Wśród ponad dwóch tysięcy uczestników inauguracji Soboru w 1962 roku było dwudziestu czterech polskich biskupów, w tym 42-letni Karol Wojtyła. Innym polskim hierarchom władze komunistyczne odmówiły paszportu

- pisze ks. Robert Skrzypczak w książce, zawierającej wszystkie wystąpienia krakowskiego arcybiskupa w Auli soborowej w latach 1962-1965.

TĘ WARTOŚCIOWĄ POZYCJĘ MOŻNA KUPIĆ TU

Podejmowanie dziś tematu Soboru Watykańskiego II łączy się z ryzykiem napotkania trudności związanej z faktem, iż upłynęło już niemalże pół wieku od tamtego wydarzenia. Możemy sobie zatem wyobrazić, iż jedynie starsi katolicy znają Sobór i to, co najwyżej jako zdarzenie medialne z czasów młodości. Podczas 8 Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów w Rzymie, w październiku 1990 roku, na 238 biskupów biorących udział w tymże spotkaniu jedynie dwunastu uczestniczyło w ostatnim Soborze. Świadkowie tamtego wydarzenia wymierają. Teologowie, którzy nadawali kształt dokumentom soborowym, jeśli jeszcze nie odeszli, coraz rzadziej sięgają po pióro i prawie wcale nie występują już publicznie. Za dziesięć lat o Soborze będzie się być może czasem dyskutować, ale już bez udziału jego bezpośrednich świadków. Pozostanie jedynie analiza historycznych tekstów oraz oczekiwanie na publikacje dzienników wygrzebanych z głębokich szuflad czy odkrytych przypadkowo zapisków uczestników tamtych wydarzeń.

W opinii kardynała Angelo Scoli, „kardynał Wojtyła należy do tych, których wkład w Sobór był wyjątkowy, bogaty w sensie ilościowym oraz szczególnie bogaty i różnorodny na poziomie doktrynalnym”[1]. Ojcowie soborowi mogli poznać teologiczną syntezę, ujawniającą się w wypowiedziach Wojtyły. Sami biskupi polscy, zwłaszcza w drugiej części prac soborowych, uznali go za swego oficjalnego reprezentanta, o ile nie lidera, powierzając mu prawo do zabierania głosu w imieniu ich wszystkich.

Nie ma wielu ojców soborowych – kontynuuje Scola – którzy by zabierali głos na Zgromadzeniu Ogólnym z równą częstotliwością, co krakowski biskup [2].

Wśród ponad dwóch tysięcy uczestników inauguracji Soboru w 1962 roku było dwudziestu czterech polskich biskupów, w tym 42-letni Karol Wojtyła. Innym polskim hierarchom władze komunistyczne odmówiły paszportu. Wojtyła miał więc wielkie szczęście: mógł uczestniczyć we wszystkich czterech sesjach soborowych, podczas których – mimo wielkiej sławy kardynała Wyszyńskiego, u którego boku pojawia się krakowski pasterz – ukaże się przed dostojnikami kościelnymi jako człowiek niezwykle zdolny, inteligentny i wykształcony. Będzie to miało istotne znaczenie kilkanaście lat później w Auli Klementyńskiej, w której dokonywany jest wybór nowego zwierzchnika Kościoła.

Wojtyła nie od razu zyskał uznanie uczestników Vaticanum II. Świadczą o tym notatki w niektórych dziennikach sporządzanych przez świadków tamtych wydarzeń. Znamienne są te, jakie poczynił  Yves Congar,  francuski dominikanin, w opublikowanym kilka lat temu Mon Journal du Concile. Jeden z wpisów z 1962 roku zawiera wzmiankę o „jakimś Polaku”, który przemawiał w auli Bazyliki św. Piotra[3]. Rok później Congar jest już trochę bardziej precyzyjny, zwracając uwagę na „pewnego polskiego biskupa”[4]. Nie ma tu nawet najmniejszej atencji. Zresztą polscy biskupi w oczach wybitnego teologa nie wypadają najlepiej:

nie mogli przywieźć ze sobą żadnego teologa – notuje Congar – są raczej nieprzygotowani, wcale lub co najwyżej odrobinę na bieżąco. Dlatego też nie słychać było żadnego z nich podczas Soboru [5].

Same wystąpienia Wojtyły na Soborze – jak ocenił po latach Congar – „nie zrobiły na mnie osobiście wrażenia”[6], w przeciwieństwie do innego francuskiego teologa Henri de Lubaca, który określił je jako „dość wybitne i zauważone”[7]. Okazja do bliższego poznania Wojtyły nadarzyła się Congarowi na początku 1965 roku, gdy obaj znaleźli się w komisji teologicznej pracującej nad ostatecznym projektem przyszłej Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et Spes. Wówczas to Congar pozwolił sobie na taką refleksję:

Wojtyła zrobił znakomite wrażenie. Ma dominującą osobowość. W jego osobie jest jakieś ożywienie, magnetyczna siła, profetyczna moc, pełna pokoju i nie do odparcia [8].

Wspomniany już o. Henri de Lubac, jezuita, ekspert Soboru, okazał jeszcze mniej rezerwy w stosunku do poznanego podczas wspólnych prac i dyskusji polskiego hierarchy.

Przy tej właśnie okazji [redagowania konstytucji Gaudium et spes – przyp. aut.] spotkałem go po raz pierwszy. I śmiem stwierdzić, że natychmiast porozumieliśmy się do tego stopnia, by wspólnie reagować na pojawiające się problemy [9].

