"Poddaniu ich tam nieludzkiemu traktowaniu oraz dokonywaniu ich zabójstw przez przedstawicieli władzy państwa niemieckiego"

Komunikat o podjęciu śledztwa w sprawie obozu zagłady KL Auschwitz-Birkenau

CZYTAJ TEŻ: Auschwitz-Birkenau - śledztwo IPN. Prof. Musiał: "Niemcy ścigają wszystkich innych nazistów, a u siebie zostawiają ich w spokoju"

Postanowieniem z dnia 27 października 2011 r. Instytut Pamięci Narodowej – Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie podjęła zawieszone śledztwo byłej Okręgowej Komisji Ścigania Zbrodni Hitlerowskich w Krakowie w sprawie naruszenia w okresie od maja 1940 r. do stycznia 1945 r. w Oświęcimiu i innych miejscowościach prawa międzynarodowego stanowiącego zbrodnię przeciwko ludzkości przez przedstawicieli władzy państwa niemieckiego polegającego na pozbawieniu wolności obywateli polskich poprzez osadzenie ich w obozie koncentracyjnym KL Auschwitz-Birkenau i poddaniu ich tam nieludzkiemu traktowaniu oraz dokonywaniu ich zabójstw, tj. o przestępstwo z art. 1 pkt 1 dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 roku o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (Dz.U. Nr 69 z roku 1946, poz. 377 z późn. zm.) i inne.

Celem śledztwa jest kompleksowe i wszechstronne wyjaśnienie okoliczności przestępstwa w zakresie wyznaczonym przez treść art. 297 k.p.k., z uwzględnieniem ustaleń poczynionych dotychczas w postępowaniach karnych obejmujących swoim zakresem czyn będący przedmiotem postępowania.

W toku postępowania karnego niezbędne jest poczynienie ustaleń dotyczących:

* organizacji i funkcjonowania obozu zagłady KL Auschwitz-Birkenau w kontekście systemu obozów koncentracyjnych i obozów zagłady funkcjonujących w III Rzeszy Niemieckiej;
* danych osób osadzonych w obozie;
* okoliczności pozbawiania życia osób osadzonych w obozie;
* ilości ofiar obozu (w rozumieniu całkowitej ilości uwięzionych oraz ilości osób zgładzonych);
* systemu pracy przymusowej z wykorzystaniem więźniów obozu;
* czynów zabronionych o charakterze jednostkowym popełnionych na szkodę więźniów obozu;
* eksperymentów medycznych i paramedycznych dokonywanych na więźniach obozu;
* likwidacji obozu i przestępstw popełnionych w związku z jego ewakuacją;
* funkcjonariuszy III Rzeszy Niemieckiej pełniących służbę w obozie;
* wyników zakończonych postępowań karnych dotyczących przestępstw popełnionych w związku z funkcjonowaniem obozu.

W ramach śledztwa stworzono uniwersalną informatyczną bazę danych, obejmującą kilkadziesiąt szczegółowych pozycji, umożliwiającą analityczne opracowanie wszystkich istotnych procesowo kwestii dotyczących działalności obozu. Baza ta służyć będzie również do opracowania zagadnień dotyczących pozostałych postępowań dotyczących działalności obozu zagłady KL Auschwitz-Birkanau prowadzonych przez tutejszą Komisję, tj. śledztwa w sprawie eksperymentów paramedycznych prowadzonych w obozie oraz w sprawie zbrodni popełnionych na trasie ewakuacji obozu (tzw. Marszu Śmierci).

W toku śledztwa podjęto intensywną współpracę z Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau. Przewiduje się również nawiązanie współpracy z krajowymi i zagranicznymi instytucjami zajmującymi się dokumentowaniem i ściganiem zbrodni nazistowskich. W oparciu o dane pozyskane z Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau rozpoczęto przesłuchania w charakterze świadków grupy żyjących do dnia dzisiejszego byłych więźniów obozu (blisko 500 osób).

