Jak koncertowo zepsuć dobry temat? Chętnie zapytałbym o to autora „Spowiedzi masona”, która kilka tygodni temu ukazała się nakładem Oficyny Rytm. Bo przecież masoneria i tajne związki to samograj, który powinien owocować ciekawymi opowieściami. Sam tytuł zaś – „Spowiedź masona” – wydaje się mylący.

Od penitenta oczekujemy przecież wyznania grzechów, natomiast książka Jarosława Wojciecha Krynickiego nie wpisuje się w tę konwencję. Nie dość, że narrator rzeczonych wspomnień raczej nie ma poczucia grzechu, to dodatkowo sprzedaje nam łzawą opowieść o masońskich ideałach. Że niby wolnomularze to istoty szlachetne – za Słowackim prawie aniołowie – którzy w życiu kierują się wskazaniami szlachetnych mężów, którzy z kolei w historii dali się poznać jako twórcy szlachetnych idei oświeceniowych. Takich chodzących wcieleń cnoty można w krajowej i europejskiej polityce obserwować na pęczki i to właśnie ci czcigodni obywatele są świętymi liberalnej demokracji. Pamiętać trzeba jeszcze o tym, że głoszone przez nich hasło Wielkiej Rewolucji Francuskiej – „wolność, równość, braterstwo” – posiada dalszą część, która brzmi „albo śmierć”. A to zmienia postać rzeczy.

Tak więc J. W. Krynicki się wyspowiadał. Zdradził tajemnice loży i wydał książkę. Pierwsza sprawa: jeśli masoneria jest związkiem tajnym, ujawnił tylko tyle, co mógł ujawnić. Z tego powodu wszystko, o czym autor pisze, nie wydaje się ściśle zastrzeżone. Ot, historie z inicjacji wolnomularskiej opowiedziane dość oględnie. Czy przedstawienie loży jako klubu dżentelmenów, którego członkowie przebierają się w śmieszne stroje i ćwiczą krok masoński (proszę wybaczyć moje skojarzenia z Ministerstwem Dziwnych Kroków). Czasem jeszcze wygłaszają referaty, czyli tak zwane deski. Tyle wielkich tajemnic tajnego związku. Druga sprawa: nie mamy gwarancji, że cokolwiek z tego, co autor ujawnił, w rzeczywistości jest prawdą. Za bardzo ten wizerunek wolnomularstwa jest lukrowany. Przypomina klub dyskusyjny złożony z członków o takich samych poglądach. A raczej pozbawionych wyrazistego zdania na jakiekolwiek tematy, głównie polityczne i religijne. Klub ten czci za to cnoty tolerancji i humanizmu. I gdyby nawet tak było, Krynicki powinien umieć o tym wszystkim opowiedzieć.

A że z narracją krucho, „Spowiedź masona” jest jedną z nudniejszych pozycji, które ostatnio zdarzyło mi się czytać.

Z początku jednak nic nie zapowiada czytelniczej katastrofy. Autor, a może raczej narrator, zaczyna snuć swoją opowieść na kilku płaszczyznach. Tą najbardziej współczesną jest historia wstąpienia do masonerii i późniejszy z nią rozbrat. Narrator jednak wciąż masonem się czuje i kieruje się w życiu wskazaniami spod znaku cyrkla i węgielnicy. Oprócz tego dowiadujemy się o młodości protagonisty, o jego studiach wyższych, miłościach i problemach rodzinnych. Zaglądamy w przeszłość i śledzimy seminaryjny epizod, a potem samorządową karierę urzędniczą w małym miasteczku w okolicach Krakowa. Ta przeszłość jest dodatkowo podzielona na osobne historie, które przeplatają się z wątkiem współczesnym i ze sobą nawzajem. 88W efekcie jednak „Spowiedź masona” jest obyczajową pulpą, której narratorem jest typowy facet po przejściach, co to z jednej strony obwinia świat za swoje niepowodzenia osobiste, a z drugiej szczyci się przynależnością i sympatiami do klubu dżentelmenów w fartuszkach**. Bohater ten w dodatku irytuje swoją ignorancją ubraną w szatki filozoficznych zainteresowań. Nie muszę mówić, że jego życiowe maksymy swoją głębią przypominają pewnego brazylijskiego myśliciela dla nastolatek. Śmieszne to i smutne, jak alimenciarz, który płacze koledze w barze, jak to kocha własne dzieci.

Oprócz nudy, która przelewa się przez strony tej książki, jej ocenę obniża manieryczny język. Zbyt dużo w niej nacechowanych emocjonalnie przymiotników, co powoduje efekt fałszywej czułostkowości. Często straszy w niej spójnik „aczkolwiek”; narrator zamiast „moja, moje, mojego” pisze „ma, me, mego”, przełyka „wielkie i koszmarnie ciężkie krople goryczy” i marzy o „dzieleniu się szczęściem z nieodnalezioną dotąd, ale z pewnością istniejącą gdzieś moją drugą połową jabłka”. I żeby przelać tę „kroplę goryczy”, wspomnę jeszcze o kilku felietonach, którymi autor pochwalił się w swojej spowiedzi. Cytować ich nie zamierzam, ale gdyby ktoś chciał dowiedzieć się, jak felietonów nie należy pisać, może zajrzeć do „Spowiedzi masona”. A dlaczego autor to wszystko robi? Jak spowiedź, to spowiedź i trzeba się trochę pochwalić. Co prawda, często padają tu słowa, że mason się nie przechwala i że autopromocja to spora skaza na wolnomularskim sumieniu, ale kilka zdań dalej bohater nie ma skrupułów przed kolejnymi okrągłymi zdaniami na temat własnej osoby.

Świat – zamiast czerpać ze wspaniałych myśli oświeceniowych, zamiast pielęgnować wolność, równość i braterstwo, zamiast mądrze wykorzystywać postępy nauki i techniki – najwyraźniej dąży ku upadkowi. Tak zaczyna się ostatni akapit „Spowiedzi masona” i proszę nie regulować odbiorników! O samym tajnym stowarzyszeniu czytelnik dowiedział się niewiele, za to przyszło mu obcować z podobnymi komunałami przez ponad dwieście stron. Czym jest bowiem wolnomularstwo według Jarosława Wojciecha Krynickiego? Obecnie masoneria jest jedną z ostoi prawdziwych relacji międzyludzkich, przyjaźni, braterstwa. To zupełnie jak u wąsatych Sycylijczyków.

Jarosław Wojciech Krynicki, Spowiedź masona, OW Rytm, Warszawa 2017, ss. 214.

Michał Żarski