Wigilia Narodzenia Pańskiego. Piękne symbole, tradycje i gesty. "Miłość, przebaczenie, pokój z Bogiem i ludźmi"

Dziś przypada Wigilia Bożego Narodzenia. W polskiej tradycji to czas rodzinny. Towarzyszy mu wiele symboli – zwyczaj dzielenia się opłatkiem, przystrajania choinki, zostawiania pustego nakrycia dla gościa i obdarowywania się prezentami. W kościołach o północy odprawiane są Pasterki. Niech nowonarodzony Zbawiciel rozjaśnia mroki codzienności i otwiera serca na Jego cichą, ale potężną obecność. Niech nasze domy wypełni Jego miłość, nasze relacje – dobroć, a nasze serca – wdzięczność, która potrafi zobaczyć w każdym dniu dar – życzy przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski abp Tadeusz Wojda SAC z okazji Świąt Narodzenia Pańskiego.

Wigilijny stół

Słowo wigilia pochodzi od łacińskiego vigiliare oznaczającego czuwanie. Początkowo wigilię celebrowano przed wszystkimi uroczystościami kościelnymi. W czasach nowożytnych upowszechnił się zwyczaj obchodzenia Wigilii w przeddzień Bożego Narodzenia. Obecnie słowo stało się określeniem wieczerzy przed uroczystością Bożego Narodzenia.

W Polsce Wigilia Bożego Narodzenia zyskała popularność w XVIII w., a w XX wieku stała się powszechną tradycją. Tego dnia pod obrus na stole kładziono siano na pamiątkę narodzenia się Chrystusa w stajence betlejemskiej i położenia Go w żłóbku na sianie. Stawiano osobne nakrycia dla członków rodziny zmarłych w mijającym roku, a także dla gościa, który może się niespodziewanie pojawić.

Papież Jan Paweł II podczas spotkania opłatkowego z Polakami 20 grudnia 1998 r. zaznaczył, że w obchodach Świąt Bożego Narodzenia w naszym kraju „szczególne miejsce zajmuje stół, wokół którego gromadzi się rodzina, aby modlić się, łamać opłatkiem, składać sobie życzenia i spożywać wieczerzę wigilijną”.

Pięknym zwyczajem pozostawia się przy stole jedno miejsce wolne dla kogoś, kto może przyjść z drogi, dla nieznajomego. Te proste gesty znaczą bardzo wiele. Symbolizują one dobroć ludzkiego serca, które w drugim człowieku dostrzega – zwłaszcza w człowieku potrzebującym – obecność Chrystusa i wzywa, by wprowadzić brata i siostrę w klimat rodzinnego ciepła, zgodnie ze staropolskim: »Gość w dom – Bóg w dom«

— mówił papież.

Wyjaśnił, że stół wigilijny „niejako tworzy i buduje ludzką wspólnotę”.

To znaczenie stołu jeszcze bardziej staje się czytelne, gdy spoczywa na nim chleb, z którego każdy może wziąć i dzielić się z innymi. Miłość, przebaczenie, pokój z Bogiem i ludźmi znajdują w tym wigilijnym geście wspaniały wyraz

— stwierdził.

W polskiej obyczajowości Wigilia Bożego Narodzenia jest powszechnie uważana za jeden z najważniejszych dni w roku – w wielu krajach nie ma tak wielkiego znaczenia. Podobnie jak w Polsce Wigilię obchodzi się na Litwie, w Czechach i na Słowacji.

Betlejem, czyli „Dom chleba”

Obchodom Wigilii towarzyszy wiele zwyczajów i symboli. Zgodnie z tradycją wieczerzę rozpoczyna się wraz z pojawieniem się na niebie pierwszej gwiazdy. Kolację poprzedza modlitwa i czytanie Ewangelii o narodzeniu Jezusa oraz zwyczaj dzielenia się opłatkiem, który swą symboliką nawiązuje do obecności Jezusa w sakramencie Eucharystii.

W homilii wygłoszonej 24 grudnia 2018 r. w bazylice watykańskiej papież Franciszek przypomniał, że miejsce narodzin Jezusa, Betlejem, oznacza „Dom chleba”.

W tym »domu« Pan wyznacza dzisiaj spotkanie rodzajowi ludzkiemu. Wie, że potrzebujemy pokarmu, aby żyć (…). Betlejem jest punktem zwrotnym, zmieniającym bieg dziejów. Tam Bóg, w domu chleba, rodzi się w żłobie. Jakby chciał nam powiedzieć: oto jestem dla was, jako wasz pokarm. Nie bierze, ale karmi, nie daje czegoś, lecz samego siebie. W Betlejem odkrywamy, że Bóg nie jest kimś, kto odbiera życie, ale Tym, który daje życie

— wskazywał papież.

