Prof. Marek Dyżewski: Opus Magnum Andrzeja Markowskiego. "Z festiwalu, który wykreował, uczynił ŚWIĘTO MUZYKI I SŁOWA"

Trudno sobie wyobrazić polskie życie muzyczne drugiej połowy XX-ego wieku bez Andrzeja Markowskiego. Bo to On był promotorem najnowszej muzyki polskiej, prowadząc w kraju i na estradach świata prawykonania dzieł takich twórców, jak Kilar, Baird, Lutosławski, Górecki, Penderecki. To On zapoznawał polską publiczność z muzyką Schönberga, Weberna, Strawińskiego, Bouleza, Messiaena, Ligetiego, Varèsa i Xenakisa. To On wprowadził do programów filharmonicznych nieobecne dotąd arcydzieła mistrzów średniowiecza, renesansu i baroku. To On pierwszy – w pamiętnych koncertach krakowskich, na których pod jego kierownictwem zabrzmiało „Vespro”, „Orfeusz”, „Combatimento di Tancredi e Clorinda” – ukazał piękno muzyki Monteverdiego. I to On stworzył nie mającą sobie równych w całym świecie instytucję, jaką jest Międzynarodowy Festiwal Oratoryjno-Kantatowy „Wratislavia Cantans”.

Ten festiwal jest świętem śpiewu, świętem, w którym w całym blasku rozbrzmiewa najstarszy i najwspanialszy instrument muzyczny – ludzki głos. Jest też ów festiwal świętem kantat, mszy, pasji, oratoriów, a więc dzieł, w których muzyka wzniosła się na szczyty doskonałości i piękna. W swym wymiarze duchowym wykreowany przez Andrzeja Markowskiego festiwal jest „świątynią” muzyki sakralnej. Tutaj się spełnia słowo psalmisty: „Niech cała ziemia chwali Pana!”. Tutaj, w kościelnych wnętrzach, rozbrzmiewa obok siebie muzyka różnych wyznań i różnych proweniencji kulturowych: śpiew katolików i śpiew „starszych braci w wierze”, śpiew protestantów i śpiew muzułmanów, hymny Bizancjum i śpiewana modlitwa Prawosławia, pieśń mistycyzmu hinduskiego i pieśń egzystencjalnej trwogi w rytmie flamenco. Festiwal zbliża, uczy postawy ekumenicznej. „Kto jest moim bliźnim?” – na to pytanie z Ewangelii tu pada odpowiedź: bliźnim jest „inny”, „z innych stron świata”, „inaczej wielbiący Boga”. Swą muzyką festiwal pomaga zrozumieć prawdę, iż „cała ziemia, która chwali Pana” jest wielką rodziną ludzką, jest wspólnym domem bliźnich.

„Wratislavia Cantans” jest niewątpliwie dziełem życia Andrzeja Markowskiego. Dziełem skupiającym w sobie to, czego doświadczył na różnych polach swej działalności, i to, jak rozumiał tej działalności cel. Nawet lata, które poświęcił muzyce teatralnej, okazały się mieć znaczenie dla jego festiwalu. W teatrze przedmiotem fascynacji Markowskiego stała się sztuka słowa i cała sfera kultury, która dzięki słowu istnieje. Dlatego z festiwalu, który wykreował, uczynił ŚWIĘTO MUZYKI I SŁOWA. Uważał, iż w oratoriach równie ważny jak głos Bacha, Haendla, Honnegera czy Strawińskiego jest głos Homera, Sofoklesa, autorów Biblii, Dantego czy Szekspira. Uważał tak, bo był nie tylko muzykiem, ale też – wielkiej miary humanistą.

Prof. Marek Dyżewski, pianista, publicysta, animator życia muzycznego, były rektor Akademii Muzycznej we Wrocławiu.

FESTIWAL rozpoczyna się 4 września 2025.

— godz. 16:00  w Muzeum Pana Tadeusza wystawa o twórcy z archiwalnymi afiszami i programami festiwalu z racji 60 lecia jego istnienia.

— godz. 18:00 w gmachu NFM odsłonięcie popiersia Andrzeja Markowskiego, dłuta wybitnego artysty rzeźbiarza Bronisława Krzysztofa.

— godz. 19:00 koncert inaugurujący festiwal.

Andrzej Markowski był dyrygentem i kompozytorem. Urodził się 22 sierpnia 1924 roku w Lublinie, zmarł 30 października 1986 roku w Warszawie. W latach 1939–1941 kształcił się w Lublinie (kompozycja), a w latach 1943–1944 w Warszawie (fortepian). W roku 1944 brał czynny udział w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie studiował kompozycję pod kierunkiem Aleca Rowleya w Trinity College of Music w Londynie (1946–1947) oraz Piotra Rytla i Tadeusza Szeligowskiego w PWSM w Warszawie, gdzie uczył się także dyrygentury w klasie Witolda Rowickiego (1947–1955).

