Dzień Powstań Śląskich. Prezydent Duda: Walczyli o polskie szkoły, o miejsce Śląska w niepodległej Rzeczypospolitej

20 czerwca obchodzimy Narodowy Dzień Powstań Śląskich. To święto państwowe – ustanowione w 2022 r. – upamiętnia trzy zrywy z lat 1919–1921 i czci ich uczestników, którzy „wywalczyli przyłączenie części Górnego Śląska do odrodzonej Rzeczypospolitej”. Bohaterów upamiętnił prezydent Andrzej Duda we wpisie na platformie X.

Wybór daty nie jest przypadkowy, ponieważ 20 czerwca nawiązuje do powszechnej w świadomości Ślązaków daty wjazdu do Katowic w 1922 r. wojska polskiego na czele z gen. broni Stanisławem Szeptyckim.

Inicjatywę ustawodawczą w sprawie ustanowienia Narodowego Dnia Powstań Śląskich podjął prezydent Andrzej Duda. Sejmik Województwa Śląskiego zwrócił się do prezydenta z apelem o ustanowienie Narodowego Dnia Powstań Śląskich. Z podobnym apelem zwróciły się także inne organizacje, m.in. Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Polski Śląsk.

12 maja 2022 r. ustawę o ustanowieniu Narodowego Dnia Powstań Śląskich przyjął Sejm; 18 maja za ustanowieniem nowego święta państwowego opowiedział się Senat. 7 czerwca prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę o ustanowieniu Narodowego Dnia Powstań Śląskich podczas uroczystości w Auli im. Bolesława Szabelskiego Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach, gdzie odbyło się pierwsze posiedzenie Sejmu Śląskiego i gdzie obradował on przez pierwszych siedem lat, do czasu wzniesienia w Katowicach gmachu Województwa i Sejmu Śląskiego.

„Cześć i chwała Bohaterom!”

Dziś, w Narodowy Dzień Powstań Śląskich, z wdzięcznością i dumą pochylamy głowy przed Bohaterami trzech zrywów z lat 1919–1921. Walczyli nie tylko o granice odrodzonego państwa, lecz także o godność, o prawo do polskiej mowy w urzędzie i w kościele, o polskie szkoły, o miejsce Śląska w niepodległej Rzeczypospolitej

— napisał prezydent Duda.

Walczyli górnicy i kolejarze, powstańcy z Katowic, Pszczyny, Rybnika i innych śląskich miast i miejscowości, ale też ochotnicy z Wielkopolski, Małopolski i innych stron kraju. Walczyli nauczyciele, księża, harcerze i żołnierze – wszyscy, których połączyło jedno: pragnienie, by Śląsk był częścią Polski – wolnej, suwerennej, sprawiedliwej

— podkreślił.

Dzięki nim odzyskaliśmy nie tylko bogaty przemysłowo region, ale przede wszystkim serca ludzi, dla których polskość była świadomym wyborem

— zaznaczył Andrzej Duda.

W czasach, gdy znów przypominamy sobie, że wolność nie jest dana raz na zawsze – Ich postawa pozostaje wzorem patriotyzmu, odwagi i obywatelskiej odpowiedzialności

— wskazał.

Cześć i chwała Bohaterom!

— dodał prezydent Duda.

Trzy zrywy powstańcze na Śląsku

Powstania Śląskie to trzy konflikty na Górnym Śląsku pomiędzy ludnością polską a niemiecką w latach 1919-21. I Powstanie Śląskie było spontanicznym zrywem polskiej ludności, którego celem miało być przyłączenie Górnego Śląska do Polski. W maju 1919 r. na konferencji w Wersalu zadecydowano, że o przynależności atrakcyjnych gospodarczo terenów Śląska przesądzi plebiscyt. Wobec trudności gospodarczych w regionie pracę przerwało 40 kopalń. Górnicy, którzy nie otrzymywali pensji, zdecydowali się na strajk generalny. 15 sierpnia 1919 r. przed bramą kopalni Mysłowice zgromadziło się ok. 3 tys. górników wraz z rodzinami, żądając wypłaty zaległych wynagrodzeń. Niemcy otworzyli ogień, zabijając siedmiu górników, dwie kobiety oraz trzynastoletniego chłopca.

Wiadomość o masakrze zbulwersowała ludzi i zradykalizowała nastroje społeczne. Powstanie wybuchło 17 sierpnia 1919 r. Walki powstańcze w krótkim czasie objęły powiaty pszczyński, rybnicki, katowicki oraz te, w których mieszkał znaczny odsetek ludności polskojęzycznej. Po początkowych sukcesach oddziałów powstańczych niemiecki Grenzschutz sprowadził posiłki. Powstańcy dysponujący bronią ręczną nie byli w stanie przeciwstawić się broni maszynowej, artylerii, samochodom opancerzonym i pociągom pancernym. 24 sierpnia 1919 r., ze względu na beznadziejne położenie oddziałów powstańczych oraz wzrastające represje ze strony władz niemieckich, dowódca Alfons Zgrzebniok wydał rozkaz zaprzestania walk.

