Szansą na podjęcie międzynarodowej refleksji naukowej była zorganizowana w dniach 4-5 listopada br. konferencja pt. „Wyzwania wobec tożsamości religijnej w życiu publicznym - między sztuką a medycyną”.

Bardzo dziękuję za tę inicjatywę. Cieszę się, że tego typu konferencje się odbywają, także z szerokiej obecności przedstawicieli nauki, praktyki z tak wielu krajów. To wszystko pokazuje, że dialog społeczny właśnie w obszarze wolności religijnej jest bardzo potrzebny

– tymi słowami konferencję zainaugurował dr Marcin Romanowski, podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości.

Sympozjum odbyło się w dniach 4-5 listopada w Centrum Dialogu im. Jana Pawła II w Toruniu. Prelegentami byli naukowcy i praktycy z całego świata (USA, Argentyna, Wielka Brytania, Holandia, Norwegia, Hiszpania, Włochy, Słowenia, Chorwacja). Konferencja, w której brało udział wielu ekspertów m.in. z dziedziny prawa, filozofii, teologii i medycyny, odbyła się w języku angielskim. Jej celem było dogłębne poznanie z różnych perspektyw aktualnych wyzwań, możliwości i obowiązków związanych ze złożonym charakterem wolności religijnej w życiu publicznym.

Znani prelegenci reprezentujący tak różne dyscypliny nauki pochodzący z Polski, jak i zagranicy podejmowali tematy dotyczące stanu respektowania wolności religijnej, istniejących wyzwań oraz zagrożeń. Ponadto uczestnicy spotkania zaprezentowali wyniki prowadzonych prac badawczych. Wydarzenie to było doskonałą okazją do pogłębienia swojej wiedzy na temat różnorodnych mechanizmów społecznych, politycznych i prawnych mających wpływ na obecny kształt wolności religijnej nie tylko w Polsce, ale też w wielu zakątkach świata. Poszczególne sesje naukowe poświęcone były m.in.: relacji ekspresji artystycznej i ochrony uczuć religijnych w kontekście wolności słowa oraz wolności religijnej, zagrożeniom dla wolności sumienia w medycynie, ochronie praw pacjenta oraz zdrowia publicznego, naruszeniom wolności religii w kontekście globalnej pandemii, a także współczesnym wyzwaniom edukacyjnym.

W gronie prelegentów znaleźli się m.in. : Ed Brown, Błażej Kmieciak, John Perry, Jeroen Temperman, David K. Trimble, Cristiana Cianitto, Paloma Duran Y Lalaguna, María García, David R. Hodge, Roger Kiska, Paula Martí, Consuelo Martinez-Sicluna, Piotr Mazurkiewicz, Ewelina U. Ochab, Lluis Oviedo, Jakub Pawlikowski, Verónica Izrael Turim, Marco Ventura, Fernando Simón Yarza, Bojan Žalec, Michał Balcerzak, Adam Jakuszewicz, Grzegorz Blicharz, Aleksander Sztramski oraz Weronika Kudła.

Ks. prof. Piotr Roszak, ekspert w Zespole Laboratorium Wolności Religijnej zwrócił uwagę, że LWR również w praktyce stara się pomóc osobom dotkniętym nienawiścią ze względu na religię:

Jest jeszcze wiele do zrobienia, aby nasze życie społeczne było skoncentrowane na dobru wspólnym i aby każdy człowiek - bez względu na swoją religię, wyznanie, poglądy mógł funkcjonować w społeczeństwie i wynosić to, co rzeczywiście go kształtuje i co jest jego skarbem.

Obserwujemy zarówno to co się dzieje u nas w Polsce jak i na świecie. Dlatego wybraliśmy trzy zasadnicze tematy: ochronę tożsamości religijnej w życiu publicznym, sztukę i właśnie medycynę

– wyjaśniała podczas konferencji prasowej dr Weronika Kudła, ekspert Laboratorium Wolności Religijnej.

Tak jak mówi medycyna lepiej jest zapobiegać niż leczyć, więc chcemy zobaczyć, czym jest narastający proces prześladowań religijnych i poszukać środków właśnie dialogu, zatrzymania, prewencji tego procesu. Działalność Laboratorium Wolności Religijnej skoncentrowana jest na pomocy osobom pokrzywdzonym oraz tym, których prawo do wolności religijnej zostało w jakikolwiek sposób naruszone. Zajmuje się również przeciwdziałaniom takim procederom. Jednak, żeby tego skutecznie dokonać, potrzebujemy naprawdę wieloaspektowej refleksji, głębokiego namysłu nad zjawiskiem, jakim jest ograniczanie wolności religijnej, nad tym, jakie są skutki dla życia społecznego oraz życia poszczególnych osób

– mówił ks. dr Tomasz Huzarek, kierownik Laboratorium Wolności Religijnej.