Informacja o stanie i kierunkach postępowań przygotowawczych dotyczących działalności obozu zagłady KL Auschwitz-Birkenau

Instytut Pamięci Narodowej – Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie prowadzi pod sygnaturą akt S 73/06/Zn śledztwo w sprawie naruszenia w okresie od maja 1940 r. do stycznia 1945 r. w Oświęcimiu i innych miejscowościach prawa międzynarodowego stanowiącego zbrodnię przeciwko ludzkości przez przedstawicieli władzy państwa niemieckiego polegającego na pozbawieniu wolności obywateli polskich poprzez osadzenie ich w obozie koncentracyjnym KL Auschwitz-Birkenau i poddaniu ich tam nieludzkiemu traktowaniu oraz dokonywaniu ich zabójstw, tj. o przestępstwo z art. 1 pkt 1 dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 roku o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (Dz.U. Nr 69 z roku 1946, poz. 377 z późn. zm.) i inne.

Celem śledztwa jest kompleksowe i wszechstronne wyjaśnienie okoliczności przestępstwa, z uwzględnieniem ustaleń poczynionych dotychczas w postępowaniach karnych obejmujących swoim zakresem czyn będący przedmiotem postępowania. W tym zakresie niezbędne jest uwzględnienie dotychczasowych ustaleń, zawartych w aktach postępowań przygotowawczych prowadzonych uprzednio w ramach Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Krakowie dotyczących działalności KL Auschwitz-Birkenau (sygnatura akt S 1/74), przestępstw popełnionych przez doktora Josefa Mengele (sygnatura akt S 51/05/Zn) oraz przestępstw popełnionych w czasie ewakuacji obozu w 1945 r. (sygnatura akt  S 6/73).

Wymogi dotyczące zakresu śledztwa określa art. 297 k.p.k., który stanowi, że celem postępowania przygotowawczego jest:

1. ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo,
2. wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,
3. zebranie danych stosownie do art. 213 i 214,
4. wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody,
5. zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu.

Tak więc w toku postępowania karnego niezbędne jest poczynienie ustaleń dotyczących:

* organizacji i funkcjonowania obozu zagłady KL Auschwitz-Birkenau w kontekście systemu obozów koncentracyjnych i obozów zagłady funkcjonujących w III Rzeszy Niemieckiej;
* danych osób osadzonych w obozie;
* okoliczności pozbawiania życia osób osadzonych w obozie;
* ilości ofiar obozu (w rozumieniu całkowitej ilości uwięzionych oraz ilości osób zgładzonych);
* systemu pracy przymusowej z wykorzystaniem więźniów obozu;
* czynów zabronionych o charakterze jednostkowym popełnionych na szkodę więźniów obozu;
* eksperymentów medycznych i paramedycznych dokonywanych na więźniach obozu;
* likwidacji obozu i przestępstw popełnionych w związku z jego ewakuacją;
* funkcjonariuszy III Rzeszy Niemieckiej pełniących służbę w obozie;
* wyników zakończonych postępowań karnych dotyczących przestępstw popełnionych w związku z funkcjonowaniem obozu.

Dla realizacji zadań wynikających z art. 1 pkt 1 lit. a) i pkt 2 Ustawy oraz art. 297 k.p.k. niezbędne jest pozyskanie dla potrzeb postępowania możliwie jak najdokładniejszych danych o potencjalnych źródłach informacji na temat objęty przedmiotem śledztwa.

Z punktu widzenia zasad prawa karnego potencjalny zakres procesowego zainteresowania obejmuje nie tylko dowody w znaczeniu ścisłym (tj. dowody z dokumentów, zeznań świadków, wyjaśnień oskarżonych, opinii biegłych), ale również tzw. informacje o dowodach, czyli wszelkie dane pozwalające na uzyskanie dowodów w rozumieniu procedury karnej.

Historia ścigania sprawców przedmiotowej zbrodni przedstawia się następująco.

