Wiwat Paderewski! – takie okrzyki wznosili wczoraj mieszkańcy miasta i turyści tłumnie zgromadzeni na inscenizacji przybycia polityka i kompozytora do stolicy Wielkopolski. Inscenizacja przyjazdu I.J. Paderewskiego do Poznania od niemal 40 lat rozpoczyna obchody upamiętniające wybuch powstania wielkopolskiego, które wybuchło 107 lat temu (1918 r.). i miało na celu wyparcie Niemców z Wielkopolski i przyłączenie ich do odradzającej się Rzeczypospolitej. Dziś w Poznaniu Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Karol Nawrocki weźmie udział w obchodach Narodowego Dnia Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego.
O Narodowym Dniu Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego napisał Sztab Generalny Wojska Polskiego we wpisie na platformie X.
Jeden z niewielu w pełni zwycięskich zrywów niepodległościowych w dziejach naszego kraju - powstanie Wielkopolskie. To ono przyczyniło się do odzyskania przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów. Dziś wspominamy bohaterów z przełomu 1918 i 1919 roku, którzy swoją pełną determinacji postawą dali Polakom nadzieję na wolną i suwerenną ojczyznę
— podkreślono.
Impuls do wybuchu walk
Mimo mroźnej aury we wczorajsze popołudnie na poznańskim dworcu kolejowym zebrał się tłum mieszkańców, którzy chcieli przywitać – podobnie jak 107. lat temu - Ignacego Jana Paderewskiego. To właśnie przyjazd kompozytora do stolicy Wielkopolski i jego przemówienie uznaje się za „iskrę zapalną” do wybuchu zwycięskiego powstania wielkopolskiego. Insurekcja rozpoczęta 27 grudnia 1918 r. w Poznaniu była największym zwieńczonym zwycięstwem zrywem niepodległościowym na terenie zaborów. Ignacy Jan Paderewski, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w 1919 roku pełnił funkcję premiera i ministra spraw zagranicznych.
Wczoraj, w przeddzień głównych uroczystości rocznicowych, na Dworcu Letnim w Poznaniu odbyła się inscenizacja przyjazdu Paderewskiego do Poznania. W rolę męża stanu wcielił się poznański aktor Andrzej Lajborek, który wysiadł z pociągu witany okrzykami - Wiwat Paderewski!
Po odśpiewaniu hymnu państwowego i przemówieniu Paderewskiego, uczczono pamięć nauczyciela Ryszarda Łuczaka, pomysłodawcy inscenizacji, który zmarł w tym roku. Następnie, zgromadzeni na wydarzeniu mieszkańcy miasta i turyści śpiewali patriotyczne pieści.
Wśród osób, które przyszły zobaczyć inscenizację była pani Danuta, która w rozmowie z dziennikarzami przyznała, że uczestniczy w wydarzeniu po raz pierwszy.
Do tego, żeby tu przyjść zachęciła mnie rodzina. Chcę dzieciom pokazać troszeczkę historii, bo coraz bardziej od tej historii odchodzimy. Niech zobaczą, jak to kiedyś było; jak wyglądały stare parowozy, jak wyglądało wojsko
— powiedziała.
Ignacy Jan Paderewski przybył do Poznania 26 grudnia 1918 roku w towarzystwie małżonki oraz oficerów misji alianckiej. Został entuzjastycznie powitany przez tłumy Polaków, przewieziono go do hotelu Bazar. Tam artysta wygłosił dwa przemówienia – z okna nad wejściem do hotelu oraz w holu – do oficjeli i dziennikarzy. Wizyta artysty przyczyniła się do rozpoczęcia powstania wielkopolskiego.
Centralne uroczystości
Centralne uroczystości 107. rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego – organizowane przez Samorząd Województwa Wielkopolskiego wraz z Towarzystwem Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 - odbędą się w sobotę, 27 grudnia.