Polska myślę, że jest tym krajem, który opiera się pewnej ideologicznej presji, ona określana jest czasem jako „cancel culture”, jako wykluczanie pewnych poglądów tylko dlatego, że mają charakter tradycyjny, że odwołują się do tych klasycznych wartości. Dlatego tak ważne jest, żeby dyskutować

– stwierdził dr Marcin Romanowski, podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości.

Patrząc na współczesny świat, na to co się dzieje nie tylko w Europie, ale przede wszystkim na  to, co się dzieje w Azji, Afryce, po części w Ameryce Południowej, a nawet Północnej można powiedzieć, że chrześcijanie stają się największą społecznością, która jest prześladowana. To jest coś, co wymaga naszej natychmiastowej reakcji

– mówił dr Jan Wiśniewski z Akademii Kultury Społecznej i Medialnej, koordynator Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej w Toruniu.

Wystąpienie otwierające pierwszy dzień obrad wygłosił dr David Trimble, wiceprezes ds. polityki publicznej i dyrektor Center of Religious Freedom Education przy Religious Freedom Institute w Waszyngtonie. Przestrzegł on słuchaczy przed kulturowymi zagrożeniami dla wolności religijnej w prawie, polityce i edukacji. Przekonywał, że antidotum na obecnie niezrozumienie roli religii w życiu publicznym jest wzajemna życzliwość, budowanie kultury dialogu oraz głoszenie prawdy o ludzkiej naturze. W bloku tematycznym dotyczącym wolności sztuki kolidującej z wolnością religii refleksję prawną zaprezentowali: prof. Jeroen Temperman z Uniwersytetu Erazma w Rotterdamie, prof. Fernando Simón Yarza z Uniwerystetu Navarry w Pampelunie oraz prof. Cristiana Cianitto z Uniwersytetu Mediolańskiego. W swoich wystąpieniach omówili oni przykłady sztuki kontrowersyjnej i obraźliwej dla wyznawców różnych religii oraz przedstawili modele ochrony prawnej osób wierzących, które jednocześnie w należytym stopniu uwzględniają wolność artysty do twórczego prowokowania. W panelu teologiczno-filozoficznym prof. John Perry z Uniwersytetu St Andrews przedstawił krótką historię wolności religijnej. Z kolei o. prof. Lluis Oviedo z rzymskiego Uniwersytetu Antonianum skoncentrował się na roli religii w społeczeństwie post-sekularnym. Przekonywał, że nie da się jej zastąpić żadnymi świeckimi odpowiednikami, bo to właśnie religia przyczynia się do zwiększenia dobrostanu osobistego, rodzinnego i społecznego.

Drugi dzień konferencji rozpoczął Ed Brown, sekretarz generalny norweskiej organizacji Stefanus Alliance International działającej na rzecz ochrony praw człowieka i wolności religijnej w różnych zakątkach świata, której głównym mottem jest „Razem dla prześladowanych”. W swoim inspirującym wystąpieniu zachęcał wszystkich do aktywnego włączenia się w praktyczną pomoc kościołom i osobom, które są prześladowane lub uciskane z powodu swoich przekonań religijnych. Kolejną interesującą prelekcję tego dnia, zwłaszcza dla pracowników medycznych, wygłosił prof. Błażej Kmieciak z Uniwersytetu Medycznego z Łodzi oraz Przewodniczący Państwowej Komisji ds. Pedofilii. Przedstawił on sposoby i granice uwzględniania sumienia pacjenta w diagnostyce medycznej. Temat klauzuli sumienia w praktyce lekarskiej kontynuował prof. Jakub Pawlikowski z Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, członek Zespołu doradczego ds. ochrony praw człowieka w kontekście rozwoju nauk biologicznych i medycznych przy MEiN. Temat ograniczeń wolności religijnej z uwagi na konieczną ochroną zdrowia publicznego w kontekście obecnej pandemii przedstawił dr Roger Kiska, znany w Wielkiej Brytanii radca prawny organizacji Christian Legal Centre w Londynie, która niesie pomoc prawną osobom prześladowanym ze względu na wyznawaną religię. Przypomniał on wszystkim, że wolność religii jest wyjątkowa, gdyż jest jedynym prawem, które uznaje transcendentną relację między człowiekiem a Bogiem. Ograniczając ją państwa muszą się kierować zasadą konieczności, konstytucyjności, proporcjonalności oraz racjonalności. Temat wprowadzonych ograniczeń w sprawowaniu funkcji religijnych przez kościoły i związki wyznaniowe w wielu krajach europejskich omówiły również przedstawicielki Obserwatorium Mediów, Religii i Kultury Blanquerna działającego przy Uniwersytecie Ramon Llull w Barcelonie. Natomiast wzrastające przejawy wrogości wobec religii, wyrażane przez środowiska radykalnego feminizmu, a wyrażające się w atakach na miejscach kultu, przedstawiła Maria Garcia z Obserwatorium Wolności Religijnej w Madrycie. Zauważono wielką zbieżność form i motywów graficznych protestów skierowanych przeciw religiom w krajach uchodzących za katolickie (Chile, Hiszpania, Polska), np. wzywających do atakowania świątyń. Możliwości wykorzystywania technologii w zabezpieczaniu wolności religii i przekonań oraz wkład grup religijnych w przemiany technologiczne przedstawił prof. Marco Ventura z Uniwersytetu w Sienie, który jest także dyrektorem Centrum Studiów Religijnych w Fondazione Bruno Kessler w Trydencie.