Nie potrzeba było zbyt długo się przyglądać – przyznawał – by odkryć w nim osobowość najwyższej próby”[10].

De Lubac wyciągnął przy tej okazji, dzisiaj brzmiącą dość zaskakująco, konkluzję:

[…] miejmy nadzieję, że Opatrzność na długie lata zachowa nam Pawła VI, lecz jeśli pewnego dnia potrzebować będziemy papieża, mój kandydat jest jeden: Wojtyła! Niestety, to niemożliwe. On jest bez szans [11].

Florencki kardynał Giovanni Benelli nie miał żadnych wątpliwości:

Jeśli istniał jakiś człowiek, który wierzył w Sobór Watykański II i miał żelazną wolę realizacji jego postanowień, to był nim kardynał Wojtyła [12].

Podobnego zdania był również arcybiskup Albert Prignon, rektor Belgijskiego Kolegium Papieskiego w Rzymie, będącego centrum wielu debat i dyskusji pomiędzy ojcami soborowymi poza sesjami[13].

Polski świadek inicjatyw Karola Wojtyły na Soborze Watykańskim II Stefan Swieżawski, powołany przez Pawła VI na jednego ze świeckich audytorów soborowych, który na zakończenie ostatniej sesji odebrał wraz z Jacques’iem Maritainem z rąk papieża „Orędzie do intelektualistów”, tak przedstawiał pojawienie się Wojtyły w środowisku watykańskim:

W czasie obrad Soboru odbywało się wiele sesji wyjazdowych, na których spotykali się, dyskutowali ze sobą i wygłaszali referaty ojcowie soborowi, eksperci i audytorzy. Na jednej z takich sesji w Ariccia pod Rzymem obserwowałem ogromne zainteresowanie jego osobą i jego myślą, jego wystąpieniami […]. Podczas tamtej sesji w Ariccia zobaczyłem, że abp Wojtyła wnosi do Kościoła coś bardzo wielkiego. Był pierwszym i być może jedynym z biskupów polskich, w którym na Soborze widziano nie tylko świadectwo cierpienia uciśnionego przez komunizm Kościoła w Polsce, ale dostrzeżono, że wnosi on zupełnie nowe, świeże, ożywcze wartości do Kościoła powszechnego, nowe spojrzenie, nowe doświadczenie. W czasie Soboru i później – wspomina dalej Stefan Swieżawski – kiedy jeździliśmy na spotkania Papieskiej Komisji Iustitia et Pax, widać było rosnące zainteresowanie osobą kard. Wojtyły w Rzymie. Stawał się papabilis. Jest i zawsze był to człowiek wielkiej modlitwy, wielkiej, nieustannej właściwie pracy, ogromnie wewnętrznie zdyscyplinowany. Ma jedną bardzo ciekawą cechę, którą zauważyłem już dawno, jeszcze w Krakowie i Lublinie, kiedy razem pracowaliśmy na KUL-u. Nigdy nie wchodził w ostre spory, w polemiki, zawsze się wobec nich dystansował, starał się zrozumieć obie strony konfliktu. Myślę, że podczas różnych czasem bardzo ostrych dyskusji soborowych zachowywał się podobnie. Szukał zawsze tego, co łączy, a nie tego, co dzieli. Z polskich biskupów na Soborze on jeden miał naprawdę szerokie, międzynarodowe kontakty. Był bardzo otwarty wobec ludzi, wobec innych ras, języków, innych kultur [14].

Oczywiście, pojawiały się też i odmienne opinie, co do roli Wojtyły na Soborze. Dla przykładu, Ramon Sugranyes de Franch, honorowy przewodniczący Międzynarodowego Instytutu Jacquesa Maritaina, w 1963 roku powołany przez Pawła VI na świeckiego audytora Soboru, pisał:

Podczas semestralnych sesji byliśmy rozsadzani według porządku alfabetycznego, i ponieważ pomiędzy nazwiskami Sugranyes i Wojtyła nie było nikogo, miałem przywilej zasiadania u boku kardynała Wojtyły podczas wszystkich posiedzeń w przeciągu czterech lat naszej pracy… Sobór nie przypadł mu zbytnio do serca, choć był regularnie obecny, to jednak udzielał się niewiele [15].

Opinia tego rodzaju mogła być w pełni podyktowana tym, że Wojtyła podczas obrad nie lubił pozostawać bezczynny: nieustannie coś czytał lub sporządzał notatki do swej książki Osoba i czyn, albo też próbował „uchwycić natchnienie w formie poetyckiej w wierszach pośpiesznie pisanych na marginesach soborowych dokumentów roboczych i wysyłanych do «Tygodnika Powszechnego»”[16].

Z perspektywy tamtych czasów wydaje się niemal oczywiste, iż nie mielibyśmy w 1978 roku papieża Polaka, gdyby wcześniej biskup Karol Wojtyła nie dostał paszportu do Rzymu i nie wziął udziału w obradach Vaticanum II. Bez udziału w Soborze, powiedzmy otwarcie, byłby postacią mało znaną, nie mającą większych szans wyboru na stolicę Piotrową. To Sobór wyniósł do godności papieskiej tego człowieka, którego wcześniej uwiódł i ukształtował swoją mową Ducha[17].

"Karol Wojtyła na Soborze Watykańskim II", Centrum Myśli Jana Pawła II, Warszawa 2011, s. 19-24

 

TĘ WARTOŚCIOWĄ POZYCJĘ MOŻNA KUPIĆ TU