„Pontyfikał Płocki” to prawdopodobnie najstarsza księga liturgiczna, jaka zachowała się na terytorium Polski.

Po 75. latach do Polski powrócił „Pontyfikał Płocki”. Ten cenny średniowieczny manuskrypt został zrabowany przez Niemców w 1940 roku, a po wojnie trafił do Bawarskiej Biblioteki Państwowej. Na ręce biskupa Piotra Libery zabytek zwrócił Kościołowi w Polsce minister edukacji i wyznań, kultury i sztuki Bawarii Ludwig Spaenle. Uroczystość odbyła się w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.

Szef polskiej dyplomacji Grzegorz Schetyna powiedział, że „Pontyfikał Płocki” stanowi symbol średniowiecznego dokumentu, który po wielu latach wraca do miejsca, z którego w 1940 został wywieziony.

To symbol, bo pokazuje, że jesteśmy w stanie sięgnąć do źródeł i w konsekwencji działań oraz dobrej współpracy ze wszystkimi stronami, doprowadzić do tego, by dokumenty polskiej historii, polskiego Kościoła, mogły wrócić w miejsce, gdzie zostały wytworzone

— mówił minister Schetyna.

Jak dodał nie było by tej uroczystości, gdyby nie modelowa współpraca ze stroną niemiecką, w szczególności z władzami Bawarii, które „w najlepszy z możliwych sposobów angażowały się w tę sprawę, żeby historii i sprawiedliwości dziejowej stało się zadość”.

Minister edukacji i wyznań, kultury i sztuki Bawarii Ludwig Spaenle podkreślił, że przekazanie „Pontyfikału Płockiego” to wielki i ważny dzień dla Europy i stosunków polsko-bawarskich.

Nie da się wymazać wspólnej historii, ale należy się z niej uczyć. Dlatego ten zwrot jest tak ważny

— powiedział niemiecki polityk.

Jak przypomniał „Pontyfikał Płocki” to jeden z najważniejszych dokumentów Kościoła katolickiego w Polsce.

Dyrektor Bawarskiej Biblioteki Państwowej Klaus Ceynowy poinformował natomiast, że „Pontyfikał Płocki”, bez wiedzy na temat jego pochodzenia, został zakupiony przez bibliotekę od jednego z antykwariatów w Monachium. W katalogu aukcyjnym dzieło zostało opisane pod nazwą „Rytuały z Pontyfikałem. Niemcy”. Manuskrypt był w bardzo złym stanie technicznym, stąd konieczna była jego restauracja. Pontyfikał był zawilgocony, papier pofalowany, zabrudzony a przednia i tylna okładka były nieodwracalnie uszkodzone.

Po trwającej dwa lata konserwacji Pontyfikał został sfotografowany. Mikrofilm przekazano do Seminarium Duchownego w Płocku, gdzie jeden z naukowców potwierdził ostatecznie autentyczność rękopisu.

W opinii dyrektora Bawarskiej Biblioteki Państwowej „Pontyfikał Płocki” powstał w 1250 roku na potrzeby diecezji gnieźnieńskiej i sto lat później został przekazany do Płocka. W czasach najnowszych dzieło zostało zdigitalizowane i dostępne jest na stronach bawarskiej biblioteki.

Jednocześnie Klaus Ceynowy podkreślił, że w kierowanej przez niego instytucji zdecydowano, iż nie będzie ona przechowywała niczego co nie dostało się do zasobów bibliotecznych w sposób legalny, dlatego - jak zapowiedział - sukcesywnie dokonywać będzie się restytucji dzieł.

Zabytkowa księga kończy dziś swą długą wędrówkę w miejscu, gdzie najprawdopodobniej powstała, w opactwie benedyktyńskim na tumskim wzgórzu w Płocku

— powiedział bp Piotr Libera odbierając cenny zabytek.

Poinformował, że po dopełnieniu niezbędnych procedur księga eksponowana będzie w skarbcu Płockiego Muzeum Diecezjalnego.

Hierarcha przypomniał, że „Pontyfikał Płocki” to średniowieczna księga liturgiczna, będąca własnością Kapituły Katedralnej w Płocku. To wysokiej rangi pomnik kultury, świadek liturgii, sprawowanej przez wiekami w polskim Kościele.

To jedna z najstarszych ksiąg liturgicznych zachowanych na ziemiach polskich

— podkreślił bp Libera.

Kodeks ten był w stałym użyciu i aż do początków XVI wieku stanowił wzorzec dla innych tego typu ksiąg.