Do badań empirycznych dotyczących duchowych mikroagresji wobec osób wierzących, a także do refleksji ukazującej obiektywne korzyści dla państw i społeczeństw z respektowania wolności religijnej zachęcał prof. David R. Hodge z Uniwersytetu w Arizonie, proponując tym samym konkretną strategię wspierającą wysiłki międzynarodowe na rzecz promocji wolności religijnej. Z kolei obrończyni praw człowieka na forum ONZ, autorka i współzałożycielka Coalition for Genocide Response dr Ewelina U. Ochab przedstawiła stan prześladowań religijnych w Syrii, Iraku, Afganistanie, Nigerii oraz Chinach.

Główne prelekcje konferencyjne uzupełniły dwie dodatkowe sesje tematyczne poświęcone analizie orzeczeń sądowych w kwestiach wolności religijnej w wybranych krajach (Austrii, Hiszpanii, USA), obiektywnych kryteriów pozwalających na odróżnienie w sztuce piękna od obsceniczności, kolizji praw i wolności oraz sposobów ich hierarchizowania. Interdyscyplinarne, wielowątkowe spojrzenie na tożsamość religijną, któremu towarzyszyły liczne dyskusje jest impulsem do podejmowania dalszych działań w ramach Laboratorium Wolności Religijnej, które pozwolą należycie chronić prawa osób wierzących i efektywnie wspierać ofiary naruszeń wolności religijnej. Konferencja spotkała się z żywym zainteresowaniem nie tylko środowiska akademickiego, lecz także przedstawicieli wielu grup zawodowych, którzy wzięli udział w wydarzeniu zarówno w Centrum Dialogu Jana Pawła II w Toruniu, jak i poprzez transmisję internetową, w której uczestniczyło ponad 100 osób z wielu krajów świata.

Na jej zakończenie szczegółowo przedstawiono pierwsze rezultaty pracy nad Interdyscyplinarnym Słownikiem Wolności Religijnej oraz przygotowywane przez zespół LWR coroczne Raporty dot. naruszeń wolności religijnej w Polsce.

Naturalną kontynuacją konferencji były warsztaty dotyczące wolności religijnej dla blisko 300 nauczycieli z całej Polski, w które włączyli się niektórzy z prelegentów (dr David Trimble, o. prof. Lluis Oviedo, dr P. Komorowski oraz A. Sztramski).

Idea Laboratorium Wolności Religijnej

Laboratorium Wolności Religijnej funkcjonujące w Toruniu od od 2019 r. wspiera ofiary naruszeń wolności religijnej i stara się wypracowywać mechanizmy zapobiegające przestępstwom z nienawiści na tle religijnym w Polsce. Idea projektu zrodziła się z wcześniejszych obserwacji prowadzonych w środowisku Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz w ramach wieloletniej współpracy ze środowiskami prawniczymi i akademickimi z całego świata. Niepokoi nas rosnąca liczba naruszeń wolności sumienia i wyznania w różnych dziedzinach życia publicznego – w kulturze i edukacji, na rynku pracy, w relacjach biznesowych i na scenie politycznej. Z tego powodu opowiadamy się za wierzącymi, za ich prawem do swobodnego wyrażania swoich przekonań (bez ryzyka negatywnych konsekwencji) i życia zgodnie z wyznawanymi wartościami. Chcemy przeciwdziałać wykluczaniu z dyskursu publicznego kwestii moralnych i religijnych jako „religijnie obciążonych”, a także lekceważeniu opinii wierzących w życiu publicznym i prywatnym. Naszym celem jest zapobieganie wszelkim szkodliwym działaniom skierowanym przeciwko wierzącym: od uprzedzeń i stereotypów, przez mowę nienawiści i podobne zachowania, po ostracyzm społeczny, dyskryminację i wreszcie przemoc fizyczną. Jesteśmy przekonani, że wychowanie i kształtowanie dobrych postaw jest najlepszym środkiem zapobiegającym rozwojowi przestępczości przeciwko wolności sumienia i wyznania. Chcemy, aby sfera publiczna była wolna od nienawiści motywowanej różnicami w wierzeniach religijnych i światopoglądzie. Nienawiść najczęściej rodzi się z braku wiedzy i zrozumienia innych ludzi. Dlatego chcemy tworzyć przestrzeń dialogu, w którym uczestniczą zarówno osoby wierzące, jak i niewierzące. Dążymy do oczyszczenia życia publicznego z wrogości wobec religii, niechęci i ignorancji oraz zastąpienia tych cech wzajemnym szacunkiem i zaufaniem. Podejmujemy długoterminowe, szeroko zakrojone działania, aby upewnić się, że zmiana mentalna, którą zamierzamy zainicjować wokół nas, bbędzie trwała.