Uroczystości rozpoczną się od złożenia kwiatów na mogile gen. Stanisława Taczaka i płk. Wincentego Wierzejewskiego na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan. Kwiaty pojawią się też przy tablicach pamiątkowych poświęconych m.in. dowódcom powstania, Ignacemu Janowi Paderewskiemu i pierwszemu poległemu powstańcowi, Franciszkowi Ratajczakowi.
Po południu w intencji powstańców wielkopolskich w poznańskiej farze zostanie odprawiona msza św. Po niej, o godz. 16.40 przy pomniku Powstańców Wielkopolskich odbędą się centralne uroczystości i ceremonia złożenia kwiatów. W uroczystości ma wziąć udział prezydent RP Karol Nawrocki.
O godz. 16.40, przyjętej umownie jako czas rozpoczęcia powstania, tradycyjnie zostaną uruchomione syreny alarmowe, będą też biły dzwony w kościołach. Na minutę zatrzymają się też poznańskie autobusy i tramwaje, a pasażerowie wysłuchają okolicznościowego komunikatu.
Miasteczko Powstańcze
W ramach obchodów 107. rocznicy zwycięskiego zrywu - organizowanych przez Samorząd Województwa Wielkopolskiego wraz z Towarzystwem Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 - w sobotę od godz. 14 na placu Wolności będzie można odwiedzić Miasteczko Powstańcze.
27 grudnia o godzinie 18.00 w Auli Uniwersyteckiej w Poznaniu odbędzie się także tradycyjny koncert. Jak co roku na jego program złożą się kolędy oraz pieśni patriotyczne, związane ze zrywem Wielkopolan sprzed 107. lat, w tym utwory „Przybyli ułani”, „O mój rozmarynie”, „Hej, nasza kompania”, „Piosnka Dudarza”.
W niedzielę, 28 grudnia, obchody 107. rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego odbędą się w Warszawie.
Powstanie wielkopolskie wybuchło 27 grudnia 1918 r. w Poznaniu. Zdobycze powstańców potwierdził rozejm w Trewirze, podpisany przez Niemcy i państwa ententy 16 lutego 1919 r. Ostateczne zwycięstwo przypieczętował podpisany 28 czerwca 1919 r. traktat wersalski, w wyniku którego do Polski powróciła prawie cała Wielkopolska. Od 2021 roku dzień rocznicy jest także świętem państwowym - Narodowym Dniem Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego.
Blisko 570 grobów wojennych
Blisko 570 grobów wojennych powstańców wielkopolskich poległych w walkach lub zmarłych z ran i chorób w latach 1918-1919 zachowało się do naszych czasów – wynika z ewidencji prowadzonej przez Wielkopolski Urząd Wojewódzki w Poznaniu. Znaleźć je można w 165 miejscowościach, w tym trzy w Berlinie.
Na terenie Wielkopolski są groby wojenne, które dzięki staraniom służb Wojewody Wielkopolskiego udało się odtworzyć nawet po kilkudziesięciu latach.
Groby wojenne powstańców są objęte opieką państwa na mocy ustawy z 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych. W każdym województwie za realizację tego zadania odpowiadają wojewodowie; zadania te realizują przy udziale samorządów.
Szczegółowy wykaz i opis grobów wojennych powstańców wielkopolskich z okresu 1918 i 1919 r. znalazł się w publikacji „Tobie, Polsko, na śmierć i na życie!” z 2018 r. Wynika z niej, że do naszych czasów w 165 miejscowościach zachowało się blisko 570 grobów, w których zostało pochowanych ok. 1,2 tys. powstańców. Większość, 440 grobów, to pochówki indywidualne.
Najwięcej grobów wojennych powstańców wielkopolskich znaleźć można w województwie wielkopolskim, w ponad 110 miejscowościach. Dużą liczbę grobów powstańczych odnaleziono też w województwie kujawsko-pomorskim, w 45 miejscowościach. Pojedyncze groby są na terenie województw lubuskiego i łódzkiego. Trzy groby zachowały się także w Berlinie.
W mogiłach zbiorowych spoczywa od kilku do kilkudziesięciu poległych powstańców.