Skąd postny charakter potraw?

Wigilia przypomina dawne agapy (uczty), na których chrześcijanie gromadzili się wieczorem przed dniem świątecznym, by dzięki czuwaniu, modlitwom i śpiewom przygotować się na obchody święta. W czasie wigilii poprzedzającym ważne święta tradycyjnie poszczono, dlatego potrawy przygotowywane na wigilijny stół mają charakter bezmięsny.

Od 2003 r. – zgodnie z formułą przykazań kościelnych zatwierdzonych przez watykańską Kongregację Nauki Wiary – formalnie nie obowiązuje już post w Wigilię Bożego Narodzenia. Biskupi polscy zachęcają jednak wierzących do dochowania wierności tej wieloletniej tradycji. Wigilia postna obowiązuje katolików wówczas, gdy przypada w piątek.

Zgodnie z tradycją na stole wigilijnym powinno znaleźć się dwanaście dań, których liczba symbolizuje dwunastu apostołów. Każdy z uczestników wieczerzy powinien skosztować każdego z nich, by zapewnić sobie pomyślność w nadchodzącym roku. W polskiej tradycji na wigilijnym stole powinien znaleźć się barszcz z uszkami lub zupa grzybowa, pierogi z kapustą i grzybami, smażony karp, ryba po grecku, śledzie pod różnymi postaciami, kapusta z grzybami, makowiec oraz kompot z suszu. W niektórych regionach Polski popularnymi potrawami są również kutia, makówki i kapusta z grochem.

Choinka i prezenty

Do tych zwyczajów dołączyła później tradycja ubierania choinki, która jest chrześcijańskim symbolem drzewa rajskiego. Dzięki swojej zieleni zachowywanej nawet w zimie choinka jest dla wierzących symbolem Chrystusa jako „drzewa życia”. Ozdobiona świecami lub lampkami elektrycznymi symbolizuje Chrystusa – „światłość świata”. Często pod choinką ustawia się żłóbek dla upamiętnienia narodzenia Pana Jezusa w Betlejem. Pod choinką składa się również prezenty wręczane uczestnikom wieczerzy po skończonym posiłku. W wielu domach po kolacji wigilijnej kultywuje się również tradycję śpiewania kolęd.

O północy 24 grudnia we wszystkich kościołach Polski odprawione zostaną uroczyste Msze, tzw. Pasterki. Nazwa pochodzi od pasterzy, którzy jako pierwsi przyszli oddać pokłon nowonarodzonemu Jezusowi.

Życzenia od przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski

Niech nowonarodzony Zbawiciel rozjaśnia mroki codzienności i otwiera serca na Jego cichą, ale potężną obecność. Niech nasze domy wypełni Jego miłość, nasze relacje – dobroć, a nasze serca – wdzięczność, która potrafi zobaczyć w każdym dniu dar – życzył przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski abp Tadeusz Wojda SAC z okazji Świąt Narodzenia Pańskiego.

Abp Wojda zaznaczył, że Chrystus Pan przychodzi na świat w Betlejem jako Książe Pokoju, Światłość świata i Nadzieja, która nie zawodzi.

Jego pokój nie zna granic, Jego światłość rozjaśnia wszelkie mroki, a Jego nadzieja nigdy nie gaśnie

— wskazał Przewodniczący Episkopatu.

Niech nowonarodzony Zbawiciel rozjaśnia mroki codzienności i otwiera serca na Jego cichą, ale potężną obecność. Niech nasze domy wypełni Jego miłość, nasze relacje – dobroć, a nasze serca – wdzięczność, która potrafi zobaczyć w każdym dniu dar

— powiedział abp Wojda.

Niech Święta Bożego Narodzenia przyniosą każdemu głęboką radość z tajemnicy przyjścia na świat Zbawiciela – Tego, który w Betlejem narodził się jako Światłość dla pogubionych, Pokój dla niespokojnych serc i niezawodna Nadzieja dla całej ludzkości

— życzył Przewodniczący KEP.

CZYTAJ RÓWNIEŻ: Papież Leon XIV złożył Polakom życzenia. „Zawierzam Mu szczególnie ludzi młodych, aby (…) byli otwarci na nowe życie”

CZYTAJ TAKŻE: S.O.S. dla Ziemi Świętej. Chrześcijanie m.in. w Betlejem potrzebują wsparcia. Dyrektor polskiej sekcji PKWP: „Sytuacja stała się dramatyczna”

Adam Kacprzak/PAP/episkopat.pl/X