Liturgia Wielkiego Piątku w Kościele katolickim upamiętnia Mękę i Śmierć Jezusa Chrystusa na krzyżu. Tego dnia w kościołach nie odprawia się Mszy świętej, a katolików obowiązuje ścisły post.

Liturgia Męki Pańskiej

Wielki Piątek jest dniem skupienia i powagi. Z ołtarzy znikają kwiaty i świece, puste są tabernakula, a obrazy z wizerunkiem Chrystusa są zasłonięte. To także jedyny dzień w roku, kiedy nie odprawia się Mszy świętej.

Wieczorna liturgia Męki Pańskiej rozpoczyna się liturgią słowa. Celebrans i asysta wchodzą w ciszy. Przed ołtarzem przez chwilę leżą krzyżem, a po modlitwie wstępnej czytane jest proroctwo o Cierpiącym Słudze Jahwe i fragment Listu do Hebrajczyków. Następnie czyta się lub śpiewa, zwykle z podziałem na role, opis Męki Pańskiej według św. Jana.

Po homilii w bardzo uroczystej modlitwie powszechnej Kościół poleca Bogu siebie i cały świat, wyrażając w ten sposób pragnienie samego Chrystusa, aby wszyscy byli zbawieni. W sposób szczególny Kościół modli się o zachowanie pokoju na świecie, za starszych braci w wierze (żydów) i za rządzących państwami.

Centrum liturgii wielkopiątkowej stanowi uroczysta adoracja krzyża – adoracja Syna Bożego, który oddał życie za zbawienie wszystkich ludzi. Liturgia podkreśla bardziej chwałę odkupienia przez krzyż niż poniżenia przez mękę.

Post ścisły

Wielki Piątek jest także dniem ścisłego postu. Zgodnie z zaleceniami Kościoła wierni mają tego dnia powstrzymać się od pokarmów mięsnych, a także ograniczyć się do spożycia jednego posiłku do syta i dwóch niepełnych. Post obowiązuje wszystkich dorosłych do 60. roku życia.

Tradycja budowania Grobów Pańskich

Zgodnie z polską tradycją w Wielki Piątek w kościołach buduje się groby Pańskie. Po liturgii wielkopiątkowej Ciało Chrystusa w postaci Najświętszego Sakramentu w monstrancji zostaje przeniesione do symbolicznego grobu, przy którym trwa adoracja aż do liturgii Wigilii Paschalnej.

W Polsce począwszy od XVI wieku w centrum umieszcza się figurę zmarłego Jezusa oraz monstrancję z Najświętszym Sakramentem okrytą przezroczystym welonem, na pamiątkę całunu, w który owinięto Jezusa w grobie.

Zgodnie z wytycznymi zawartymi w mszale rzymskim, w kaplicy adoracji, zwanej grobem Pańskim „powinien być ołtarz, choćby przenośny, i tabernakulum do przechowywania puszek z Najświętszym Sakramentem”. Monstrancję wystawia się na ołtarzu lub na tronie, który powinien być umieszczony blisko ołtarza.

Ten sam tekst nakazuje, aby wszystkie elementy dekoracyjne i światła kierowały uwagę wiernych na Najświętszy Sakrament, który jest pamiątką śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, a nie na figurę Chrystusa leżącego w grobie.

W wielu kościołach wystrój grobu Pańskiego nawiązuje do aktualnej sytuacji w kraju i na świecie. Nadawanie patriotycznego wymiaru grobom Pańskim upowszechniło się w dawnej Rzeczypospolitej w XIX w.

Tradycja strojenia grobu Pańskiego wywodzi się ze średniowiecza. Od czasów Karola Wielkiego niemal w całej Europie trwał paraliturgiczny obrzęd składania pod kamienną płytą grobową samego krzyża lub Chrystusa w postaci eucharystycznej. W niektórych kościołach składano w ten sposób krzyż, a w jego centrum puszkę z Najświętszym Sakramentem.

Hostię w monstrancji nad wyobrażeniem grobu Chrystusa po raz pierwszy wystawiono w kościele jezuitów w Monachium. Dopiero w epoce baroku wprowadzono dodatkowo figurę zmartwychwstałego Jezusa przykrytego całunem.

W XVIII wieku zwyczaj strojenia grobu Pańskiego zanikł prawie w całej Europie. Zachował się tylko w Austrii, na Węgrzech, w Polsce i w południowych Niemczech.

Zbiórka dla chrześcijan w Ziemi Świętej

Prof. Barbara Strzałkowska z Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego w Jerozolimie powiedziała PAP, że bez pieniędzy z wielkopiątkowej zbiórki dla chrześcijan w Ziemi Świętej trudno będzie im przeżyć, zwłaszcza że trwa konflikt palestyńsko-izraelski.

