To nie jest łatwa książka, nie tyle może pod względem merytorycznym, co emocji, które wzbudza. „Zmienić Kościół. Papież Franciszek i przyszłość katolicyzmu” stanowi próbę zdiagnozowania trwającego obecnie kryzysu w Kościele katolickim, przy jednoczesnym wskazaniu dalekosiężnych skutków podejmowanych w Watykanie decyzji.

Autor, Ross Douthat stara przebić się przez gąszcz medialnych doniesień, dezinformacji i życzeniowej interpretacji faktów, aby dotrzeć do istoty problemów trawiących Chrystusową wspólnotę. Nie podejmuje się przy tym zajęcia jednoznacznego stanowiska, ale przedstawia argumentację stron sporu o Tradycję i Magisterium, szukając analogii w dziejach. Nie stroni od odważnych, czasem kontrowersyjnych tez i wniosków, ale też nie daje się ponieść wyobraźni, twardo stąpając po opisywanym gruncie. Stara się zrozumieć zarówno liberalną, jak i konserwatywną narrację katolicką, dowodząc, iż wprawdzie nie są one do pogodzenia, niemniej bez próby ich syntezy nie będziemy w stanie w pełni zrozumieć sytuacji Kościoła za pontyfikatu Franciszka. Ten ostatni postrzega jako swoistą rewolucję, dążącą do zmiany stosunku do małżeństwa, czy ludzkiej seksualności, fenomen medialny, ale również groźną w skutkach rozgrywkę, która doprowadziła autorytet papieża do punktu krytycznego, a Kościół – do „wojny domowej”.

Z jednej strony książka ta niesie nadzieję, z drugiej jednak z pewnością nie została napisana „ku pokrzepieniu serc”, a raczej ku przestrodze. Skłania do rozważań i wysnuwania własnych wniosków – bezcennych dla odnalezienia swojego miejsca we wspólnocie Kościoła.

Wielu współczesnych zadaje sobie pytanie, czy Kościół zdoła oprzeć się dyktaturze ducha wieku? Pytanie to stawia również Douthat, przy czym nie próbuje udzielić na nie jednoznacznej odpowiedzi. Jego analizy cechuje precyzja, dociekliwość ale i pokora. Z częścią jego ocen można się nie zgodzić – zresztą nie przypisuje on sobie nieomylności w poruszanej materii – niemniej stanowią one przyczynek do poważnej dyskusji, adekwatnej do wyzwań stawianych przez współczesność z całym wachlarzem wypaczeń spowodowanych przez rewolucję seksualną.

Autor zauważa pewne tendencje w Kościele, nie wahając się nazywać ich po imieniu. Odnotowuje związek między liberalizacją Kościoła szeroko rozumianego Zachodu a pustoszeniem kościołów, czy spadkiem powołań. Stara się nie demonizować istniejących zagrożeń, ale też nie popełnia błędu ich niedoceniania.

„Bardziej konserwatywne kościoły w krajach Środkowej Europy, zwłaszcza w Polsce i na Węgrzech, ostrożniej podchodzą do zdominowanej przez Niemcy Unii Europejskiej i jej zsekularyzowanej, kosmopolitycznej klasy rządzącej. Czy polscy katolicy łatwo ulegną katolicyzmowi liberalnemu, utożsamianemu z tym samym kosmopolitycznym planem, z niemieckimi pomysłami, wpływami i pieniędzmi? A jeśli nie, powraca pytanie, czy uda się postępowemu Watykanowi narzucić tym kościołom swoją wizję?” - pyta autor, snując scenariusze ewentualnościowe, ale nie opowiadając się jednoznacznie za żadnym z nich. Stawia też pytanie o przyszłe miejsce liberalizmu teologicznego oraz konserwatyzmu.

Książka wydaje się szczególnie ważna w kontekście zakończonego niedawno synodu amazońskiego. Wiele w niej słów krytyki obecnego papieża, ale krytyki płynącej nie ze złych intencji, ale synowskiej miłości i troski o przyszłość wspólnoty.

Douthat szczerze poszukuje prawdy, co zresztą przysporzyło mu licznych przeciwników, głównie wśród liberalnych katolików. W gąszczu powiązań o wiele bardziej skomplikowanych niż watykańskie korytarze próbuje odnaleźć przyczynę, dla której łódź Piotrowa nabiera coraz więcej wody, grożąc zatonięciem. Brak tu jednak pesymizmu, ponieważ jest obecna i żywa wiara w słowa Chrystusa - lekarstwo na poranienia współczesności.

Jaki jest Kościół pontyfikatu Franciszka? Jaki będzie w przyszłości? Na to pytanie nie ma dziś jednoznacznej odpowiedzi. Nie daje jej również autor książki „Zmienić Kościół”. Jednego jest pewien – będzie to można ocenić dopiero na długo po zakończeniu tego niewątpliwie burzliwego pontyfikatu, bo podsycającego konflikty i – jak wskazuje Douthat – zażegnaną przez poprzednich papieży „wojnę domową” w łonie Kościoła.