Na Marsz Niepodległości nie pójdę. Tradycję endecji szanuję. Ale jej nie lubię

Kampanię Gazety Wyborczej przeciw endeckiemu Marszowi Niepodległości uważam za hucpę. Te gwizdki, te pomysły żeby blokować legalną manifestacje, służą jednemu: mobilizacji własnych najbardziej zideologizowanych czytelników pod hasłem: Faszyzm nie przejdzie! Tymczasem on nie musi przechodzić, bo po prostu nie nadchodzi.

Ale też przyznam się do zdziwienia wobec tych, którzy mówią: pójdę na Marsz Niepodległości na złość Sewerynowi Blumsztajnowi. Jeśli ktoś uważa się za endeka, proszę bardzo. Ale jeśli nie?

Tradycja endecka to zbiór bardzo konkretnych poglądów i również zachowań. Imponująca była społeczna mobilizacja tego obozu przed pierwszą wojną światową, akcja tajnego nauczania, budzenie świadomości narodowej w warstwach ludowych. Ale już opcja prorosyjska jawi się jako co najmniej kontrowersyjna. Po pierwszej wojnie endecy odrzucali wszelką myśl o wielonarodowej Rzeczpospolitej. Pytanie na ile realna to była skądinąd wizja, ale sposób w jaki narodowcy traktowali wszystkie mniejszości ( w sumie ponad jedną trzecią obywateli), nie wzmacniał a osłabiał państwo, a bywał też zawstydzający. Przekonani, że reprezentują cały naród, wprowadzili do polskiej polityki szczególnie dużą dawkę agresji (kampania przeciw Narutowiczowi w 1922 roku, wojny z Piłsudskim). Ich późniejsza ewolucja była ewolucją w duchu antydemokratycznego skoszarowania myśli politycznej i metod działania. Nie tylko ich skrajny odłam Obóz Narodowo-Radykalny, ale i wiele grup endecji tradycyjnej wzorowało się na faszyzmie. ONR chętnie organizował burdy na ulicach i na uczelniach, atakował żydowskie sklepy, używał przemocy wobec przeciwników. A dziś ludzie mieniący się spadkobiercami ONR właśnie występują wśród organizatorów Marszu.

I to jest jedna strona medalu. Mam wobec ludzi tej duchowej formacji stosunek podobny do tego, jaki wyrażał choćby Lech Kaczyński, przywiązany do tradycji hasła "Za wolność naszą i waszą" zamiast prorosyjskich sympatii, niechętny szowinizmowi, który wykluczając z polskiego narodu ludzi innego pochodzenia, przestawał być tradycyjnym patriotyzmem.

Co powiedziawszy, nie myślę jednak tradycji endeckich delegalizować. Była to wpływowa formacja skupiająca w swoich szeregach wielu ludzi światłych i zasłużonych dla Polski - od jej sympatyka pisarza Władysława Reymonta po działającego w szeregach Stronnictwa Narodowego historyka Władysława Konopczyńskiego. Ludziom, którzy kwestionują zasługi lidera endecji Romana Dmowskiego, przypominam choćby o jego roli na konferencji paryskiej w 1919 roku, gdzie bardzo sprawnie zabiegał o polskie interesy.

To prawda Dmowski był antysemitą, w ostatnich latach życia nawet obsesyjnym. Ale pierwszy przykład z brzegu: co by powiedzieli Amerykanie, gdyby im kazano wyrzucić ze swego panteonu prezydenta T. Woodrowa Wilsona, bo był - wbrew obecnej politycznej poprawności - zwolennikiem segregacji rasowej Murzynów? Wszystko to trzeba widzieć w kontekście historycznym. Dlatego awantury skrajnej lewicy pod pomnikiem Dmowskiego uważałem zawsze, że ponurą hecę zmierzającą do poszatkowania i zubożenia polskiej tradycji. Ruch narodowy wydał tysiące gorących patriotów, którzy złożyli wielką daninę krwi podczas drugiej wojny światowej, i potem w następstwie stalinowskich represji. Rozumiem, że to również ich chcą uczcić dzisiejsi manifestanci.

Niech sobie idą, mam nadzieję, że Eligiusza Niewiadomskiego, mordercy prezydenta Narutowicza, czcić nie będą. Co nie zmienia faktu, że tradycję endecką uważam za w wielu punktach antypatyczną i dla Polski szkodliwą, a dziś w dużej mierze zwietrzałą. Dlatego sam Marszowi Niepodległości przyjrzę się najwyżej jako widz. I namawiam: wróg Wyborczej nie zawsze musi być naszym przyjacielem.