ZAREMBA we wSIECI: Milicja jako reżyser

TVP Kultura powtarza filmy polskie z czasów PRL. Czasem są one dowodem na to, że w złych czasach mieliśmy dobre kino. Ale bywają też świadectwem dwuznaczności, a niekiedy łajdactw epoki.

Zawsze się zastanawiam, ile z tego rozumieli sami artyści. Oto przypomniano nam film „Anna i wampir” Janusza Kidawy. Pamiętam, gdzie i kiedy go obejrzałem: warszawskie kino Luna, rok 1983, popołudnie przed pójściem do pracy (dorabiałem jako student). Zrobił na mnie wrażenie.

Człowiek nie był zepsuty setkami horrorów i thrillerów, które stępiły naszą wrażliwość. Pamiętam, że wcześniej szydziłem z milicyjnych kryminałów. Jednak wykreowane przez Kidawę ponure sekwencje pośród mgieł Zagłębia potrafiły przyprawić o dreszcz. Namacalność przaśnych realiów PRL powiększała jeszcze lęki. Ale ta historia działała także dlatego, że nie ukrywano przed widzami, iż ta opowieść o seryjnym mordercy kobiet z lat 60. jest prawdziwa. Podano nawet nazwisko: Zdzisław Marchwicki. Znałem je już wcześniej, bo wprawdzie w PRL chroniono publiczność przed złymi wiadomościami, ale jakieś kryminalne reportaże powstawały. Tym bardziej miałem poczucie, że morderca, niby przedstawiany w filmie jako uosobienie przeciętności w bereciku z antenką, a jednak upozowany na bladego wampira, może minąć mnie na ulicy. Było coś jeszcze. Kidawa robił raczej filmy „konstruktywne”.

Tu także głównym bohaterem pozytywnym był milicjant grany przez arcysocjalistycznego Wirgiliusza Grynia. Ale pojawiły się akcenty krytyczne, piętnowano władzę za ukrywanie prawdy przed społeczeństwem, milicja miała grzeszki, gdy próbowała działać zanadto na skróty. Padały prawie rewolucyjne (choć na tle epoki „Solidarności” już nie tak odkrywcze) słowa o uzasadnionej nieufności wobec oficjalnych komunikatów.

Tym łatwiej było kupić zakończenie. Wina Marchwickiego wydawała się oczywista. Dopiero po latach poznałem sztukę Wojciecha Tomczyka „Wampir”, który przedstawia proces Marchwickiego (a właściwie Marchwickich, bo skazano też dwóch jego braci) jako milicyjną mistyfikację. Wprawdzie mistrz współczesnego dramatu Tomczyk wiele rzeczy tylko przypuszcza, ale film dokumentalny Macieja Pieprzycy ujawnia również szwy zasadniczych wątpliwości co do winy skazanego i potępionego. Kiedy dziś ogląda się film „Anna i wampir”, przechodzi człowieka dreszcz podwójny. Bo tamte morderstwa nadal przerażają. A zarazem dzieło Kidawy jawi się jako część obrzydliwej, okrutnej prowokacji.

Końcowe napisy dziękują Komendzie Wojewódzkiej MO w Katowicach za konsultacje. Milicja nakręciła swój film, na dokładkę zachowujący pozory niezależności? Niewiarygodne, a jednak…

Piotr Zaremba

---

Wydanie odważnego tygodnika młodej Polski z płytą DVD gratis od poniedziałku, 14 lipca w sprzedaży. Cena bez zmian. POLECAMY!

W nowym wydaniu tygodnika „wSieci”: Marzena Nykiel pisze o medialnych manipulacjach w sprawie prof. Chazana, Łukasz Warzecha przestrzega przed nadawaniem wyższości prawu stanowionemu nad naturalnym, Wojciech Surmacz kontynuuje wątek śledztwa dziennikarskiego w sprawie kolejnych odsłon i bohaterów afery taśmowej, a Marta Kaczyńska, która dołączyła do zespołu felietonistów pisma, w swoim debiutanckim komentarzu przekonuje, że udany wakacyjny wypoczynek nie musi rujnować domowego budżetu.