W okresie następująco bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej osądzono (przed Najwyższym Trybunałem Narodowym i sądami okręgowymi) kilkudziesięciu członków załogi obozowej, w tym byłych komendantów Rudolfa Hoessa i Artura Liebehenschela. Sprawy sądowe dotyczące zbrodni w KL Auschwitz-Birkenau zakończyły się w I połowie lat 50-tych XX w. W II połowie lat 50-tych znaczną część osądzonych zbrodniarzy hitlerowskich, w tym skazanych na karę dożywotniego więzienia zwolniono. Politykę karną kształtowała wówczas sprzeczna z ratyfikowanymi przez Polskę konwencjami międzynarodowymi ustawa z dnia 27 kwietnia 1956 r. o amnestii, która stwierdzała m.in., że nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza również w sprawach o czyny z dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 roku o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego:

Art. 8. 1. Nie wszczyna się postępowania, a postępowanie wszczęte umarza się w sprawach o przestępstwa określone:

1) w dekrecie z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (Dz. U. z 1946 r. Nr 69, poz. 377 z późniejszymi zmianami), z wyjątkiem zbrodni określonej w art. 1 pkt 1 tego dekretu,

(…)

3. W sprawach o przestępstwa określone w ust. 1 kary już orzeczone, lecz jeszcze nie wykonane, ulegają darowaniu, złagodzeniu lub zamianie według zasad określonych w art. 3 ust. 1 i art. 4; nie dotyczy to zbrodni określonej w art. 1 pkt 1 dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (Dz. U. z 1946 r. Nr 69, poz. 377 z późniejszymi zmianami).

Oznaczało to, że abolicji polegały przestępstwa np. udziału w niemieckiej organizacji przestępczej (np. służba w SS), czy wydawania osób władzom niemieckim (m.in. tzw. szmalcownictwo).

Kolejne postępowania dotyczące szeroko rozumianej działalności obozu zagłady KL Auschwitz-Birkenau wszczęto w II połowie lat 60-tych i na początku lat 70-tych XX w. W zasobie archiwalnym byłej Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Krakowie problematyki tej dotyczyły postępowania:

* sygn. Zh 1 S 17/73 w sprawie zbrodni wojennej stanowiącej zbrodnię przeciwko ludzkości polegającej na dopuszczaniu się w okresie od 1941 r. do 1945 r. w Oświęcimiu zabójstw i powodowaniu ciężkiego uszczerbku na zdrowiu więźniów przebywających w obozie zagłady KL Auschwitz-Birkenau w związku z prowadzonymi w w/w obozie eksperymentami paramedycznymi, tj. o przest. z art. 1 pkt 1 dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 roku o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego;
* sygn. S 15/73 w sprawie zabójstw popełnionych w okresie od lipca 1944 r. do stycznia 1945 r. w Oświęcimiu i innych miejscowościach przez funkcjonariuszy SS i innych formacji zbrojnych III Rzeszy Niemieckiej, idących na rękę władzy państwa niemieckiego na ewakuowanych więźniach obozu zagłady KL Auschwitz-Birkenau i jego podobozów na trasie marszów ewakuacyjnych, tj. o przest. z art. 1 pkt 1 dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 roku o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego;
* sygn. S 1/74 w sprawie naruszenia w okresie od maja 1940 r. do stycznia 1945 r. w Oświęcimiu i innych miejscowościach prawa międzynarodowego stanowiącego zbrodnię przeciwko ludzkości przez przedstawicieli władzy państwa niemieckiego polegającego na pozbawieniu wolności obywateli polskich poprzez osadzenie ich w obozie koncentracyjnym KL Auschwitz-Birkenau i poddaniu ich tam nieludzkiemu traktowaniu oraz dokonywaniu ich zabójstw, tj. o przestępstwo z art. 1 pkt 1 dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 roku o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego;

Żadne z tych postępowań nie zostało zakończone wydaniem decyzji merytorycznej. Śledztwa kończono mniej lub bardziej szczegółowo uzasadnionymi postanowieniami o zawieszeniu postępowania w II połowie lat 70-tych i w latach 80-tych XX w. W toku tych śledztw nie opracowano postanowień o przedstawieniu ustalonym sprawcom zarzutów zbrodni zabójstw i znęcania się nad więźniami obozu, nie występowano o ich wydanie do władz państw obcych. Przykładem takiego sposobu zakończenia postępowania jest sprawa dotycząca działalności dr Josefa Mengele, wobec którego nie tylko nie sformułowano zarzutów popełnienia konkretnych czynów zabronionych, ale nawet zaniechano opublikowania za nim listu gończego i przeprowadzenia poszukiwań międzynarodowych. W uzasadnieniu postanowienia o zawieszeniu postępowania stwierdzono jedynie, że perspektywa postawienia Josefa Mengele przed polskim sądem jest odległa.

