Profesorowie Krzysztof Palczewski, Mieczysław Mąkosza, Maciej Wojtkowski i Ewa Wipszycka to laureaci tegorocznych Nagród Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Wyróżnienia, popularnie określane mianem "polskich Nobli", zostaną wręczone po raz 21.

Uroczystość wręczenia nagród odbędzie się 6 grudnia na Zamku Królewskim w Warszawie. Laureaci otrzymają po 200 tysięcy złotych.

Nagrody FNP - nazywane czasem "polskimi Noblami" - uważa się za najpoważniejsze wyróżnienie naukowe w Polsce. Otrzymują je wybitni uczeni za osiągnięcia, "które przesuwając granice poznania, otwierają nowe perspektywy badawcze, wnoszą wybitny wkład w postęp cywilizacyjny i kulturowy naszego kraju oraz zapewniają mu znaczące miejsce w nauce światowej".

Pierwszy z tegorocznych laureatów - prof. Krzysztof Palczewski z Case Western Reserve University w Cleveland (USA) - otrzymał Nagrodę FNP w obszarze nauk o życiu i o Ziemi. Do jego najważniejszych dokonań należy skrystalizowanie i opisanie struktury białka zwanego rodopsyną oraz odkrycie mechanizmów powodujących degenerację siatkówki oka prowadzącą do utraty wzroku.

Zdaniem prezesa FNP prof. Macieja Żylicza prof. Palczewski powinien znaleźć się w gronie tegorocznych laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie chemii. Otrzymali ją amerykańscy uczeni za badania nad inteligentnymi receptorami na powierzchni komórek. Tymczasem strukturę receptorów – dla komórek oka reagujących na światło - określił również właśnie prof. Palczewski.

Myślałem, że dostanie Nagrodę Nobla. Otarł się o nią, ale niestety się nie załapał

– powiedział prof. Maciej Żylicz komentując przyznanie Nobla Amerykanom.

Laureatem Nagrody FNP w obszarze nauk chemicznych i o materiałach został prof. Mieczysław Mąkosza z Instytutu Chemii Organicznej PAN. Doceniono go za "opracowanie i wprowadzenie do kanonu chemii organicznej nowej reakcji - Zastępczego Podstawienia Nukleofilowego".

Reakcja ta dotyczy związków aromatycznych, które mają ogromne znaczenie w życiu codziennym. Stosuje się je m.in. w przemyśle farmaceutycznym, środkach ochrony roślin, elektronice. Związki te swoją budową przypominają plaster miodu, złożony z węgla i wodoru, w którego wnętrzu zamknięte są wolne elektrony tworzące tzw. chmurę elektronową.

Głównym osiągnięciem prof. Mąkoszy jest odkrycie i wyjaśnienie szczegółowych cech tej reakcji, takich jak orientacja, zakres i ograniczenia, a także subtelnych szczegółów jej mechanizmu. Dokonanie to w znaczny sposób przyczyniło się do rozwoju chemii organicznej zarówno w sensie intelektualnym, jak i praktycznym.

W obszarze nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich uhonorowano prof. Macieja Wojtkowskiego z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. FNP nagrodziła go za "opracowanie i wprowadzenie do praktyki okulistycznej metody tomografii optycznej z detekcją fourierowską".

Tomografia optyczna pozwala na rekonstruowanie za pomocą światła trójwymiarowej struktury tkanki z rozdzielczością rzędu mikrometrów. Umożliwia ona bezbolesną i prowadzoną na żywo obserwację funkcji i struktur organizmu.

Prof. Ewa Wipszycka z Uniwersytetu Warszawskiego została tegoroczną laureatką Nagrody FNP w obszarze nauk humanistycznych i społecznych za "wszechstronną rekonstrukcję funkcjonowania wspólnot klasztornych w późnoantycznym Egipcie".

Nagrodzona monografia "Mnisi i wspólnoty monastyczne w Egipcie, wieki IV-VIII" podsumowuje trzy dekady badań laureatki nad przestrzenną, wspólnotową i ekonomiczną organizacją klasztorów zlokalizowanych nad Nilem w pierwszych wiekach chrześcijaństwa.

Kandydatów do Nagrody FNP mogą zgłaszać wybitni przedstawiciele nauki zaproszeni imiennie przez Zarząd i Radę Fundacji. Rolę Kapituły konkursu pełni Rada Fundacji, która dokonuje wyboru laureatów na podstawie opinii niezależnych recenzentów i ekspertów oceniających dorobek kandydatów.

Nagrody FNP są przyznawane od 1992 r. Grono laureatów, łącznie tegorocznymi zdobywcami Nagrody, liczy już 76 osób. Są wśród nich tak wybitni profesorowie, jak m.in. Tomasz Dietl, Andrzej Jajszczyk, Wiesław W. Jędrzejczak, Krzysztof Matyjaszewski, Karol Modzelewski, Karol Myśliwiec, Andrzej Paczkowski, Jadwiga Staniszkis, Jan Strelau, Jerzy Szacki, Andrzej Udalski, Aleksander Wolszczan.

PAP/JKUB