Jak odbudować autorytet sądów w Polsce, tak aby zwykli obywatele czuli, że mogą na nim w pełni polegać?

Afera Amber Gold, uniewinnienie większości oskarżonych w sprawie „gangu pruszkowskiego”, prowokacja wobec sędziego Milewskiego i reakcje na nią, konflikt Ministra Sprawiedliwości ze środowiskiem prawniczym… Dużo ostatnimi czasy mówi się o sądach i okolicznościach z nimi związanych. Pada sporo wzajemnych oskarżeń, jedni się bronią, inni atakują, pojawia się wiele emocji, a w samym środowisku prawniczym nie ma jednomyślności. Krótko mówiąc: wrze.

Pomimo spektakularności tych spraw oraz wielu zagadkowych i fascynujących wątków, dla setek tysięcy Polaków, którzy z jakichś powodów stają przed obliczem Temidy w Polsce, najważniejsza jest szara rzeczywistość sądów i ich praktyka dnia codziennego. „Czy sędzia wyda sprawiedliwy wyrok? Czy moja sprawa nie będzie się ciągnąć latami? Czy sędzia z prokuratorem nie dogadali się między rozprawami, a proces jest tylko przedstawieniem dążącym do z góry ustalonego wyroku/orzeczenia? Czy moja firma nie upadnie z powodu błędu urzędnika?” – takie i setki innych pytań mogą kołatać się w głowach niezorientowanych uczestników rozmaitych rozpraw sądowych. Są zestresowani samym faktem stawania przed obliczem „majestatu” sądu, a jeszcze dodatkowo muszą borykać się z wieloma wątpliwościami. Nie pomaga w tym także świadomość prawna, a właściwie jej brak w naszym społeczeństwie. Ze statystyk wynika, że do posiadania wiedzy na temat funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości przyznało się jedynie 13% badanych, przy czym dobrze ocenia swój stan wiedzy 12%, zaś bardzo dobrze tylko 1%. Ostatnie doniesienia medialne z całą pewnością nie służą podbudowania autorytetu sądów i sędziów w oczach zwykłych obywateli. Z badań wynika, że tylko 31% Polaków ufa krajowym instytucjom wymiaru sprawiedliwości. Daleko nam do poziomu zaufania, jakim darzą tę instytucje obywatele takich krajów jak Dania (80%), Finlandia (74%) czy Austria (67%), w których poziom zaufania przewyższa znacznie średnią unijną (43%).

Jak zatem odbudować autorytet sądów w Polsce, tak aby zwykli obywatele czuli, że mogą na nim w pełni polegać? Na to właśnie pytanie będą próbować odpowiadać paneliści, którzy wezmą udział w konferencji organizowanej przez Fundację Court Watch Polska, która odbędzie się 25. września
w Warszawie. Będzie to już druga konferencja podsumowująca kolejny cykl Obywatelskiego Monitoringu Sądów – 2011/2012. Jej tytuł brzmi wprost: „Jak (od)budować autorytet sądów w Polsce?”, a dwiema głównymi możliwościami odpowiedzi na to pytanie, które pod rozwagę proponują organizatorzy, są „dystans” z jednej, i „otwartość” z drugiej strony.

Podczas konferencji przedstawiciele Fundacji zaprezentują, podobnie jak przed rokiem, raport podsumowujący ponad 5000 obserwacji dotyczących samych rozpraw z różnych sądów polskich oraz ponad 500 obserwacji oceniających stan infrastruktury sądów. Wszystkie one zostały poczynione w ciągu ostatniego roku przez obserwatorów-wolontariuszy (korzystających z prawa do udziału publiczności w jawnych postępowaniach), którzy, po uprzednim przeszkoleniu w Fundacji, odwiedzali swoje lokalne sądy: zarówno rejonowe jak i okręgowe. Zostali oni wyposażeni jedynie w formularz zestandaryzowanej ankiety, opracowanej wcześniej szczegółowo przez Fundację, a podstawowym narzędziem ich pracy był zmysł obserwacji. Brak szczegółowej znajomości prawa i procedur procesowych był ich największym atutem, gdyż mieli oni widzieć sąd oczami zwykłych, niezorientowanych obywateli, bo to właśnie oni zazwyczaj borykają się ze sprawami w sądach.

Konferencję otworzy Minister Sprawiedliwości Jarosław Gowin, który miał z pewnością w ostatnim czasie dużo okazji do przemyśleń na temat funkcjonowania sądów, a życie dostarczyło mu wielu przykładów nieprawidłowości w ich funkcjonowaniu. Sam stwierdził niedawno: „mam w nosie literę przepisów (prawa) – liczy się ich duch i ważne jest to, że Polacy mają prawo żyć (…) w państwie, gdzie wymiar sprawiedliwości stoi na straży interesów obywateli.” Jak sam twierdzi, walczy z „sitwą” tworzoną przez część środowisk prawniczych i traktuje krytykę pod swoim adresem, jako objaw przerażenia względem jego działań. Sam nie ma jednak zamiaru dać się zastraszyć.

Jak na te ostre słowa zareagują inni uczestnicy konferencji? Wśród nich będą przedstawiciele Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” oraz stowarzyszenia „Themis”, którzy z pewnością nie „przegapią” okazji, żeby odnieść się do kontrowersyjnych słów Ministra na forum publicznym podczas tak prestiżowej konferencji. Oprócz tego na sali będzie wielu prezesów sądów rejonowych i okręgowych, w których dokonywane były obserwacje wolontariuszy Fundacji Court Watch Polska. Debata na temat sposobu odbudowy autorytetu polskich sądów zapowiada się zatem niezwykle ciekawie.

Jak wynika z doniesień obserwatorów, spośród zaproponowanych przez organizatorów dwóch możliwości odbudowania owego autorytetu: dystansu bądź otwartości, zdecydowana większość sędziów wybiera jak do tej pory tę pierwszą opcję. Jakie powoduje to konsekwencje dla obywateli? Czy nie traktują oni sądu z przesadnym respektem? Czy wiedzą, że przychodząc do sądu przychodzą do instytucji, która została powołana i ma działać głównie w ich interesie, a nie w swoim własnym? Czy są traktowani przedmiotowo czy podmiotowo? A jakie z kolei konsekwencje przynieść może otwartość? Czy nie rozluźnia za bardzo dyscypliny na sali rozpraw? Czy nie utrudnia sędziemu prowadzenia procesu? Czy sprawia, że obywatel czuje się w sądzie lepiej czy gorzej? Na te i wiele innych pytań odpowiadać będą paneliści konferencji oraz zaproszeni goście. Każdy obecny na sali będzie również mógł zabrać głos i zadać pytanie dyskutantom, a co najważniejsze – otrzyma własny egzemplarz raportu, podsumowujący monitoring sądów z ostatniego roku, gdzie znajdzie wszelkie szczegóły obserwacji.

Konferencja otwarta jest dla wszystkich za darmo. Wystarczy zarejestrować się na stronie Fundacji pod courtwatch.pl