I Powstanie Śląskie, choć zakończone porażką, przygotowało grunt pod dwa kolejne zrywy. II Powstanie Śląskie, z 1920 r., było odpowiedzią polskich organizacji na działania niemieckie przed mającym się tam wkrótce odbyć plebiscytem. Powstanie ogłosiły Dowództwo Główne Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska oraz Polski Komisariat Plebiscytowy.

Rozkaz do walki wydano 19 sierpnia 1920 r. - powstanie zaczęło się w nocy z 19 na 20 sierpnia i objęło praktycznie cały okręg przemysłowy. Bezpośrednim celem dowódców było wyparcie niemieckiej Policji Bezpieczeństwa z obszaru plebiscytowego, a także likwidacja niemieckich organizacji paramilitarnych i bojówek.

Dowodzeni z Dąbrówki Małej (obecnie dzielnica Katowic) powstańcy m.in. szybko zniszczyli na całym terenie sieć łączności i opanowali powiaty: katowicki i bytomski oraz większość tarnogórskiego, rybnickiego, zabrzańskiego i lublinieckiego. Akcja zakończyła się 25 sierpnia na rozkaz jej dowódców.

Dzień wcześniej Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa ogłosiła rozwiązanie niemieckiej policji i powołała Policję Górnego Śląska o polsko-niemieckim składzie. Polska strona sporu uzyskała też zapewnienie ukarania przywódców antypolskich ekscesów i usunięcie z obszaru objętego plebiscytem osób, które przybyły tam po 1 sierpnia 1919 r.

20 marca 1921 r. na Górnym Śląsku odbył się plebiscyt. Uczestniczyło w nim 96,5 proc. osób z obszaru plebiscytowego. W głosowaniu dopuszczono udział osób, które wcześniej wyemigrowały ze Śląska. W tym celu z Niemiec przyjechało 182 tys. emigrantów, z Polski - 10 tys. Ostatecznie w plebiscycie wzięło udział ok. 97 proc. uprawnionych osób, z czego ok. 19 proc. stanowili wcześniejsi emigranci. Za przynależnością do Polski głosowała mniejszość - 40,3 proc. głosujących.

W reakcji na niekorzystny dla Polski werdykt interpretującej wyniki Międzysojuszniczej Komisji Plebiscytowej (Polska miała otrzymać tylko powiaty pszczyński i rybnicki), wybuchło III Powstanie Śląskie - w nocy z 2 na 3 maja 1921 r. W wyniku tego zrywu Rada Ambasadorów zdecydowała o korzystniejszym dla Polski podziale Śląska. Z obszaru plebiscytowego - czyli ponad 11 tys. km kw. - zamieszkanego przez ponad 2 mln ludzi, do Polski przyłączono 29 proc. terenu i 46 proc. ludności.

W Polsce znalazły się m.in. Katowice, Świętochłowice, Królewska Huta (obecny Chorzów), Rybnik, Lubliniec, Tarnowskie Góry i Pszczyna. Podział był też korzystny dla Polski gospodarczo - na przyłączonym terenie znajdowały się 53 z 67 istniejących kopalni, 22 z 37 wielkich pieców oraz 9 z 14 stalowni.

Obchody Narodowego Dnia Powstań Śląskich

Przed pomnikiem Czynu Powstańczego na Górze św. Anny dziś odbyły się obchody Narodowego Dnia Powstań Śląskich.

W asyście wojska na Górze św. Anny przed pomnikiem Czynu Powstańczego pamięć powstańców i działaczy polskich, dzięki którym po I wojnie światowej do Polski przyłączono wschodnią część Górnego Śląska, uczcili przedstawiciele administracji rządowej, samorządowej i służb mundurowych.

Przed pomnikiem kwiaty złożyli parlamentarzyści, przedstawiciele lokalnych władz samorządowych oraz organizacji kombatanckich. Uroczystości zakończyła pieśń honorowa Wojska Polskiego.

Góra św. Anny to miejsce szczególne w historii trzeciego powstania. Walki prowadzone w jej okolicach są uważane za najbardziej krwawe w czasie całego powstania. Chociaż teren Góry św. Anny został odbity z rąk powstańców i pozostał w Niemczech, to dzięki wysiłkowi zbrojnemu, po zakończeniu powstania, Polsce przyznano przemysłową część Górnego Śląska.

nt/X//PAP