Bądź wierny. Idź! „Jacek Adamas dosłownie wydobywa słowa Herberta na światło dzienne, podejmując problem ich aktualności”

Wyobraź sobie, że po długiej wędrówce docierasz do domu przyjaciela. Po krótkiej chwili radości ze spotkania, on zwraca się do ciebie z prostym, ale stanowczym zaproszeniem: – Chodź ze mną. Zdejmujesz buty, a on prowadzi cię zarośniętą, leśną ścieżką. W gęstwinie bukowo-brzozowego zagajnika, pośród pierwszych jesiennych liści, dostrzegasz betonowe kolumny wyrastające z ziemi. Na ich powierzchni pojawiają się słowa: „tylko”, „odważny”, „zdobędziesz”, „szpiclów”, „siostra Pogarda”, „zostałem”, „bo tylko tak”, „potrzebują twego”….

Chaotyczne i na pozór bezładne, ale coś w nich cię porusza. Wtedy zdajesz sobie sprawę, że znasz te słowa. To nie przypadek – słyszałeś je już dawno.

„Idź dokąd poszli tamci, do ciemnego kresu…”

— zaczynasz szeptać słowa Zbigniewa Herberta z „Przesłania Pana Cogito”. Twoje serce bije mocniej.

„ po złote runo nicości twoją ostatnią nagrodę

idź wyprostowany wśród tych co na kolanach

wśród odwróconych plecami i obalonych w proch

ocalałeś nie po to aby żyć

masz mało czasu trzeba dać świadectwo

bądź odważny gdy rozum zawodzi bądź odważny

w ostatecznym rachunku jedynie to się liczy

a Gniew twój bezsilny niech będzie jak morze ilekroć usłyszysz głos poniżonych i bitych

niech nie opuszcza ciebie twoja siostra Pogarda

dla szpiclów katów tchórzy - oni wygrają

pójdą na twój pogrzeb i z ulgą rzucą grudę

a kornik napisze twój uładzony życiorys

i nie przebaczaj zaiste nie w twojej mocy

przebaczać w imieniu tych których zdradzono o świcie

strzeż się jednak dumy niepotrzebnej

oglądaj w lustrze swą błazeńską twarz

powtarzaj: zostałem powołany - czyż nie było lepszych

strzeż się oschłości serca kochaj źródło zaranne

ptaka o nieznanym imieniu dąb zimowy

światło na murze splendor nieba

one nie potrzebują twego ciepłego oddechu

są po to aby mówić: nikt cię nie pocieszy

czuwaj - kiedy światło na górach daje znak - wstań i idź

dopóki krew obraca w piersi twoją ciemną gwiazdę

powtarzaj stare zaklęcia ludzkości bajki i legendy

bo tak zdobędziesz dobro którego nie zdobędziesz

powtarzaj wielkie słowa powtarzaj je z uporem

jak ci co szli przez pustynię i ginęli w piasku

a nagrodzą cię za to tym co mają pod ręką

chłostą śmiechu zabójstwem na śmietniku

idź bo tylko tak będziesz przyjęty do grona zimnych czaszek

do grona twoich przodków: Gilgamesza Hektora Rolanda

obrońców królestwa bez kresu i miasta popiołów

Po powrocie do domu, przyjaciel zasiada na żelaznym tronie i mówi: – Jestem zmęczony. Z oszołomieniem w sercu, bierzesz Miłość Swojego Życia za rękę i szepczesz: – Chodź ze mną. Na pierwszym rozwidleniu gubicie się, ale nagle staje przed wami kilkuletni chłopczyk. – Jestem Franio. Wiem, gdzie idziecie. Zaprowadzę was tam. Franio, mały przewodnik, prowadzi was z naturalną pewnością. Docieracie na miejsce i przez chwilę stajecie w milczeniu, otoczeni słowami wyrastającymi z ziemi.

Za zgodą przyjaciela dodajesz na krótką chwilę trzy słowa: Bóg, Honor, Ojczyzna. Wpisujesz je między „zostałem” a „wstań” – dopełniają całość, tworząc uniwersalne przesłanie.

Wyobrażasz sobie to miejsce? Jeśli nie, to wiedz, że ono istnieje.

Pierwsza Wiejska Galeria Sztuki Współczesnej w Worławkach, dzieło Jacka Adamasa, jest miejscem, gdzie sztuka przemawia głosem tych, którzy byli przed nami. Gdzie każde słowo, wyryte w betonie, przypomina o wartościach, o które warto walczyć. Pamiętaj tylko, aby zdjąć buty .To nie tylko wyraz szacunku dla przestrzeni, ale i dla słowa, które tam mieszka.

„Na początku było słowo, a słowo było u Boga, i Bogiem było słowo” (Jana 1:1).

Gdy żegnacie się, przyjaciel przekazuje ci swój żelazny tron: – Zabierz go ze sobą. Gdy poczujesz zmęczenie, usiądź i odpocznij.

Dziękuję Jacku.

W 2019 roku zastałem Mistrza przy pracy nad tym projektem i zapamiętałem jego dłonie, dłonie poranione do krwi. To jego forma walki, jego świadectwo.

Dzieło Jacka Adamasa zostało zaprezentowane w 2021 roku na wystawie w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie.

Kurator wystawy Marcel Skierski napisał:

„Celem wystawy …Idź w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski jest pokazanie twórczego dialogu między pracami Jacka Adamasa – autora instalacji artystycznych i inicjatora akcji partycypacyjnych w przestrzeni publicznej – a poezją Zbigniewa Herberta. Adamas dosłownie wydobywa słowa Herberta na światło dzienne, podejmując problem ich aktualności w obecnym kontekście społecznym i w odniesieniu do indywidualnej recepcji twórczości poety. Krytycznie ujmuje recepcję dziedzictwa Herberta, sprowadzonego najczęściej do dźwięczących w uszach każdemu Polakowi pustych sloganów, w większości przyjmowanych bezrefleksyjnie i pozostających bez wpływu na otaczającą nas rzeczywistość.

Aranżacja ekspozycji oparta jest na odwróceniu charakterystycznego dotychczas funkcjonowania prac Adamasa. Prezentowane zazwyczaj na ulicach polskich miast dzieła tym razem pokazane zostaną w przestrzeniach galerii w porządku bliskim teatralnej scenografii. Sposób przemieszczania się po ekspozycji i wynikająca z tego narracja pokazu odzwierciedla wysiłek intelektualny konieczny do przyswojenia Przesłania Pana Cogito.

Jacek Adamas jest jednym z najważniejszych twórców nurtu sztuki krytycznej. W 1993 roku obronił dyplom w pracowni prof. Grzegorza Kowalskiego na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (Wydział Rzeźby). Tworzy głównie instalacje, które prezentuje w przestrzeni publicznej, odnosząc je do aktualnego kontekstu społeczno-politycznego. W 2020 otrzymał doroczną Nagrodę Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.”

Tekst i zdjęcia: Andrzej M. Żak