Pontyfikał został napisany na pergaminie, jednym rodzajem pisma, które zwane jest minuskułą romańską. Na treść księgi składają się przede wszystkim opisy ceremonii, jakie sprawował biskup - wyjaśnił bp Libera. Przyznał, że niezwykle interesujące są opisy obłóczyn zakonnic, obrzędów Wielkiej Soboty i najstarszy na ziemiach polskich opis Rezurekcji.

Wnikliwa analiza tekstu skłania do stwierdzenia, że Pontyfikał został napisany w połowie XII wieku

— dodał ordynariusz płocki.

Uczestniczący w uroczystości ambasador Niemiec, Rolf Nikel podkreślił, że rękopis ten ma pierwszorzędne znaczenie dla historii liturgii, ale również całego Kościoła w Polsce i historii kultury polskiej. W jego opinii Pontyfikał to cząstka kulturowej tożsamości Polski, „testament duchowy”.

Jak podkreślił w przypadku tego dzieła znaleziono właściwe rozwiązanie skomplikowanej sytuacji. Jeśli chodzi o inne dobra kultury, w których zarówno Niemcy jak i Polska słusznie upatrują cząstkę swojej kulturowej historii, trudne kwestie ciągle jeszcze pozostają nierozwiązane.

Mam nadzieję, że dzisiejszy zwrot oraz w to w jakim duchu się on dokonuje, będzie impulsem do kontynuowania niemiecko-polskiego dialogu na temat dóbr kultury w celu osiągnięcia kompleksowego rozwiązania

— podkreślił ambasador.

„Pontyfikał Płocki” to prawdopodobnie najstarsza księga liturgiczna, jaka zachowała się na terytorium Polski. Zawiera teksty liturgiczne, przeznaczone wyłącznie dla biskupa. Według niektórych źródeł pierwszym właścicielem zabytku miała być archidiecezja gnieźnieńska, powstała ok. 1000 roku, która ok. 1250 r. przekazała go diecezji płockiej. Jeszcze do niedawna sądzono, że dzieło powstało w skryptorium biskupim w Płocku ok. 1400 roku. Kopię miał sporządzić kopista Mikołaj, syn Stanisława z Płocka. Badania autorstwa ks. dr. Antoniego Podlesia wskazują jedna, że Pontyfikał pochodzi z XII wieku, z czasów biskupa płockiego Aleksandra z Malonne, który zmarł w 1156 roku.

Manuskrypt omawia kształtowanie odpowiednich zwyczajów na terenie metropolii gnieźnieńskiej i podległych jej biskupstw. Mszał biskupi jest też pierwszym dokumentem mówiącym o wprowadzaniu na ziemiach polskich wielu obrzędów, np. liturgii wielkanocnej.

W 1940 roku Pontyfikał został zrabowanych przez Niemców z Biblioteki Seminarium Duchownego w Płocku i ukryty w Bibliotece Uniwersyteckiej w Królewcu. Pod koniec wojny, w trakcie ewakuacji Prus Wschodnich, hitlerowcy wywieźli dzieła sztuki na zachód Niemiec. 28 maja 1973 roku za 6,2 tys. marek niemieckich „Pontyfikał Płocki” na aukcji wykupiła Bawarska Biblioteka Państwowa. Już w 4 lata później starania o odzyskanie rękopisu podjął ówczesny biskup płocki Bogdan Sikorski, ale bez powodzenia. Później strona polska jeszcze kilkakrotnie (w latach 1984, 1986, 1992) domagała się zwrotu zabytku. Porozumienie w sprawie zwrotu księgi udało się osiągnąć dopiero na początku bieżącego roku.

„Pontyfikał Płocki” składa się z 214 kart pergaminowych o wymiarach 270 na 185 mm. Reprezentuje najstarszy typ tego rodzaju ksiąg, zwany pontyfikałem rzymsko-germańskim. Według Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów „Pontyfikał Płocki” został najprawdopodobniej przepisany z jakiegoś innego egzemplarza, specjalnie dla jednego z polskich biskupów, o czym świadczyć ma znajdujący się w dziele tekst przysięgi, jaką składa elekt w czasie konsekracji biskupiej swojemu metropolicie.

bzm/KAI

---

Zachęcamy do kupna aktualnego numeru miesięcznika „wSieci Historii” w wersji elektronicznej!

E - wydanie miesięcznika - to wygodna forma czytania bez wychodzenia z domu, na monitorze własnego komputera. Dostępne są zarówno wydania aktualne jak i archiwalne.

Wejdź na: http://www.wsieci.pl/aktualne-wydanie-sieci-historii.html i wybierz jedną z trzech wygodnych opcji zakupu.