„Nie ocenzurowano” - polska sztuka niezależna lat 80. Największa od lat wystawa sztuki polskiej w Czechach

Kutná Hora to położona godzinę jazdy od Pragi perełka średniowiecznej i barokowej architektury. To także siedziba jednej z najważniejszych w Czechach galerii sztuki – Galerii Środkowoczeskiej GASK, ulokowanej w zabytkowym kompleksie dawnego kolegium jezuickiego. 27 maja właśnie w tym miejscu otwarto największą od kilku lat wystawę sztuki polskiej w Republice Czeskiej.

Przekrojowa wystawa polskiej sztuki niezależnej lat 80. XX wieku – „Nie ocenzurowano” powstała dzięki współpracy GASK z Centrum Sztuki Współczesnej - Zamek Ujazdowski w Warszawie, Instytutem Adama Mickiewicza i Instytutem Polskim w Pradze. Jest to prezentacja polskiego odpowiednika ówczesnego czeskiego artystycznego „undergroundu”, sztuki reagującej na rzeczywistość Solidarności i stanu wojennego. To sztuka zaangażowana i zanurzona w kontekście historycznym, a jednocześnie wciąż dziś aktualna. W przestrzeniach GASK-u są pokazywane prace kilkudziesięciu artystów, którzy w latach 80., w proteście przeciwko ogłoszeniu stanu wojennego, bojkotowali politykę kulturalną władz PRL.

Niezbędne stało się poszukiwanie przez artystów nieoficjalnych sposobów dzielenia się swoją twórczością z odbiorcami. Jednym z pierwszych i oryginalnych sposobów były „wystawy walizkowe”, gdzie wystawiający artyści tworzyli małe obrazy lub zminiaturyzowane repliki dużych prac, które następnie były przenoszone w walizce z mieszkania do mieszkania, gdzie odbywały się prezentacje sztuki poza zasięgiem wszechobecnej cenzury

— stwierdził prof. Tadeusz Boruta, autor koncepcji wystawy.

Kurator czeskiej galerii, Richard Drury, dodał w trakcie wernisażu, że jednym z najciekawszych dla czeskiego odbiorcy wymiarów wystawy jest silny element religijny. Niezależny ruch artystyczny szybko znalazł przestrzeń dla publicznych wystaw przy Kościele rzymskokatolickim, który był wówczas znaczącą siłą społeczną i otworzył się na twórców sprzeciwiających się reżimowi komunistycznemu.

GALERIA ZDJĘĆ:

fot. Daniel Echaust, Kateřina Simerová

Poza kontrolą cenzury powstawały niezliczone dzieła sztuki, literatury, dramatu i muzyki, których twórcy manifestowali swoją niezależność, wiedząc, że tylko kultura może wyrazić tę fundamentalną potrzebę człowieka, jaką jest pragnienie wolności. Na kluczowy element dialogu pomiędzy artystami a społeczeństwem, którego głosem stali się w czasie zniewolenia, zwrócił uwagę w swoim liście minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński. List odczytał dyrektor CSW Piotr Bernatowicz.

Jedną z ciekawostek wystawy jest nigdzie wcześniej niepokazywany szkicownik Andrzeja Wajdy do spektaklu „Wieczernik” z roku 1985. Szkicownik ten ma niezwykłą wartość, gdyż jest żywym zapisem dotyczącym legendarnego przedstawienia z Kościoła Bożego Miłosierdzia, które reżyser przygotował na motywy sztuki Ernesta Brylla. Poza notatkami, Wajda pozwala nam zachwycać się jego doskonale namalowanymi akwarelami. Szkicownik udostępniło na wystawę Muzeum Manggha w Krakowie.

To największa wystawa polskiej sztuki w Czechach w ostatnich latach. W dodatku dotyka momentu historycznego, w którym Polska i kultura polska odgrywała dla Czechów, przynajmniej tych pragnących wolności, szczególną rolę. Była inspiracją i znakiem nadziei

— mówi dyrektor Instytutu Polskiego w Pradze Maciej Ruczaj.

SIEDEM OBSZARÓW

Wystawa „Nie ocenzurowano” jest próbą ukazania fenomenu polskiego, niezależnego ruchu kulturalnego lat 80. Ekspozycja w GASK prezentuje siedem obszarów tematycznych, których nazwy zaczerpnięte zostały z tytułów ważnych wystaw niezależnych lat 80. lub istotnych dla tamtego czasu prac artystycznych (Duszno, Pomarańczowa alternatywa, Wystawa walizkowa, Wieczernik, Mozół, Krzyż kwietny, Przeciw złu, przeciw przemocy, Znak krzyża, Obraz więzienny, Wściekły pies na zielonym tle). Wystawa przedstawia więc nie tylko prace artystyczne powstałe w czasach PRL-u, ale także współczesne fotografie, plakaty i dokumenty z antyreżimowych happeningów, wystaw walizkowych w oryginalnej odsłonie, teatr niezależny i wiele innych.

Prezentowana sztuka ukazuje jednostki i społeczeństwo w okresie represji, a także najważniejsze wydarzenia z tamtego okresu, takie jak zabójstwo „kapelana” Solidarności - księdza Jerzego Popiełuszki, czy pokojowe protesty w formie krzyży kwiatowych układanych w przestrzeni publicznej, z których jeden zakończył się zastrzeleniem trzech protestujących.

Podczas wernisażu 27 maja wystąpiła legenda muzyki niezależnej tamtego okresu Lech Janerka z zespołem.

Wystawie towarzyszyć będzie cykl wykładów, projekcji filmowych i debat odbywających się w GASK oraz w Pradze – w Bibliotece Václava Havla i kinie Narodowego Archiwum Filmowego Ponrepo. Wśród tematów wydarzeń towarzyszących pojawią się między innymi spotkania poświęcone obecnej sytuacji artystów na Białorusi.

Wystawa „Nie ocenzurowano - polska sztuka niezależna lat 80” będzie prezentowana w terminie 28 maja - 17 września 2023 roku w GASK-u. Kuratorem wystawy jest Tadeusz Boruta, a ze strony GASK - Richard Drury.

WUj