ŚWIATŁO CIENI. Kosmos wciąż niejasny. Nasz RECENZJA

Ponoć lądowanie na Księżycu było nie początkiem, a końcem „ery kosmicznej”. Od tamtej pory kosmos stracił na atrakcyjności, ludzkość ostatecznie uciekła w komputery, a fantaści w inne konwencje. Czasem pojawia się jednak jakiś uparciuch, który nie widzi, że prym wiedzie fantasy, cyber- czy steampunk i wyprawia bohaterów w kosmos. Ostatnio uczynił to równolatek księżycowej misji, Rafał Dębski. Co nowego oferuje powieść „Światło cieni”, otwierająca „Horyzonty zdarzeń”, nowy cykl polskiej fantastyki w Rebisie?

Ludzkość podbija kosmos od co najmniej kilkuset lat, zjednoczona po egidą Federacji Układu Słonecznego i Kolonii o niezmiennej od kilkuset lat strukturze. Co nieco ziemiopodobnych planet już odkryto, życie też znaleziono, choć żadnej inteligencji kosmicznej wciąż ani widu ani słychu. Ludzkość generalnie nie lubi zapatrzonych w gwiazdy marzycieli i kosmicznych podróżników, za to amatorów codziennej harówki na niegościnnych planetach czy asteroidach, o dziwo, nie brakuje. Nad harujących pionierów autor przedkłada oczywiście owych marzycieli, chcących odkrywać kolejne światy. Takich jak komandor Reuben, który po latach nauki i szkoleń wreszcie dopiął swego i lata sobie po kosmosie, mając pod sobą gromadę niesfornych wojskowych i uczonych.

Lądujemy z nim na jednej z planet, Crennie, i od razu czujemy się jak na starych śmieciach – nowa planeta, nowe tajemnice. Dzieje się tam – jakżeby inaczej – coś niepokojącego i niewytłumaczalnego. Załoga mówi o jakichś cieniach i koszmarach, komputer pokładowy się zawiesza (na pół nanosekundy, ale zawsze) a między „trepami” (wojskowymi) a „jajogłowymi” (uczonymi) ze statku narasta plemienna nienawiść. Jeden z uczonych ni stąd, ni zowąd cofa się psychicznie do fazy niemowlęcia. Wypisz wymaluj inwazja Obcych, ale wyjątkowo nieantropomorficznych i niepojętych. Tylko Reuben coś podejrzewa, nawiąże kontakt i zrozumie niebezpieczeństwo grożące ludzkości, ale pozostali wezmą go za niebezpiecznego wariata…

Owi Obcy, „cienie” to dość oryginalny pomysł – nie są oparci na materii, tylko na promieniowaniu elektromagnetycznym (!) zaś podział jednostka-wspólnota nie ma w ich przypadku zastosowania. Brak cielesności nie przeszkadza im jednak w telepatycznej komunikacji z umysłem bohatera i w posiadaniu świadomości. Niedościgłym wzorem Obcych z ostatnich lat pozostaje „Ślepowidzenie” Wattsa. „Cieniom” z Cronny czegoś brakuje, są zbyt niewiarygodni fizycznie i rzucają slogany o konieczności „współistnienia” jak jacyś sekciarze poddani praniu mózgu. O zawieszenie niewiary jest trudno. A już kompletnym unikiem jest kwestia sztucznych inteligencji – w przyszłości ich po prostu nie ma. Obowiązuje zakaz ich budowy, odkąd owe albo się buntowały, albo popadały w autodestrukcję (prawa robotyki Asimova nie działały) – pozostają więc klasyczne komputery-maszyny. Co prawda o układach zerojedynkowo-kwantowo-rybonukleinowych (!), ale wciąż tylko maszyny.

A ludzie? Niczym się nie różnią od współczesnych. Nie ma tu trans- ani postludzi, autor – psycholog z wykształcenia – stoi na stanowisku, że ludzkość pozostanie taka sama mentalnie, nie pozbędzie się zawiści, ambicji, pożądania. Ale mamy i echa utopijne – Federacja Układu Słonecznego zapewnia stabilność, ludzkość przestała toczyć między sobą wojny, armia służy tylko „ochronie integralności”. Kontrastuje z tym wykład o wciąż istniejącym podziale klasowym – elitę próżniaków (urzędników, artystów…) utrzymuje ciężko pracująca ludność planet i asteroid. Narody tłuc się przestaną, ale ludzkość pozostanie rozwarstwiona ekonomicznie, klasowo. Nic nowego w konwencji SF – w końcu nawet taki postoświecenowiec jak H. G. Wells wymyślił Elojów i Morloków.

Zatem przekonaniu o postępie, powiedzmy, „politycznym” towarzyszy tu bardziej zdroworozsądkowe przekonaniem o tkwiących w człowieku diabolizmach. W tym świecie przyszłości zanikła też religia, co mam za niekonsekwencję – gdyby jeszcze nastała era rozumu i kult nauki, to rozumiem, ale nic takiego nie następuje. Skoro nauka tylko powiększy obszar nieznanego, teza o zaniku religii brzmi karkołomnie (choć mamy wzmiankę o wstydliwie ukrywającym się chrześcijaństwie). Zanik wiary w naukę nie powoduje zwrotu ku metafizyce, ale owocuje poczuciem niezrozumiałości wszechświata. W kosmosie, nawet w próżni, kłębią się niepojęte siły, wszechświat ma iks wymiarów a prawa kwantowe może zrozumieć tylko wariat. „Światło cieni” to takie science fiction, gdzie otwarcie przyznaje się, że „science” to za mało, a kosmos jest wciąż niepojęty.

Przyzwoita powieść, nie będąca kosmiczną nawalanką, choć jednak zbyt kurczowo trzymająca się dawno wynalezionych konwencji.

Sławomir Grabowski

Rafał Dębski, Światło cieni. Rebis, Poznań 2014.