W ostatnich latach PRL w ramach Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce – Instytutu Pamięci Narodowej nie kontynuowano postępowań przygotowawczych dotyczących omawianego zakresu zagadnień. Prace Komisji skupiały się na działalności badawczej i historycznej. Należy jednocześnie zaznaczyć, że kompetencje śledcze Komisji były w myśl ówcześnie obowiązującej ustawy bardzo ograniczone.

Ustalenia byłej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich były udostępniane organom wymiaru sprawiedliwości i organom ścigania krajów tzw. demokracji ludowej, a także Republiki Federalnej Niemiec i Austrii. M.in. w oparciu o te ustalenia, w tym zeznania przesłuchanych świadków, przeprowadzone zostały w RFN w latach 60-tych i 70-tych XX wieku tzw. procesy frankfurckie, w toku których osądzono kilkudziesięciu byłych członków załogi obozowej. Z ustaleń dotyczących sposobu wykorzystania przekazanych dokumentów, prowadzonych przez byłą Komisję wynika, że o ile w przypadku RFN wypadki skazywania byłych członków załogi obozu były względnie częste, o tyle w Austrii działania te okazały się całkowicie nieskuteczne. Zdecydowana większość osób, odnośnie których przekazano materiały stronie austriackiej została bądź uniewinniona, bądź w ogóle odstąpiono od kierowania wobec tych sprawców aktów oskarżenia.

Analiza akt wskazanych wyżej postępowań przez pryzmat art. 22 k.p.k. prowadzi do wniosku, że brak jest w chwili obecnej przesłanek do utrzymania stanu zawieszenia postępowań. W związku z powyższym podjęto już postępowania dotyczące działalności dr Josefa Mengele i zbrodni popełnionych w toku ewakuacji obozu. Podjęte obecnie postępowanie dotyczące szeroko rozumianej działalności obozu zagłady KL Auschwitz-Birkenau wyczerpuje zakres omawianego zagadnienia.

W ramach wszystkich podjętych postępowań stworzono uniwersalną bazę danych, obejmującą kilkadziesiąt szczegółowych pozycji, umożliwiającą analityczne opracowanie wszystkich istotnych procesowo kwestii dotyczących działalności obozu.

W ramach granic wyznaczonych interesem postępowania przygotowawczego tutejsza Komisja będzie wyczerpująco informować przedstawicieli mediów o ustaleniach prowadzonego postępowania.

Komunikat do pokrzywdzonych – byłych więźniów obozu lub członków ich rodzin

W związku z prowadzonym śledztwem w sprawie naruszenia w okresie od maja 1940 r. do stycznia 1945 r. w Oświęcimiu i innych miejscowościach prawa międzynarodowego stanowiącego zbrodnię przeciwko ludzkości przez przedstawicieli władzy państwa niemieckiego polegającego na pozbawieniu wolności obywateli polskich poprzez osadzenie ich w obozie koncentracyjnym KL Auschwitz-Birkenau i poddaniu ich tam nieludzkiemu traktowaniu oraz dokonywaniu ich zabójstw, tj. o przestępstwo z art. 1 pkt 1 dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 roku o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (Dz.U. Nr 69 z roku 1946, poz. 377 z późn. zm.) i inne Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu zwraca się z uprzejmą prośbą do pokrzywdzonych – byłych więźniów obozu lub członków ich rodzin – oraz wszystkich osób posiadających wiedzę o działalności obozu i popełnionych w nim zbrodniach o kontakt i przekazanie informacji, mogących pomóc we wszechstronnym wyjaśnieniu okoliczności będących przedmiotem postępowania.

Osoby zainteresowane proszone są o kontakt z Oddziałową Komisją Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie:

*listowny i osobisty pod adresem 31-012 Kraków, ul. Reformacka 3;
* telefoniczny pod numerem telefonu 12-429-62-35;
* pocztą elektroniczną pod adresem [email protected].