Mijają dokładnie 23 lata, odkąd nie ma z nami wybitnego polskiego poety, eseisty, prozaika, Zbigniewa Herberta. Został zapamiętany nie tylko jako jeden z najwybitniejszych (jeśli nie najwybitniejszy) poetów polskich XX wieku, ale także jako bezkompromisowy, niezłomny człowiek, nonkonformista.

CZYTAJ TAKŻE: WYWIAD „SIECI”. Bronisław Wildstein: Żyjemy w rzeczywistości, która stoi na głowie, w której dziwki ubolewają nad upadkiem cnoty

Młodość we Lwowie

Zbigniew Herbert urodził się 29 października 1924 r. we Lwowie, gdzie spędził całe dzieciństwo i wczesną młodość. Rodzina przyszłego poety pochodziła prawdopodobnie z Anglii, do Galicji przybyła zaś z Wiednia. Ojciec, Bolesław, był półkrwi Ormianinem, legionistą i obrońcą Lwowa. Matka, Maria pochodziła z rodziny Kaniaków. Kiedy po wkroczeniu Niemców do Lwowa pobierał nauki na tajnych kompletach, prawdopodobnie również zaangażował się w działalność AK. W roku 1944 r. w obawie przed Sowietami rodzina Herbertów opuściła Lwów.

Moja bezbronna ojczyzna przyjmie cię najeźdźco

a droga którą Jaś Małgosia dreptali do szkoły

nie rozstąpi się w przepaść

(Zbigniew Herbert, 17 IX. Wiersz z tomu Raport z oblężonego Miasta i inne wiersze)

Zbigniew Herbert z wykształcenia był prawnikiem i ekonomistą, studiował również filozofię - m.in. u swojego późniejszego mistrza, prof. Henryka Elzenberga.

więc lepiej Marku spokój zdejm

i ponad ciemność podaj rękę

niech drży gdy bije w zmysłów pięć

jak w wątłą lirę ślepy wszechświat

zdradzi nas wszechświat astronomia

rachunek gwiazd i mądrość traw

i twoja wielkość zbyt ogromna

i mój bezradny Marku płacz

(Zbigniew Herbert, Do Marka Aurelego, z tomu Struna światła)

Bezkompromisowa postawa

Poetę charakteryzowała bezkompromisowa postawa zarówno wobec socrealizmu (wyłamywał się z nurtu narzuconego twórcom przez komunistyczne władze), komunizmu, jak i później wobec III RP i jej autorytetów. Część krytyków i historyków literatury uważa, że to właśnie ze względu na bezkompromisową postawę wobec komunizmu nigdy nie doczekał się Literackiej Nagrody Nobla, choć od końcówki lat 60. był poważnym pretendentem do tego wyróżnienia.

Wyjątkowa relacja łączyła Herberta z polskim noblistą Czesławem Miłoszem. Z jednej strony toczył się między nimi poważny spór ideowy, z drugiej obu poetów łączyła niezwykle silna przyjaźń.

Zbigniew Herbert nie zgadzał się z postawą Miłosza wobec komunizmu. Czesław Miłosz także nie szczędził poecie uszczypliwości, w listach do Międzyrzeckich zastanawiając się m.in., dlaczego - i na jakiej zasadzie - Herbert tak często wyjeżdża na Zachód, a także przypisując poecie poglądy endeckie. Jak wspominała żona Zbigniewa Herberta, tuż przed śmiercią miał z noblistą bardzo serdeczną rozmowę. Kiedy jednak Czesław Miłosz zasugerował, żeby jego przyjaciel zechciał rozmawiać także z Adamem Michnikiem, Herbert odmówił.

W swojej twórczości poeta już na wiele lat przedtem jak w Polsce ustanowiono Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych upominał się o pamięć bohaterów, którzy po 1945 r. nadal walczyli o prawdziwie wolną Polskę. Pięknie pisał o polskich oficerach pomordowanych w Katyniu.

„Dlaczego klasycy” i Pan Cogito

Wielką miłością Zbigniewa Herberta była kultura śródziemnomorska, w swojej twórczości chętnie nawiązywał do historii i mitologii starożytnej.

generałowie ostatnich wojen

jeśli zdarzy się podobna afera

skomlą na kolanach przed potomnością

zachwalają swoje bohaterstwo

i niewinność

oskarżają podwładnych

zawistnych kolegów

nieprzyjazne wiatry

Tukidydes mówi tylko

że miał siedem okrętów

była zima

i płynął szybko

(Zbigniew Herbert Dlaczego klasycy - z tomu Napis)

Charakterystyczna dla jego twórczości była również postać Pana Cogito.

Wymyśliłem tę postać, żeby mówiła za mnie, bo sam nie bardzo lubię bezpośrednich zwierzeń. Ale nie zawsze się z nią zgadzam

— mówił Zbigniew Herbert w rozmowie z Polskim Radiem.

Jak przekonywał, Pan Cogito pomagał mu nieco zdystansować się zarówno od wydarzeń, jak i czytelnika.

Pośmiertnie poeta został odznaczony Orderem Orła Białego. Na swoim koncie ma także ponad 20 nagród literackich.

JJ/Polskie Radio, Fundacja Herberta, przystanekhistoria.pl