Wyobraź sobie, że po długiej wędrówce docierasz do domu przyjaciela. Po krótkiej chwili radości ze spotkania, on zwraca się do ciebie z prostym, ale stanowczym zaproszeniem: – Chodź ze mną. Zdejmujesz buty, a on prowadzi cię zarośniętą, leśną ścieżką. W gęstwinie bukowo-brzozowego zagajnika, pośród pierwszych jesiennych liści, dostrzegasz betonowe kolumny wyrastające z ziemi. Na ich powierzchni pojawiają się słowa: „tylko”, „odważny”, „zdobędziesz”, „szpiclów”, „siostra Pogarda”, „zostałem”, „bo tylko tak”, „potrzebują twego”….

Chaotyczne i na pozór bezładne, ale coś w nich cię porusza. Wtedy zdajesz sobie sprawę, że znasz te słowa. To nie przypadek – słyszałeś je już dawno.

„Idź dokąd poszli tamci, do ciemnego kresu…”

— zaczynasz szeptać słowa Zbigniewa Herberta z „Przesłania Pana Cogito”. Twoje serce bije mocniej.

„ po złote runo nicości twoją ostatnią nagrodę

idź wyprostowany wśród tych co na kolanach

wśród odwróconych plecami i obalonych w proch

ocalałeś nie po to aby żyć

masz mało czasu trzeba dać świadectwo

bądź odważny gdy rozum zawodzi bądź odważny

w ostatecznym rachunku jedynie to się liczy

a Gniew twój bezsilny niech będzie jak morze ilekroć usłyszysz głos poniżonych i bitych

niech nie opuszcza ciebie twoja siostra Pogarda

dla szpiclów katów tchórzy - oni wygrają

pójdą na twój pogrzeb i z ulgą rzucą grudę

a kornik napisze twój uładzony życiorys

i nie przebaczaj zaiste nie w twojej mocy

przebaczać w imieniu tych których zdradzono o świcie

strzeż się jednak dumy niepotrzebnej

oglądaj w lustrze swą błazeńską twarz

powtarzaj: zostałem powołany - czyż nie było lepszych

strzeż się oschłości serca kochaj źródło zaranne

ptaka o nieznanym imieniu dąb zimowy

światło na murze splendor nieba

one nie potrzebują twego ciepłego oddechu

są po to aby mówić: nikt cię nie pocieszy

czuwaj - kiedy światło na górach daje znak - wstań i idź

dopóki krew obraca w piersi twoją ciemną gwiazdę

powtarzaj stare zaklęcia ludzkości bajki i legendy

bo tak zdobędziesz dobro którego nie zdobędziesz

powtarzaj wielkie słowa powtarzaj je z uporem

jak ci co szli przez pustynię i ginęli w piasku

a nagrodzą cię za to tym co mają pod ręką

chłostą śmiechu zabójstwem na śmietniku

idź bo tylko tak będziesz przyjęty do grona zimnych czaszek

do grona twoich przodków: Gilgamesza Hektora Rolanda

obrońców królestwa bez kresu i miasta popiołów

Po powrocie do domu, przyjaciel zasiada na żelaznym tronie i mówi: – Jestem zmęczony. Z oszołomieniem w sercu, bierzesz Miłość Swojego Życia za rękę i szepczesz: – Chodź ze mną. Na pierwszym rozwidleniu gubicie się, ale nagle staje przed wami kilkuletni chłopczyk. – Jestem Franio. Wiem, gdzie idziecie. Zaprowadzę was tam. Franio, mały przewodnik, prowadzi was z naturalną pewnością. Docieracie na miejsce i przez chwilę stajecie w milczeniu, otoczeni słowami wyrastającymi z ziemi.

Za zgodą przyjaciela dodajesz na krótką chwilę trzy słowa: Bóg, Honor, Ojczyzna. Wpisujesz je między „zostałem” a „wstań” – dopełniają całość, tworząc uniwersalne przesłanie.

Wyobrażasz sobie to miejsce? Jeśli nie, to wiedz, że ono istnieje.

Pierwsza Wiejska Galeria Sztuki Współczesnej w Worławkach, dzieło Jacka Adamasa, jest miejscem, gdzie sztuka przemawia głosem tych, którzy byli przed nami. Gdzie każde słowo, wyryte w betonie, przypomina o wartościach, o które warto walczyć. Pamiętaj tylko, aby zdjąć buty .To nie tylko wyraz szacunku dla przestrzeni, ale i dla słowa, które tam mieszka.

„Na początku było słowo, a słowo było u Boga, i Bogiem było słowo” (Jana 1:1).

Gdy żegnacie się, przyjaciel przekazuje ci swój żelazny tron: – Zabierz go ze sobą. Gdy poczujesz zmęczenie, usiądź i odpocznij.

Dziękuję Jacku.

W 2019 roku zastałem Mistrza przy pracy nad tym projektem i zapamiętałem jego dłonie, dłonie poranione do krwi. To jego forma walki, jego świadectwo.

Dzieło Jacka Adamasa zostało zaprezentowane w 2021 roku na wystawie w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie.

Kurator wystawy Marcel Skierski napisał:

„Celem wystawy …Idź w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski jest pokazanie twórczego dialogu między pracami Jacka Adamasa – autora instalacji artystycznych i inicjatora akcji partycypacyjnych w przestrzeni publicznej – a poezją Zbigniewa Herberta. Adamas dosłownie wydobywa słowa Herberta na światło dzienne, podejmując problem ich aktualności w obecnym kontekście społecznym i w odniesieniu do indywidualnej recepcji twórczości poety. Krytycznie ujmuje recepcję dziedzictwa Herberta, sprowadzonego najczęściej do dźwięczących w uszach każdemu Polakowi pustych sloganów, w większości przyjmowanych bezrefleksyjnie i pozostających bez wpływu na otaczającą nas rzeczywistość.

Aranżacja ekspozycji oparta jest na odwróceniu charakterystycznego dotychczas funkcjonowania prac Adamasa. Prezentowane zazwyczaj na ulicach polskich miast dzieła tym razem pokazane zostaną w przestrzeniach galerii w porządku bliskim teatralnej scenografii. Sposób przemieszczania się po ekspozycji i wynikająca z tego narracja pokazu odzwierciedla wysiłek intelektualny konieczny do przyswojenia Przesłania Pana Cogito.

Jacek Adamas jest jednym z najważniejszych twórców nurtu sztuki krytycznej. W 1993 roku obronił dyplom w pracowni prof. Grzegorza Kowalskiego na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (Wydział Rzeźby). Tworzy głównie instalacje, które prezentuje w przestrzeni publicznej, odnosząc je do aktualnego kontekstu społeczno-politycznego. W 2020 otrzymał doroczną Nagrodę Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.”

Tekst i zdjęcia: Andrzej M. Żak