Przyznam, że wolę czytać niż oglądać w telewizji programy o czytaniu. Przyznam, że nie rozumiem do końca idei programów literackich. Czemu mają służyć? To generalnie tak jak z programami o kinie – zamiast ględzić i ględzić przez godzinę czasu antenowego co w kinach, co fajne, co nie fajne i tak dalej, sprawę można załatwić w piętnaście minut: „Film X – dobry, film Y – zły, film Z – może być” i wio do kina!

Tym bardziej kuriozalne są dla mnie programy o literaturze. Gadanie i gadanie, rozwlekanie książki tak, że człowiek nie ma już żadnej przyjemności z lektury… Choć zdarzają się perełki!

Moim ulubionym programem literackim do tej pory zdecydowanie był TVNowski „Wydanie Drugie Poprawione” prowadzony przez Kazimierę Szczukę i Krzysztofa Kłosińskiego. Co to był za program! Proszę sobie wyobrazić jak Kazimiera Szczuka z tą swoją nadętą emfazą opowiada o literaturze, jakie to książki są pisane „o rzeczach małtwych, jaka ta litełatuła odważna i bezkompłomisowa, dotykająca tak ważkich tematów jak homoseksualizm, nietolełancja i gendeł!”. Doprawdy – musicie tego poszukać na youtube. Naprawdę WAŁTO!

Niestety – program parę lat ładnych temu zleciał z anteny, zaś inne produkcje telewizyjno-literackie odeszły od proponowanej przez Szczukę lekkiej, żartobliwej formy, skupiając się na jakiś bla-bla nudnych dyskusjach literackich.

Tak jest w przypadku programu „Xięgarnia” prowadzonego przez Agatę Passent – niewiastę, której jak słucham to odnoszę wrażenie, że myli jej się nagminnie Monte Cassino z Monte Carlo. Jest więc „Xięgarnia” mdła i nudna, nakierowana na typowo salonowych odbiorców, i pewną odmianę stanowią tylko te programy współprowadzone przez Mariusza Cieślika – prawdziwie złośliwego i bezkompromisowego. Jak to prawdziwy krytyk. Trochę sytuację poprawiają zaproszeni goście – a ci są naprawdę rozmaici. Od salonowych „grubych kotów” aż po autorów dryfujących gdzieś na obrzeżach. No i warto zostać do końca dla Michała Rusinka – nieszczęśnika, który już do końca swoich dni pozostanie tylko „sekretarzem Wisławy Szymborskiej”, natomiast sprawia wrażenie gościa naprawdę wygadanego i mającego oryginalny, nieco ekscentryczny światopogląd. Proponowałbym wręcz twórcom „Xięgarni” by to Rusinek zastąpił Agatę Passent – tej można by dać blok humorystyczny, gdzieś pod koniec. I tak – jestem złośliwy.

Drugim programem, który zdecydowanie warto śledzić jest „Literatura na Trzeźwo” Mateusza Matyszkowicza w Telewizji Republika. Przyznam, że po usłyszeniu o tym programie obawiałem się, że będzie to kolejne prawicowe robienie… podlizywanie się. Że zapraszani będą z karuzeli Rymkiewicz, Wencel, Gadowski, i zamiast drążyć, pytać, kłócić się, w programie będziemy mogli słuchać długich peror o niczym. Myliłem się i to na tyle, że aż musiałem odszczekać me myśli pod stołem.

Matyszkowicz prowadzi program odważny ale dla „zwykłego” widza – trudny. Nie jest to program, który zachęci do nowych odkryć kogoś kto nie czyta w ogóle, natomiast jest program intelektualnie śmiały i wartki. Matyszkowicz zaskakuje gości, często w ogóle nie pyta o literaturę, raczej stara się poznać gości, pobawić się w nimi w grę intelektów, czasami wprost wchodzi w pojedynek. I nawet gdy zaprasza fetowanego na prawicy Wencla ich rozmowa przebiega w taki sposób, że aż nie jesteśmy w stanie uwierzyć, że ten uśmiechnięty, wyluzowany przecież facet z brodą pisał wiersze będące pewną poetycką formą terapii duszy po tragedii w Smoleńsku. Innym razem Matyszkowicz potrafi zastawić pułapkę – jak wtedy, gdy zaprosił Jarosława Grzędowicza i ten długo i ciekawie opowiadał o fantastyce, ukazując jak głęboki ma pogląd na świat i życie, i jak zarazem mocno banalizuje wiele pojęć w swojej literaturze. Albo gdy Krzysztof Wołodźko opowiadał o przenikliwości zawartej w publicystyce Joanny Dudy-Gwiazdy, która potrafi w prostych słowach wyjaśniać meandry globalnej ekonomii. Lub gdy wreszcie zaprasza Łukasza Orbitowskiego i wplata go w wyrafinowaną, intelektualną grę słowami. Jest „Literatura na Trzeźwo” jednym z ciekawszych programów w telewizji, choć trudnym i wymagającym zaangażowania i uwagi.

Wciąż jednak materia programów „o książkach” wydaje mi się dość obca. Skoro mamy już czas na oglądanie, to chyba lepiej jednak mieć ten czas na czytanie.

Arkady Saulski