Papież Paweł VI w 1974 r. adhortacją apostolską „Nobis in animo” ustanowił kolektę zwaną „pro Terra Sancta”, mającą wspierać „chrześcijan żyjących w miejscach, które były świadkami życia Jezusa i Jego uczniów, w miejscach, gdzie rodziła się wspólnota Kościoła”. W Polsce nazywana jest kolektą na Boży Grób.

Decyzja papieża była owocem jego pierwszej podróży apostolskiej, którą 4-6 stycznia 1964 r. odbył do Ziemi Świętej. Miał wówczas okazję bliżej poznać realia, w jakich żyją tam chrześcijanie

— powiedziała PAP biblistka prof. dr hab. Barbara Strzałkowska z UKSW, dama Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego w Jerozolimie.

Chrześcijanie wszystkich wyznań i obrządków stanowią zaledwie ok. 2. proc. mieszkańców Ziemi Świętej, zarówno z obszaru Izraela, jak i Autonomii Palestyńskiej. W większości mówią po arabsku.

Choć sami nie są stroną trwającego od dziesięcioleci konfliktu izraelsko-palestyńskiego to ponoszą jego konsekwencje

— powiedziała prof. Strzałkowska.

Zwróciła uwagę, że mocno dotknęła ich sytuacja w ostatnich miesiącach, kiedy zamknięto granicę między Autonomią Palestyńską a Izraelem i cofnięto mieszkańcom Autonomii pozwolenia na pracę w Izraelu.

Zamarł także ruch pielgrzymkowy w Ziemi Świętej, który był jednym z głównych źródeł dochodu dla mieszkańców tego regionu. Powoduje to pogłębiające się ubóstwo wśród chrześcijan i wiąże się być może z koniecznością emigracji

— powiedziała biblistka.

Pieniądze ze zbiórki przekazywane są na potrzeby wskazywane przez łaciński patriarchat Jerozolimy, któremu przewodzi kard. Pierbattista Pizzaballa, na Kościoły orientalne i na franciszkańską kustodię Ziemi Świętej.

Franciszkańska kustodia Ziemi Świętej opiekuje się miejscami świętymi. Ma 27 parafii, 55 sanktuariów, tworzy 1100 miejsc pracy dla chrześcijan, prowadzi 15 szkół, 5 domów spokojnej starości, 6 instytutów dla pielgrzymów i funduje ponad 500 stypendiów.

O konkretne wsparcie i modlitwę o pokój w Ziemi Świętej zaapelował w środę do wiernych na świecie papież Franciszek. W liście podziękował katolikom za świadectwo wiary i wyraził nadzieję, że będą mogli pozostać na ziemi Jezusa.

Zaznaczył, że w obecnych „mrocznych czasach, kiedy wydaje się, że ciemność Wielkiego Piątku ogarnia” Ziemię Świętą i „zbyt wiele części świata oszpeconych bezużytecznym szaleństwem wojny, która zawsze i dla wszystkich jest krwawą porażką”, katolicy z Bliskiego Wschodu są „ziarnami dobra w ziemi rozdartej konfliktami”.

Papież zapewnił, że nie są sami. „Pozostaniemy solidarni z wami poprzez modlitwę i czynną miłość, mając nadzieję, że wkrótce będziemy mogli powrócić do was jako pielgrzymi” – napisał Franciszek.

Zakon Rycerski Świętego Grobu w Jerozolimie powstał w celu opieki nad bazyliką Grobu Świętego. Zrzeszał duchownych i świeckich rycerzy. Duchowny odłam zakonu zatwierdził papież w latach 1122-1143. W Ziemi Świętej utworzyli oni kongregację obejmującą siedem klasztorów. Zakładali także klasztory w krajach europejskich. Pierwszym ich domem w Europie był podkrakowski Miechów. W XIX w. zostały odnowione statuty tego zakonu.

Rycerze noszą białe szaty z czerwonym pięciokrzyżem Godfryda z Bouillon, czyli krzyżem jerozolimskim, a damy czarne szaty z tym samym krzyżem.

Na świecie jest ok. 30 tys. członków Zakonu Rycerskiego Świętego Grobu w Jerozolimie, w tym 330 w Polsce. Wspierają materialnie chrześcijan w Ziemi Świętej, będąc jednymi z największym darczyńców i fundatorów dzieł pomocy realizowanych przez łacińskiego patriarchę Jerozolimy.

CZYTAJ TAKŻE: Papież: Ciemność Wielkiego Piątku ogarnia Ziemię Świętą. Tamtejsi katolicy „ziarnami dobra w ziemi rozdartej konfliktami”

olnk/PAP