Z filmowej szafy: ŁOWCY. Nordic Noir. RECENZJA

Trwający w Toruniu od poprzedniego weekendu Międzynarodowy Festiwal Filmowy Tofifest jak co roku obfituje w sporo ciekawych obrazów. Jednym z ciekawszych pasm jest poświęcona skandynawskiemu kryminałowi seria Nordic Noir. Do tej pory widzowie mogli obejrzeć pochodzący z 2013 roku duński „Nordvest” oraz norweską „Bezsenność”, która później została ponownie nakręcona przez Amerykanów z Alem Pacino w roli głównej. We wtorek wieczorem można było skonfrontować się z już osiemnastoletnimi „Łowcami”, jako że film ten miał premierę w Szwecji w roku 1996.

Skandynawskie kino cenię przede wszystkim za ascetyczność i chłód. I nie piszę tu o Bergmanie, bo to kwestia oczywista jak dwa razy dwa jest cztery. Myślę chociażby o „Polowaniu” z Madsem Mikkelsenem, w którym mała społeczność odmalowana została w zimnych i ponurych barwach, a bohater główny niemal zniszczony przez swoich sąsiadów. Nie bez przyczyny wspominam o tym duńsko-szwedzkim dramacie, bo „Łowcy”, chociaż nakręceni prawie dwie dekady wcześniej, poruszają podobny problem. Tyle, że do jego przedstawienia wykorzystują formułę kryminału. Mamy więc małe miasteczko, które posiada swoje tajemnice, a główna postać, powracający doń policyjny śledczy Erik Bäckström, próbuje przedrzeć się przez gąszcz sekretów, niedomówień i – co gorsza dla niego – zagrożeń. Kryminalna akcja, która dotyczy śledztwa prowadzonego przeciwko lokalnym kłusownikom, umiejętnie splata się z rozwikływaniem rodzinnych tajemnic. A te ukazane są niejako półsłówkami, oszczędnie, niczym u mistrza Bergmana. Z tej Bergmanowskiej atmosfery przenoszą „Łowcy” jeszcze jedno: protestancki chłód prowincji. W zborze ten film się zaczyna i w zborze się kończy. Natomiast spraw wiary nie dotyczy. Te w zasadzie nie istnieją, kościół jest tylko zjawiskiem kulturowym, natomiast charakter Szwedów w filmie Kjella Sundvalla formowany jest przez coś zupełnie innego.

Prowincja odmalowana jest w ciemnych barwach. Brodaci, grubawi, czy atletyczni, ostro popijający mężczyźni dalekiej Północy to pewnie przeciwwaga dla kosmopolitycznego i metroseksualnego Sztokholmu. Zresztą, słowa o przereklamowaniu szwedzkiej stolicy padają z ekranu. Szowinistyczni, rasistowscy mieszkańcy prowincji, dokuczający filipińskiej barmance, to z pewnością figura przesadzona, ale zawierająca ziarno prawdy. W końcu Szwedzi dopiero w latach 70. zrezygnowali z praktyk eugenicznych. A czymże jest sterylizowanie niepełnosprawnych jak nie realizacją marzeń o czystej, białej rasie i błękitnej, nordyckiej krwi. Główni bohaterowie, oprócz detektywa Erika, to więc antypatyczne indywidua, których jedyną pasją jest strzelanie do reniferów i łosi, picie piwa oraz prześladowanie mniejszości etnicznych. Nie wierzę, że tak jest wszędzie, ale biorę za fakt tezę o hermetyczności i ksenofobii Nordyków.

Walorem „Łowców” są również zdjęcia. Te przedstawiają dziką, północną naturę: niekończący się las, poszarpane górskie pasma i niesamowicie plastyczne światło. W takich okolicznościach przyrody główny bohater zdaje się być jeszcze bardziej zagubiony, chociaż z pewnością czuje się w tych krajobrazach jak u siebie. Natura więc wzmaga poczucie zagrożenia i razem z muzyką wzmacnia siłę oddziaływania suspensu. A ten, niczym w najlepszych filmach Hitchcocka, jest wciąż odczuwalny. Wystarczy puścić Erika w las, abyśmy razem z nim odczuli emocje wiążące się z zagrożeniem życia.

Jaka jest więc Szwecja w „Łowcach”? Wcale niedaleka od nas. Zamiatanie spraw pod dywan, niepisane układy i lokalne koterie, podcinanie skrzydeł co bardziej ambitnym i dociekliwym, rozpasana przestępczość i bezradna, skorumpowana policja to sprawy osobliwie nam bliskie. I uniwersalne, bo spotykane w kinie i literaturze pod każdą szerokością geograficzną.

Michał Żarski