120. rocznica urodzin Mariana Rejewskiego - polskiego kryptologa, który złamał szyfr Enigmy i przyczynił się do klęski hitlerowskich Niemiec

Marian Rejewski, polski matematyk i kryptolog, należał do zespołu, który jako pierwszy na świecie złamał szyfr niemieckiej Enigmy. Dzięki jego pracy alianci uzyskali dostęp do tajnych depesz III Rzeszy, co - jak podkreślają historycy - skróciło II wojnę światową nawet o kilka lat. Dziś przypada 120. rocznica jego urodzin.

Rejewski, Różycki, Zygalski - polscy kryptolodzy

Rejewski urodził 16 sierpnia 1905 r. w Brombergu (tak ówcześnie nazywała się Bydgoszcz) w prowincji poznańskiej, jako syn Józefa, kupca zajmującego się handlem tytoniem, oraz Matyldy z domu Thoms. W 1929 r. ukończył studia na wydziale matematyczno-przyrodniczym Uniwersytetu Poznańskiego.

Jeszcze przed uzyskaniem dyplomu, na początku 1929 r., Rejewski zaczął uczęszczać na kurs kryptologii, który był zorganizowany przez Biuro Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego dla mówiących po niemiecku studentów matematyki. Celem tego kursu było rozpoczęcie systematycznej pracy z wykorzystaniem metod matematycznych, głównie kombinatoryki i probabilistyki, do łamania nowoczesnych niemieckich szyfrów maszynowych. Po odbyciu tajnego kursu kryptologii uczestniczył w pracach mających na celu odkodowanie niemieckich szyfrów maszynowych.

Rejewski znalazł się wśród wyróżniającej się trójki młodych matematyków, obok Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego, których zatrudniono w Biurze Szyfrów Sztabu Głównego WP mieszczącym się w Pałacu Saskim w Warszawie.

Rozpoznanie przez Mariana Rejewskiego tajemnicy Enigmy nastąpiło w grudniu 1932 r., a praktyczne zastosowanie – z udziałem Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego – w styczniu 1933 r. Aż do jesieni 1939 r. polski Sztab Główny i Ministerstwo Spraw Zagranicznych otrzymywały wielkiej wagi informacje o niemieckich siłach zbrojnych i innych resortach III Rzeszy, jednak bez ujawnienia Enigmy jako ich źródła. Pięć tygodni przed napadem Niemiec na Polskę w 1939 r. Marian Rejewski wraz z zespołem innych kryptologów i pracowników Biura Szyfrów zaprezentował sposób deszyfrowania i kopię Enigmy przedstawicielom brytyjskiego oraz francuskiego wywiadu wojskowego.

CZYTAJ RÓWNIEŻ: 133. rocznica urodzin generała Władysława Andersa. „Dla wolnych Polaków był nadzieją na odzyskanie niepodległości”

II wojna światowa. Kontynuowanie prac nad enigmą

We wrześniu 1939 r. razem z Zygalskim i Różyckim został ewakuowany do Rumunii. W Bukareszcie kryptolodzy nawiązali kontakt z ambasadą francuską, która umożliwiła im przedostanie do Francji. Wznowili prace nad rozszyfrowaniem niemieckich depesz w ośrodku o kryptonimie „Bruno” znajdującym się niedaleko Paryża.

Po wkroczeniu Niemców do Francji został ewakuowany do Algieru. We wrześniu 1940 r. kryptolodzy wrócili do południowej Francji kontrolowanej przez rząd Vichy, aby pracować w zakonspirowanym ośrodku nasłuchu o kryptonimie Cadix.

Po wkroczeniu Niemców do południowej Francji w listopadzie 1942 r. razem z Zygalskim przedostał się do Hiszpanii, jednak zostali aresztowani przez hiszpańską policję na granicy w Pirenejach. Dzięki wstawiennictwu Polskiego Czerwonego Krzyża zwolniono ich i wysłano do Madrytu. Stamtąd kryptolodzy przedostali się do Portugalii, skąd popłynęli do Gibraltaru, a stamtąd 3 lipca 1943 r. zostali przetransportowani do Wielkiej Brytanii. Wstąpili do armii polskiej.

Rejewski kontynuował prace kryptologiczno-wywiadowcze wraz z Zygalskim w jednostce radiowej Sztabu Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych w Stanmore-Boxmoor pod Londynem, prowadząc pracę nad dekryptażem mniej skomplikowanych szyfrów niemieckich.

Prace nad łamaniem kolejnych wersji i udoskonaleń szyfru Enigmy kontynuowano w brytyjskim ośrodku kryptologicznym w Bletchley Park. Zdaniem historyków dzięki temu, że alianci znali niemieckie depesze przesyłane przez Enigmę, II wojna światowa trwała krócej o 2-3 lata.

Wkład Polski do walki o wspólny cel w ciągu całej wojny przeszedł do historii: w lotnictwie myśliwskim, w eskadrach bombowców w ramach RAF, w oblężonym Tobruku, na wzgórzach Monte Cassino, na polach walki w Normandii. Tym niemniej ich pierwszy wyczyn był najważniejszy

—pisał w 1978 r. brytyjski historyk Ronald Lewin w książce „Ultra Goes to War”, która jedna z pierwszych ujawniała polski wkład w złamanie Enigmy.

Po zakończeniu działań wojennych powrócił w 1946 r. do Polski, gdzie pracował jako urzędnik w bydgoskich fabrykach. Dopiero w 1967 r. ujawnił swój udział w złamaniu szyfru Enigmy i napisał wspomnienia, które zdeponował w ówczesnym Wojskowym Instytucie Historycznym.

Zmarł 13 lutego 1980 r. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

xyz/PAP