Po ukończeniu studiów był dyrygentem Filharmonii Śląskiej w Katowicach (1955–1959), następnie kierowni¬kiem artystycznym i pierwszym dyrygentem orkiestry Filharmonii Krakowskiej (1959–1964). W 1959 roku utworzył w Krakowie orkiestrę kameralną i w niedługim czasie zorganizował cykl koncertów „Musica Antiqua et Nova” i festiwal Krakowska Wiosna Młodych Muzyków, na którym dokonał prawykonań utworów między innymi Krzysztofa Pendereckiego i Grażyny Bacewicz. Z Filharmonią Krakowską odbył tournée po Włoszech, Belgii i Stanach Zjednoczonych.

W roku 1965 zdecydował się na objęcie stanowiska dyrektora Filharmonii Wrocławskiej i doprowadził do otwarcia jej własnej, nowej siedziby. Rok później powo¬łał do życia festiwal oratoryjno-kantatowy Wratislavia Cantans i objął funkcję jego dyrektora artystycznego (1966–1976); kierował równocześnie Festiwalem Polskiej Muzyki Współczesnej oraz Festiwalem Muzyki Organowej i Klawesynowej we Wrocławiu. W roku 1970 z Orkiestrą Filharmonii Narodowej wziął udział w podróży koncertowej po krajach Dalekiego i Bliskiego Wschodu. W latach 1971–1977 pełnił funkcję dyrygenta i wicedyrektora artystycznego Filharmonii Narodowej w Warszawie. W latach siedemdziesiątych odbył tournée po Anglii z WOSPR i dwukrotne tournée po Japonii z Tokyo Philharmonic Orchestra. Od 1980 roku był dyrygentem w Groningen w Holandii. W 1982 roku objął kierownictwo artystyczne Filharmonii Łódzkiej.

Andrzej Markowski był wielkim popularyzatorem muzyki polskiej w kraju i na świecie. Dyrygował w Berlinie, Mediolanie (La Scala), Amsterdamie (Royal Concertgebouw Orchestra), Brukseli (Palais des Beaux-Arts), Paryżu, Barcelonie, Madrycie, Kolonii, Lipsku, Dreźnie, Montreux, Teheranie, Bejrucie, Melbourne, Moskwie, Kopenhadze, Oslo, Darmstadcie, Buenos Aires, Meksyku, we Florencji i Frankfurcie. Prowadził koncerty ze światowej sławy artystami, takimi jak Artur Rubinstein, Dawid Ojstrach, Isaac Stern, Maurizio Pollini, Henryk Szeryng, Krystian Zimerman, Julius Katchen, Vlado Perlemuter czy Jorge Bolet.

Cieszył się opinią znakomitego interpretatora muzyki dawnej – prowadził po raz pierwszy w Polsce takie dzieła, jak „Vespro della Beata Vergine” i „Il combattimento di Tancredi e Clorinda” Monteverdiego, „Mesjasz” i „Juda Machabeusz” Händla, ale też operę „Peleas i Melizanda” Debussy’ego. Zasłynął także jako wybitny odtwórca muzyki współczesnej – propagował ją na estradach polskich i zagranicznych. Wielokrotnie dyrygował na Biennale di Venezia i podczas festiwalu Sagra Musicale Umbra w Perugii. Trzykrotnie dyrygował Orkiestrą La Scala w Mediolanie. Występował ponad dwadzieścia pięć razy na festiwalu Warszawska Jesień, był również członkiem jego komisji repertuarowej (1971–1981); dokonał na festiwalu polskich i światowych prawy¬konań utworów, między innymi Krzysztofa Pendereckiego, Henryka Mikołaja Góreckiego, Kazimierza Serockiego, Tomasza Sikorskiego, Bolesława Szabelskiego, Witolda Szalonka, Pawła Szymańskiego czy Witolda Lutosławskiego, Györgya Ligetiego, Pierre’a Bouleza, Hansa Wernera Henzego, Charlesa Ivesa, Iannisa Xenakisa, Luigiego Nono i Brunona Maderny.

Jako kompozytor zdobył ogromne uznanie, pisząc muzykę do ponad trzydziestu pięciu filmów krótko- i długometrażowych, między innymi do „Pokolenia”, „Popiołów”, „Przekładańca” Andrzeja Wajdy, „Pana Wołodyjowskiego” Jerzego Hoffmana czy do eksperymentalnych filmów Andrzeja Munka, Waleriana Borowczyka, Jana Lenicy i Tadeusza Makarczyńskiego. Zainspirował Andrzeja Wajdę do realizacji filmu „Dyrygent”. Pisał także muzykę do teatru.

W 1965 roku otrzymał nagrodę II stopnia Ministerstwa Kultury i Sztuki, w 1974 – nagrodę państwową I stopnia za wybitne kreacje artystyczne na Warszawskiej Jesieni oraz dwukrotnie nagrodę krytyków – statu¬etkę Orfeusza (1968, 1971). W latach 1969 i 1971 był laureatem dorocznej nagrody Związku Kompozytorów Polskich. W roku 1974 zdobył Grand Prix du Disque Académie Charles Cros we Francji za nagranie „Jutrzni” Krzysztofa Pendereckiego.

Andrzej Markowski pozostawił ogromny wkład w rozwój kultury muzycznej w Polsce i na świecie.