„Literatura i Pamięć” to nowa seria wydawnicza, której prezentacja odbyła się w środę w Belwederze w Warszawie. IPN zapowiada, że seria przedstawi także te dzieła, które w czasach komunistycznej cenzury nie miały szans na pełne zaistnienie w świadomości społecznej.

To niezwykle ważna luka w świadomości narodowej, wymagająca długofalowej i konsekwentnej pracy.

Pierwsze tomy nowej serii dotyczą m.in. pisarstwa Józefa Piłsudskiego, ale także jednego z opowiadań Olgi Tokarczuk „Profesor Andrews w Warszawie”, w którym laureatka literackiej Nagrody Nobla opisała wprowadzenie stanu wojennego w Polsce z perspektywy angielskiego uczonego.

Przez wieki literatura nas kształtowała, wyrażała, definiowała. To ona, gdy nie mieliśmy państwa i byliśmy w niewoli, wyrażała nasze marzenia o niepodległej; to ona mówiła o nas i prowadziła do czynu

— powiedział podczas prezentacji prezes IPN Jarosław Szarek, zapewniając, że badacze w IPN wysoko cenią znaczenie kultury, czego dowodem jest nowa seria wydawnicza.

Trzeba budować też pomnik literaturze, by młode pokolenie znało opowieść o 1920 roku

— podkreślił prezes IPN, wskazując na przyszłoroczną - jak mówił - bardzo ważną rocznicę zwycięstwa Polski w wojnie z bolszewikami.

W spotkaniu udział wzięli także - w imieniu gospodarza miejsca - sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta Wojciech Kolarski oraz minister edukacji narodowej Dariusz Piontkowski.

Książki, które będą się ukazywać w tej serii, będą przywracać pamięć o wielkich pisarzach i wielkich zjawiskach literackich; będą opowiadać o historii Polski, która znajduje swoje odbicie w wielkiej literaturze

— podkreślił Wojciech Kolarski.

Minister edukacji dodał z kolei, że seria wpisze się w działania MEN związane z przywracaniem pamięci nie tylko o postaciach, które walczyły o wolną Polskę z bronią w ręku lub związanych z tradycją pozytywizmu, ale także o tych literatach i autorach, którzy - jak mówił - „zniknęli z powszechnej świadomości”.

Na pewno jedna seria wydawnicza mentalności Polaków i znajomości literatury nie zmieni, ale to dobry początek

— ocenił Piontkowski.

Ambicją twórców serii „Literatura i Pamięć” jest - jak podkreślił IPN - „ukazywanie szerokiemu gronu czytelników najwybitniejszych autorów i dzieł, które w czasach komunistycznej cenzury nie miały szans na pełne zaistnienie w świadomości społecznej lub które w ramach polityki kulturalnej PRL były przesłaniane stereotypowymi, tendencyjnymi interpretacjami”. Wydawnictwo będzie obejmować swoim zakresem nie tylko literaturę XX w., ale również wybrane sylwetki pisarzy, utwory i zjawiska z wcześniejszych okresów, które - zdaniem twórców serii - warte są przypomnienia i nowych odczytań.

Nie można opowiadać dziejów Polski, pomijając ogromną rolę literatury, bez niej są one kalekie i uboższe. Nie można zrozumieć własnej tożsamości bez rozpoznania ducha polskości zapisanego w wybitnych, a czasem zapomnianych, dziełach literackich. Literatura polska, zwłaszcza od epoki zaborów aż do czasów nam najbliższych, rozwijała się w ścisłym związku z dziejami narodu – w kraju, na emigracji, na zesłaniach, w różnych obiegach wydawniczych

— podał IPN.

„Serię stworzyliśmy z myślą zarówno o miłośnikach literatury, jak i pasjonatach historii” - dodał Instytut, zaznaczając, że jej adresatami są zwłaszcza nauczyciele języka polskiego i nauczyciele historii oraz studenci historii i polonistyki.

Pierwsze trzy tomy serii, które przedstawiono w Belwederze, dotyczą Józefa Piłsudskiego jako pisarza, poezji Jana Polkowskiego oraz wybranych utworów polskich poetów i prozaików. W tomie dotyczącym Piłsudskiego Agnieszka Kowalczyk omówiła jego działalność pisarską: od publicystyki i utworów wspomnieniowych po opracowania historyczne i teksty użytkowe, np. rozkazy. W kolejnym drugim tomie „Pamięć i godność. O poezji Jana Polkowskiego” Wojciech Kudyba przedstawił twórczość Polkowskiego jako - jak podał Instytut - „ilustrację zaangażowania poety w rzeczywistość Polski od lat sześćdziesiątych XX wieku”.

Trzeci tom to „Dzieje najnowsze w literaturze polskiej. Szkice o współczesnej poezji i prozie” pod red. Antoniego Buchały. W jedenastu szkicach - jak podał IPN - autorzy omówili wybrane utwory m.in. Kazimierza Wierzyńskiego, Józefa Mackiewicza, Józefa Czapskiego, Marka Nowakowskiego, Jarosława Marka Rymkiewicza, Antoniego Libery, Olgi Tokarczuk, Andrzeja Stasiuka i Wojciecha Wencla, pokazując, w jaki sposób odbiła się w tych dziełach historia Polski.

Opowiadanie Tokarczuk „Profesor Andrews w Warszawie”, które pochodzi ze zbioru „Gra na wielu bębenkach”, autor jego analizy - historyk literatury prof. Krzysztof Dybciak - określa jako „groteskowy utwór o ważnych wydarzeniach historycznych”.

Sporo w nim humoru, ale wnikliwa lektura tego krótkiego tekstu prowadzi do poważnych refleksji o ludzkiej egzystencji: indywidualnej i zbiorowej

— napisał badacz, przedstawiając najważniejsze elementy utworu Tokarczuk o angielskim profesorze psychologii, który miał nieszczęście wylądować w Warszawie 12 grudnia 1981 r.

Dla gościa z Anglii dzień przybycia do Polski był w miarę normalnym czasem egzotycznej podróży. Następne dni były zupełnie inne, o wiele trudniejsze, chwilami przypominające senny koszmar albo dziwne stany psychiczne, badane przez profesora Andrewsa

— pisze prof. Dybciak. Doceniając umiejętności pisarskie Tokarczuk, historyk literatury zwraca jednak uwagę, że rzeczywistość stanu wojennego była nie tylko groteskowa, ale również pełna grozy.

Opowiadanie Olgi Tokarczuk jest świetne, lecz do doskonałości zabrakło przedstawienia grozy początków stanu wojennego oraz przykładów ofiarności i odwagi wielu Polek i Polaków

— ocenił historyk literatury, który - jak czytamy w publikacji - w 2017 r. kierował pracami zespołu ekspertów MEN przygotowujących podstawę programową z języka polskiego dla szkół średnich. Od 2016 r. jest też członkiem Narodowej Rady Rozwoju przy Prezydencie RP.

Seria wydawnicza „Literatura i Pamięć”, objęta honorowym patronatem przez prezydenta Andrzeja Dudę, powstała staraniem IPN oraz Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji, której misją jest wspieranie działań mających przyczynić się do poprawy jakości i efektywności systemu oświaty, szkolnictwa wyższego i szkoleń.

gim, PAP