Inicjatywy

Nasze działania ukierunkowujemy na pomoc, informację oraz edukację. Działający przy Laboratorium Ośrodek Informacyjno-Konsultacyjny niesie konkretną i bezpłatną pomoc prawną osobom pokrzywdzonym przestępstwami przeciwko wolności sumienia i wyznania, czy innymi formami dyskryminacji na tle wyznaniowym. Z kolei prowadzona przez Laboratorium internetowa Interaktywna Mapa Naruszeń to efekt prowadzonego na bieżąco monitoringu ataków na sferę wolności religijnej, m.in. aktów wandalizmu i profanacji miejsc kultu religijnego, kradzieży, a także ataków fizycznych na osoby wierzące. Już dwukrotnie opublikowaliśmy roczne raporty przedstawiające przypadki naruszenia prawa do wolności religijnej w Polsce za rok 2019 oraz 2020. Zostały one przygotowane i opublikowane, aby uświadamiać społeczeństwo o chwiejnej sytuacji tolerancji religijnej w Polsce, która przez wiele wieków była dewizą naszego kraju. Media oraz społeczeństwo nadmiernie marginalizują problem naruszeń na tle religijnych, co obecnie przyczyniło się do wzrostu liczby aktów na sferę wolności wyznaniowej zakończonych brakiem jakiejkolwiek interwencji prawnej. Prawie każdego dnia słyszymy o nowym przypadku ataku na wolność religijną w Polsce, co każe nam pytać o stan świadomości społecznej, a także prawnej w kontekście tolerancji religijnej. Wrogość wobec religii nie uderza bowiem nagle i z całą mocą, ale rodzi się powolnie, czasem nawet niezauważalnie, przybierając w przestrzeni publicznej zamaskowaną formę bagatelizowanych z początku naruszeń. Z tego punktu widzenia niezwykle istotne w naszej działalności są edukacja i rzetelna informacja.

Systematycznie opracowujemy i publikujemy materiały eksperckie oraz hasła opracowane przez najlepszych specjalistów z dziedzin teologii, prawa, filozofii, socjologii i pedagogiki do pierwszego w Polsce Interdyscyplinarnego Słownika Wolności Religijnej. Dodatkową pomocą w zakresie upowszechniania wiedzy o ochronie sumienia i wyznania są podcasty oraz odcinki „Akademii Wolności” z udziałem wybitnych naukowców. „Blogosfera Wolnościowa” to z kolei przestrzeń komentarza na temat bieżących tematów społecznych. W ciągu ostatniego roku naszej działalności przeprowadziliśmy także cykl internetowych debat dotyczących „Wolności religijnej w edukacji” w odniesieniu do poszczególnych etapów formacji człowieka - od dziecka do człowieka dojrzałego. W sierpniu już po raz drugi zorganizowaliśmy oficjalne, ogólnopolskie obchody Międzynarodowego Dnia Upamiętniającego Ofiary Aktów Przemocy ze względu na Religię lub Wyznanie (MDUOAP)**, który przypada na dzień 22. sierpnia każdego roku. Zgodnie z przyjętą w 2019 r. rezolucją ONZ ma on być impulsem do podjęcia przez uczestników społeczności międzynarodowej aktywnych działań w celu zwiększenia bezpieczeństwa osób wierzących w imię odpowiedzialności i solidarności. Dla LWR to także dzień nadziei, że światło pamięci o ofiarach prześladowań religijnych nigdy nie zgaśnie, dlatego też znakiem rozpoznawczym i jednocześnie kulminacją obchodów tego dnia uczyniliśmy po raz kolejny akcję podświetlenia budynków urzędów oraz instytucji kultury w barwach koloru czerwonego o godz. 21.00. Do włączenia się w nasze działania zachęcamy każdego, komu zależy na budowaniu kultury dialogu i wzajemnego szacunku.