Zespół sześciu mogił zbiorowych
Wyjątkowym obiektem pod tym względem jest zespół sześciu mogił zbiorowych w Kuźnicy Zbąskiej, w której pochowano 58 powstańców. W Wielkopolsce jest też kilka kwater wojennych, w których zgrupowano większą liczbę grobów indywidualnych, z największą położoną w Gnieźnie, którą tworzą 52 groby indywidualne.
Najważniejszą nekropolią związaną z wydarzeniami z przełomu 1918 i 1919 r. jest Cmentarz Garnizonowy w Poznaniu. Pochowano na nim 126 powstańców poległych w walkach lub zmarłych z ran i chorób.
Dzięki pieniądzom przekazywanym przez wojewodę groby powstańcze są sukcesywnie odnawiane. Biuro prasowe Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu (WUW) poinformowało PAP, że prace utrzymaniowe oraz remontowe przez lata były ograniczone z powodów finansowych.
Od kilku lat sytuacja stopniowo się poprawia, w związku z czym możliwe stało się rozszerzenie zakresu prowadzonych działań. Ze środków Wojewody Wielkopolskiego zostały odnowione m.in. groby zbiorowe w Jarocinie, Krzywiniu, Ryczywole, Włoszakowicach i Zbąszyniu. Przygotowany został także projekt kompleksowej przebudowy kwatery powstańców wielkopolskich w Ostrowie Wielkopolskim, którego realizacja jest zaplanowana na przyszły rok
— przekazał WUW.
Koszt prac planowanych w Ostrowie Wielkopolskim jest szacowany na ponad 800 tys. zł.
Konserwacja grobów na kwaterze w Gnieźnie
Dzięki środkom z tegorocznego budżetu wojewody prowadzone są m.in. konserwacja grobów na kwaterze w Gnieźnie, mogił zbiorowych w Kwilczu i Śremie oraz renowacja grobu zbiorowego w Jankowie Zaleśnym.
Działania służb wojewody nie ograniczają się tylko do zarejestrowania grobu, który istnieje. W 2022 r. do WUW w wpłynęła informacja, o zlikwidowanym ok. 50 lat temu w Skoraszewicach grobie powstańca Józefa Roszaka (1903-1920). Po skompletowaniu odpowiedniej dokumentacji grób został odtworzony.
Groby wojenne i groby weteranów to dwie różne kategorie obiektów objętych różnymi formami ochrony ze strony państwa. W przypadku grobów wojennych mowa jest o tych miejscach pochówku, w których spoczywają szczątki ofiar powstań i wojen, osób poległych lub pomordowanych, ale też zmarłych z ran lub chorób. Jedynym wykluczeniem jest w tym przypadku kategoria grobu rodzinnego, tzn. takiego grobu, w którym obok poległego powstańca spoczywają m.in. członkowie jego rodziny zmarli z przyczyn naturalnych w okresie pokoju.
Groby wojenne są nieusuwalne i zwolnione z opłat cmentarnych.
Status grobu weterana nadawany jest tym obiektom, w których spoczywają uczestnicy powstań i wojen, a które nie spełniają kryteriów grobów wojennych. Mogą w nich spoczywać uczestnicy walk, którzy zmarli z przyczyn naturalnych w czasach pokoju. Prezes IPN przyznaje status grobu weterana obiektom położonym w kraju, jak i za granicą.
Dysponentami takich grobów pozostają członkowie rodzin osób pochowanych, którzy mogą swobodnie dysponować tymi obiektami i mogą np. dokonywać kolejnych dochówków. W przypadku grobów wojennych jest to ustawowo ograniczone.
PAP/oprac. Natalia Wierzbicka
Publikacja dostępna na stronie: https://wpolityce.pl/historia/749220-wiwat-paderewski-zwycieskie-powstanie-wielkopolskie
Dziękujemy za przeczytanie artykułu!
Najważniejsze teksty publicystyczne i analityczne w jednym miejscu! Dołącz do Premium+. Pamiętaj, możesz oglądać naszą telewizję na wPolsce24. Buduj z nami niezależne media na wesprzyj.wpolsce24.
