Kult świętych ma nam pomóc zrozumieć celowość naszej wiary, że wszyscy jesteśmy powołani do świętości

– stwierdza w rozmowie z KAI ks. dr Maciej Skóra – liturgista i ceremoniarz biskupa opolskiego. 1 listopada Kościół obchodzi uroczystość Wszystkich Świętych.

Hanna Honisz (KAI): Jaka jest geneza uroczystości Wszystkich Świętych?

Ks. dr Maciej Skóra: U początków uroczystości Wszystkich Świętych znajduje się kult, jakim Kościół otaczał najpierw Maryję, następnie również męczenników, którzy oddali życie za wiarę w Jezusa, a także tych, którzy swoim życiem w sposób tak radykalny realizowali chrześcijaństwo, że stali się dla innych wzorem do naśladowania. Określamy ich mianem wyznawców.

Do wydarzeń, które bezpośrednio wpłynęły na powstanie tej uroczystości, w której Kościół wspólnie oddaje cześć Wszystkim Świętym, należy zaliczyć dokonaną przez papieża Bonifacego IV w VII wieku w Rzymie zamianę pogańskiej świątyni Panteon na kościół dedykowany Maryi i męczennikom, których relikwie zostały w nim złożone. Już w IX wieku w niektórych krajach świętowano 1 listopada Wszystkich Świętych, a od X wieku uroczystość ta obchodzona jest w całym Kościele.

Skąd wziął się w Kościele kult relikwii?

Chrześcijanie już od pierwszych wieków odnosili się z wielką czcią do osób zmarłych. Wiele elementów kultu zostało przejętych z judaizmu, mitologii rzymskiej czy egipskiej. Kiedy umierał chrześcijanin, jak podają źródła, jego ciało było myte i namaszczane. Tym czynnościom towarzyszył śpiew psalmów, które zastępowały lamentacje znane w kulturze rzymskiej. Podobnym zwyczajem, który przejęli chrześcijanie, było spożywanie posiłku po zakończeniu obrzędów pogrzebowych w pobliżu grobu zmarłego.

Wyjątkową kategorią zmarłych dla pierwszych chrześcijan byli męczennicy. Prześladowani ze względu na wyznawaną wiarę w Chrystusa, oddawali swoje życie i ten w sposób najbardziej radykalnie zrealizowali wezwanie do naśladowania Jezusa. W Biblii odnajdujemy opis ukamienowania pierwszego męczennika (protomartyr) diakona Szczepana. Zachowało się również świadectwo, z pierwszej połowie II wieku, męczeńskiej śmierci św. Polikarpa, biskupa Smyrny (współcześnie tereny Turcji), którego ciało wierni otoczyli szczególną czcią.

Gdy od połowy IV wieku chrześcijanie cieszyli się wolnością religijną, już nie tylko męczeństwo krwi, ale również życie wiarą stało się przesłanką do świętości. I tak stopniowo, wzorami dla chrześcijan byli również wyznawcy: biskupi, prezbiterzy, diakoni, zakonnicy i zakonnice, dziewice, ludzie którzy osiągnęli świętość codziennym życiem. Zawsze jednak uprzywilejowaną grupą pozostali męczennicy.

Oprócz czci, z jaką od samego początku odnoszono się do miejsca pochówku zmarłych męczenników, wyznawców czy dziewic, rozwijał się stopniowo kult relikwii. Powodów było kilka. W czasach licznych migracji średniowiecznych, powstawania nowych kościołów i fundacji, ludzie pragnęli oddawać cześć konkretnemu świętemu. Wiązało się to z nawiedzaniem jego grobu. Zbyt odległe położenie miejsca pochówku stanowiło jednak dla wielu ludzi barierę nie do pokonania. Stąd też dzielenie ciała zmarłego, otaczanego szczególną czcią, na mniejsze fragmenty, umożliwiało, by choć jego część znalazła się w innych, czasem bardzo odległych miejscach, przyczyniając się do rozpowszechnienia kultu tego świętego. Procesowi temu sprzyjała również praktyka przenoszenia ciał z cmentarzy, znajdujących się poza murami miast, gdzie były narażone na grabieże i zniszczenia, do miejsc bardziej bezpiecznych, zwłaszcza do kościołów.

Czym zatem są relikwie?

Relikwie, jak informuje „Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii”, to na pierwszym miejscu ciała świętych męczenników i wyznawców, jak również fragmenty ich ciał. Relikwiami są również przedmioty, którymi posługiwali się święci, a zatem rękopisy, ubrania, rzeczy codziennego użytku oraz przedmioty, które miały kontakt z ciałem bądź grobem świętego.

Kiedy w historii chrześcijaństwa kult relikwii przeżywał swój rozkwit, a kiedy był na dalszym planie?

Ważnym momentem był 313 rok, kiedy to w Mediolanie został ogłoszony edykt zapewniający wolność wyznania wiary chrześcijańskiej w całym Cesarstwie Rzymskim. Chrześcijanie mogli zatem już oficjalnie oddawać cześć męczennikom, którzy przelali krew za Chrystusa. W 356 r. św. Ambroży, biskup Mediolanu, odnalazł ciała męczenników Gerwazego i Protazego, a następnie przeniósł je do nowej bazyliki, w której zostali złożeni pod ołtarzem. Ta praktyka sprawowania Eucharystii na grobach męczenników była już wcześniej znana. Św. Ambroży przyczynił się jednak do rozpowszechnienia tradycji składania relikwii pod ołtarzem do sprawowania Najświętszej Ofiary. Ma to bardzo wymowne znaczenie. Mensa ołtarza jest symbolem samego Jezusa, zaś relikwie świętych, umieszczane poniżej mensy, wskazują, że źródłem świętości jest tylko Bóg.

Prawdziwy rozkwit kultu relikwii miał miejsce w średniowieczu. Ograniczony dostęp do Eucharystii i coraz mniejsze zaangażowanie wiernych w liturgię spowodowały, że rozwijała się tzw. pobożność ludowa. Powstały różne nabożeństwa, litanie, procesje i modlitwy ku czci świętych, w których to mogli uczestniczyć zwykli wierni. Gdy wybuchały epidemie, ludzie zwracali się z prośbą o pomoc właśnie do lokalnych lub ulubionych świętych. W zamian za wysłuchanie modlitw, obiecywano pielgrzymki, stałe nabożeństwo lub wybudowanie świątyni.

Strona 1 z 2