Izabela Czartoryska we Wrocławiu 1816 r.: „Wzruszyłam się ogromnie słysząc te same co i u nas strofy śpiewane po polsku"

(3 lipca 1816 r. ) Do Wrocławia przybyliśmy wcześnie rano, lecz że był to czas jarmarku, musieliśmy się zadowolić byle jaką oberżą i kiepskim obiadem. (…) Nazajutrz udałam się na mszę. Była niedziela; weszliśmy do przepięknej katedry. Wieki upłynęły, odkąd niezliczone głosy wznoszą się ku Stwórcy w tych murach. Oglądałam stare sklepienia, gotyckie filary; patrzyłam na nie z szacunkiem i wzruszeniem. Był czas, kiedy to wszystko należało do Polski; długo tu rządzili Piastowie.

Nie spostrzegłam, że łzy mi spływają po licach, duchem bawiłam w przeszłości. Ktoś dał znać, że nie będzie już mszy w katedrze, można zaś wysłuchać nabożeństwa w kościele św. Krzyża. Wyszliśmy na ulicę, lecz nikt z nas nie wiedział, w którą skierować się stronę. Przechodzący tamtędy jegomość o wyglądzie mieszczanina, widząc nasze zaambarasowanie, zapytał o jego powód. Wyjaśniłam o co chodzi i poprosiłam o wskazanie kierunku i ulicy. Nieznajomy ofiarował się nas zaprowadzić, lecz pierwej chciał sprawdzić, czy istotnie będzie można wysłuchać tam mszy. Zanim zdążyłam odpowiedzieć, ruszył jak strzała i wrócił z wiadomością, że się właśnie zaczęła; odprowadził nas do wejścia, a na odchodnem ofiarował mi różę. Umieściłam ją obok tamtej z Oleśnicy na pamiątkę; nie mogłam się zdobyć na wyrzucenie kwiatów. Wchodząc do tego również bardzo pięknego kościoła usłyszałam głośny śpiew ludu; wzruszyłam się ogromnie słysząc te same co i u nas strofy śpiewane po polsku. Wydało mi się, że jestem w Puławach. Zwróciłam do Boga żarliwe modły o szczęście i zdrowie dla męża, dla dzieci, Zosi i wszystkich przyjaciół. Modliłam się o bardziej pomyślną przyszłość mojej nieszczęsnej ojczyzny; czułam, że się modlę z oddaniem i ufnością. Chwila spędzona w kościele dała mi wiele dobrego.

Po powrocie z kościoła udaliśmy się na Osobowice do Korna. (…)

(7 lipca 1816 r.) Za Świdnicą, w miarę posuwania się naprzód, kraj robi się coraz piękniejszy; powoli wyłaniają się Karkonosze. Najwyższe szczyty, pokryte śniegiem, stanowią tło obrazu; mniej wyniosłe zaś porośnięte cisami, świerkami i innymi drzewami, bardziej zbliżone, przedstawiają wspaniały widok; wśród tego stare, w większości gotyckie zamki skłaniają do marzenia i zadumy. W jednej chwili wyobraźnia kojarzy obrazy i wspomnienia, oczy zaś, zatrzymując się na pomnikach przeszłości, szukają osób i zdarzeń, które kiedyś tam miały miejsce. Książ przedstawia jeden z najpiękniejszych widoków. Zamek, chociaż bardzo stary, jest zamieszkały przez właściciela; do zainteresowania więc, jakie wzbudza jego starożytność, dołącza się przyjemność oglądania wnętrza zajmowanego przez nadzwyczaj gościnną rodzinę. (…)

(20 lipca 1816 r. Cieplice) Uczęszczam do kąpieliska i powoli się przyzwyczajam; gawędzę z kobietami w pobliżu. Temperatura wody dobra, za dukata mam gabinet wyłącznie do mego użytku; wychodzę z wody bez trudności i zastaję bieliznę ogrzaną. Co więcej, kąpielisko traktuję jak spektakl. Niezmiernie różnorodne są przybrania głów kobiecych; jestem niemal pewna, że te stroiki są pracowicie wystudiowane w przeddzień, toteż taka dama wchodząc na salę obrzuca ukradkowym spojrzeniem całe towarzystwo, które już się kąpie, chcąc stwierdzić, jakie wrażenie wywiera jej pojawienie się. Zauważyłam, że dopóki otyłe matrony przebywają w wodzie, są tak pewne siebie, że napawa to poczuciem bezpieczeństwa wszystkie pozostałe. (…)

 

Autor: Izabela Czartoryska, Dyliżansem przez Śląsk. Dziennik podróży do Cieplic w roku 1816, Ossolineum 1968.

Litografie Ferdinanda Pazelta z poł. XIX w. z teki Alexandra Dunckera

Ostrów Tumski w XVIII w. Friedricha Bernharda Wernera (1690–1776).