Ech, te lata osiemdziesiąte, kiedy jako dzieciak naprawdę wierzyłem, że zły Reagan chce zrobić dobremu Gorbaczowowi kuku (a przy okazji i nam) i serio bałem się, że w każdej chwili mogę zostać zdmuchnięty jakąś atomówką. Wiedzę czerpałem z telewizji, w której grzyb atomowy i falę uderzeniową pokazywano tak często jak dziś reklamę Biedronki. Niepostrzeżenie epoka stała się historią jak każda inna i zaczyna kusić filmowców. W rękach dobrych scenarzystów ostatnia dekada zimnowojenna może służyć jako tło równie fascynujących historii jak tych umieszczanych w czasach prohibicji czy starożytnego Rzymu. Opowiadający o niej serial „The Americans” jest więcej niż przyzwoity. Być może dlatego, że jego twórca, Joe Weisberg, był oficerem CIA i nie do końca wyssał tę historię z palca. Co ciekawe, sam upiera się, że stworzył raczej historię o małżeństwie niż o polityce...

Twórcy postawili na nie do końca typową historię szpiegowską. Tytułowi Amerykanie to Elizabeth i Philip Jennings, tajni agenci KGB wiodący ówczesnej Ameryce przykładne życie obywateli klasy średniej – tak przykładne, że dorobili się dwójki niczego nieświadomych, kilkunastoletnich dzieci. Pomimo to dusza sowiecka okazuje się mało podatna na kuszenie przez „american dream”.

Na potrzeby dramaturgii wpleciono bohaterów we wszystko, co w świecie technologii i polityki było wówczas istotne. Wkradają się oni do obozu szkoleniowego Contras. Wykradają technologię ARPANET (to taki przodek internetu), Stealth i ECHO. Omal nie zostają zamieszani w zamach na Reagana, który rzeczywiście miał miejsce w 1981 roku. Zabijają każdego, kto może ich zdekonspirować, porywają i torturują ludzi, przybierają kolejne tożsamości itd. Dobrze, że dzisiejszym widzom przypomina się jednoznacznie, że „commies aren't cool”. I cieszy, gdy Elizabeth czuje autentyczną grozę na widok Reagana w telewizji, alarmując, że „Amerykanie wybrali szaleńca na prezydenta”. Ciekawe, co powiedziałaby dzisiaj...

Gdy zaczynałem oglądać serial, wydawało mi się, że bohaterowie będą coraz bardziej wybielani, a ich postępki coraz bardziej relatywizowane, jak w przypadku np. Dextera – na szczęście po drugim sezonie sympatia wobec nich zmalała zamiast wzrosnąć. Większa uwaga poświęcona jest też konfliktowi pokoleń – wychowanie dzieci staje się coraz większym wyzwaniem, gdy te stają się coraz bardziej cwane i odsłaniają hipokryzję rodziców. Przepełniona młodzieńczym idealizmem córka uczestniczy w antywojennych manifestacjach – ponieważ te są organizowane przez jakąś chrześcijańską wspólnotę, rodzice początkowo mówią stanowcze nie „religijnej propagandzie” (chciałoby się powiedzieć „i kto to mówi”). Ale gdy okazuje się, że przy okazji można dowalić polityce Reagana – córka dostaje zielone światło. Dobrze, że pokazano, jak naiwnością bywał pacyfizm, bo różne antywojenne ruchy często były prowadzone na radzieckiej smyczy.

Twórcy chcą nawet wytłumaczyć zasady działania ARPANET-u i wirtualnej rzeczywistości językiem tamtych czasów, ale skierowanym do dzisiejszego widza, by ów to zrozumiał. Być może czynią to całkiem wiarygodnie, ale jako technologiczna noga niewiele z tego pojąłem.

Trochę zaskakuje oszczędność gry aktorskiej – Rosjanie kojarzą się z charakterem raczej wylewnym, tu bohaterowie są raczej zimni i profesjonalni. Choć przyznać trzeba, że role do łatwych nie należą, skoro w charakterze postaci leży nieustanna mistyfikacja i oszustwo (to problem w rodzaju „jak wiarygodnie pokazać kłamstwo”). Wyraziste są postacie drugoplanowe, wątek Stana Beemana (Noah Emmerich) i zaplątanej w podwójną grę Niny Siergiejewny (Annet Mahendru) jest rozegrany świetnie, choć smuci (i specjalnie nie dziwi) wniosek, że Rosjanie są cwańsi w prowadzeniu gier psychologicznych niż reszta świata i ostatecznie wyprowadzają wszystkich w pole.

Zawód: Amerykanin, sezon 2. Twórca: Joe Weisberg. FX, USA 2014.

Sławomir Grabowski