Zamach. Jan Paweł II – 13 maja 1981. Spisek-śledztwo-spowiedź. RECENZJA

13 maj 1981 był jedną z ważniejszych „zwrotnic czasu” w dwudziestym wieku – gdyby wydarzenia na Placu Świętego Piotra miały inny przebieg, żylibyśmy dziś w innym świecie. Wyobraźmy sobie, że w marcu tego samego roku od kuli Johna Hinckleya Jr. ginie Ronald Reagan, a w maju Ali Ağcy udaje się dokonać zamachu na Jana Pawła II. Ja by wyglądała dekada lat osiemdziesiątych i następne bez dwóch najważniejszych demontażystów komunizmu?

Z książki Jacka Tacika o zamachu dowiadujemy się dzięki 25 wywiadom. Nie odpowiadają one na wszystkie pytania (łącznie z najważniejszym – czy na pewno stała za tym karząca ręka ZSRR), ale dają pełną panoramę tego wydarzenia. Skoro nawet osoby obecne wówczas na Placu Świętego Piotra inaczej pamiętają chwilę zamachu (jedni mówią o dwóch strzałach, inni o czterech, inni twierdzą, że „padło trzy do pięciu”), trudno się dziwić, że mają inne zdanie na temat tego, kto mógł za nim stać.

Rozmówcy to między innymi Ali Ağca (na wolności od 2010 roku), Stanisław Dziwisz, Arturo Mari, Rose Hall (postrzelona turystka), czyli uczestnicy i świadkowie tego wydarzenia. To też – co może być pewnym zaskoczeniem – Wojciech Jaruzelski, Lech Wałęsa, Stefan Olszowski (Minister Spraw Zagranicznych PRL) czy Edward Kotowski (rezydent wywiadu PRL w Rzymie), opowiadający o zamachu od strony „politycznej” czy nawet „spiskowej”. Na ile wiarygodnie, to już inna sprawa. Nie może zabraknąć „perspektywy metafizycznej”, z oczywistym kontekstem Fatimy – o czym mówi kardynał Jose Saraiva Martins, Prefekt Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych. Tacik dotarł też do lekarzy operujących papieża, prokuratorów prowadzących śledztwo w sprawie zamachu (w tym Michała Skwary z IPN). Przeprowadził też wywiad z Andrzejem Bacem – organizatorem studenckiego „Białego Marszu” w Krakowie w maju 1981, z którego wynika, że Polacy i wtedy potrafili się jednoczyć. Inna sprawa, że i „komuną” wówczas zamach wstrząsnął – choć, zdaniem Michała Skwary, polskie służby wiedziały o planach zamachu, ale nie zrobiły nic, by temu zapobiec – tak przynajmniej twierdził jeden z przesłuchiwanych byłych funkcjonariuszy wywiadu wojskowego).

Niewiadomych jest mnóstwo, aż dziwne, że zamach nie obrodził w przeróżne „teorie spiskowe”, jak choćby przy zabójstwie Kennedy’ego. Trudno uwierzyć, że motywem był wyłącznie islamski fanatyzm religijny Ağcy i nienawiść do cywilizacji chrześcijańskiej, choć ten rolę religijnego wariata gra całkiem przekonująco. Więc jednak „bułgarski ślad” (w który „oficjalnie” nie wierzył jednak Jan Paweł II) prowadzący na Kreml? Ale według Stefana Olszowskiego „Moskwa była raczej źródłem inspiracji, a nie bezpośrednich rozkazów – chyba że jakiś bułgarski nadgorliwiec ze służb mógł chcieć się wykazać”. Edward Kotowski zaprzecza temu zupełnie – prowadzący do Moskwy „ślad bułgarski” to „brednie, które spreparowała CIA, by zdyskredytować ZSRR” (!). Kotowski chwali się też, że to on uskutecznił papieską pielgrzymkę w 1983 roku, kłamiąc, że rozmowa z Wałęsą zostanie na pewno „zaklepana” po przyjeździe do Polski (Jan Paweł II uzależniał pielgrzymkę od spotkania z Wałęsą, czemu władze PRL kategorycznie się sprzeciwiały). Dodatkowym smaczkiem nakręcającym teorie spiskowe są zeznania wspólnika Agcy, Orala Çelika (w książce opowiada o nich prokurator Rosario Priore) opowiadającego o „dwóch wysoko postawionych kardynałach, którym nie podobała się polityka papieża”. Dezinformacja level master czy coś jest na rzeczy?

Ostateczne słowo wyjaśniające wątpliwości należy do Michała Skwary z IPN – kilkuletnie śledztwo wykluczyło „spisek islamski” i „watykański” i jednoznacznie udowodniło, że był to spisek państw komunistycznych, którego ważnym ogniwem była Bułgaria. Skwara opowiada też o operacji „Papst”, mająćej na celu dezinformację i skierowanie uwagi na samotnego fanatyka religijnego z Turcji zamiast na kraje komunistyczne. W tym świetle wspomniane rewelacje Kotowskiego o „amerykańskim spisku” brzmią dość absurdalnie. Niestety – na pierwszoplanową sprawczą rolę Związku Radzieckiego dowodów nie znaleziono.

5/6

Jacek Tacik, Zamach. Jan Paweł II – 13 maja 1981. Spisek-śledztwo-spowiedź. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2017.

Sławomir Grabowski