tyle burzami nie zgasło.

---

Od narodu do narodu obnosi świętą swoją wiarę po okręgu ziemi: tych, którzy się jej niegodnymi stają, sprawiedliwie odrzuca; ale na ich miejsce inszych łaskawie objaśnia i przyjmuje. Kiedy Żydzi niegodnymi się stali Chrystusowej wiary, odrzucił ich: ale wiarę przeniósł na azjatyckie i afrykańskie narody: kiedy i ci przez swoje grzechy i kacerstwa niewdzięcznymi byli, porzucił ich: ale wiarę przeprowadził na północne królestwa: gdy znowu i ci zepsuli sumienie, oziębli w pobożności, wdali się w luterskie i kalwińskie błędy, opuścił ich, ale światło wiary przeniósł przez bezdenne morza w podziemne indyjskie królestwa i w amerykańskie państwa.

Opracowane za: Czasy saskie. Wybór źródeł, seria: Kroniki Polskie, pod red. S. Sierpowski, Wrocław 2010.